Centrale Raad van Beroep, 13-09-2016, ECLI:NL:CRVB:2016:3479, 15-2294 WWB

1.1.

Appellanten ontvingen met ingang van 24 december 2009 bijstand, ten tijde hier van belang ingevolge de Wet werk en bijstand (WWB), naar de norm voor gehuwden.

1.2.

Naar aanleiding van onder meer de melding van 3 april 2013 dat appellant zwart werkt bij een stomerij in het winkelcentrum [naam winkelcentrum] te [plaatsnaam] heeft een handhavingsspecialist van de gemeente Diemen een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid van de aan appellanten verleende bijstand. In dat kader heeft de handhavingsspecialist onder meer dossieronderzoek verricht.

1.3.

Nadat appellant op 7 mei 2013 in een telefonisch gesprek met een consulent van de gemeente Diemen had meegedeeld dat hij in loondienst werkte en op 8 mei 2013 desgevraagd drie salarisspecificaties van zijn werkzaamheden voor [naam stomerij] (stomerij) te [plaatsnaam] had ingeleverd, heeft de consulent appellant meegedeeld dat hij zijn werktijden per dag moest bijhouden en de urenstaten wekelijks moest inleveren. Daartoe heeft de consulent appellant tevens een besluit van 7 mei 2013 van de Afdelingsmanager Publiekscontacten van de gemeente Diemen uitgereikt, waarin deze extra verplichtingen zijn medegedeeld.

1.4.

1.5.

De resultaten van het onderzoek zijn voor het college aanleiding geweest om bij besluit van 3 december 2013, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 11 maart 2014 (bestreden besluit), de bijstand van appellanten met ingang van 1 mei 2013 in te trekken. Hieraan heeft het college ten grondslag gelegd dat appellant meer uren dan hij heeft opgegeven op geld waardeerbare arbeid heeft verricht en daarmee de op hem rustende inlichtingverplichting heeft geschonden. Als gevolg hiervan kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld.

1.6.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit gegrond verklaard, het bestreden besluit vernietigd voor zover het betreft de maanden augustus, september en november 2013 en het besluit van 3 december 2013 in zoverre herroepen.

3. Appellanten hebben zich in hoger beroep op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraak gekeerd voor zover het betreft de intrekking van de bijstand van appellanten over de maanden mei, juni, juli en oktober 2013.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De hier te beoordelen periode is beperkt tot de maanden mei, juni, juli en oktober 2013.

4.2.

Appellanten hebben allereerst aangevoerd dat het besluit van 7 mei 2013 onbevoegd door de Afdelingsmanager Publiekscontacten is genomen, nu uit dat besluit niet blijkt dat dit besluit namens het college is genomen. Zij stellen dat appellant als gevolg hiervan niet bevoegdelijk is opgedragen om urenstaten bij te houden en wekelijks in te leveren, zodat die urenstaten niet bij de besluitvorming hadden mogen worden betrokken. Deze grond slaagt niet.

4.3.

4.4.

Vaststaat dat de waarnemingen in juli 2013 hebben plaatsgevonden met gebruikmaking van een technisch hulpmiddel, namelijk een camera, heimelijk door de sociale recherche opgesteld en gericht op de toegang tot de werkplek van appellant met als doel de aanwezigheid van appellant op de werkplek, alsmede het gedrag van appellant en de overige omstandigheden te observeren. De opnamen hebben op zes achtereenvolgende dagen plaatsgevonden. De beelden zijn opgeslagen en naderhand geanalyseerd.

4.5.

Appellanten hebben aangevoerd dat het college de onder 4.4 vermelde waarnemingen niet aan de besluitvorming ten grondslag heeft mogen leggen. Zij stellen dat het college een ongerechtvaardigde inbreuk op het recht op respect voor het privéleven van appellant heeft gemaakt door hem op die manier gedurende zes dagen achtereen te observeren. Door het gebruik van dit technische hulpmiddel heeft het college volgens appellanten gehandeld in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Appellanten betogen dat de waarnemingen die langs deze weg hebben plaatsgevonden als onrechtmatig verkregen bewijs buiten beschouwing hadden moeten blijven.

4.6.

Niet in geschil is dat het college door gebruik te maken van het technische hulpmiddel zoals onder 4.4 beschreven een inbreuk heeft gemaakt op het recht op respect voor het privéleven van appellant als bedoeld in artikel 8, eerste lid, van het EVRM. Partijen verschillen van mening over het antwoord op de vraag of deze inbreuk in overeenstemming is met het tweede lid van artikel 8 van het EVRM.

4.7.

Zoals de Raad eerder heeft overwogen (uitspraak van 15 maart 2016, ECLI:NL:CRVB:2016:947) dient volgens vaste rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) (2 september 2010, 35623/05, Uzun v. Germany en 2 oktober 2012, 22491/08, Sefilyan v. Armenia) in het kader van het heimelijk inzetten van opsporingsmethodes in de wettelijke regeling te worden opgenomen onder welke omstandigheden de autoriteiten bevoegd zijn om een dergelijk opsporingsmiddel in te zetten. Het risico van misbruik van bevoegdheden brengt met zich mee dat de wettelijke regeling voldoende adequate en effectieve waarborgen dient te bevatten ter bescherming tegen willekeurige inmenging in het privéleven. Het EVRM stelt aldus kwaliteitseisen aan het juridisch kader waarbinnen gelegitimeerd inbreuk kan worden gemaakt op het recht op respect voor het privéleven van burgers als hier aan de orde.

4.8.

De Raad stelt voorop dat het hier gaat om het gebruik van een opsporingsmethode in het kader van een bestuursrechtelijk onderzoek. Zoals de Raad in zijn onder 4.7 vermelde uitspraak ten aanzien van de inzet van een peilbaken heeft overwogen kan, anders dan het college meent, ook het heimelijk gebruik van een camera op de wijze als hier aan de orde als opsporingsmiddel niet worden gebaseerd op artikel 53a, negende lid, van de WWB. Deze algemeen geformuleerde bepaling vormt geen nauwkeurige wettelijke basis die voldoet aan de eisen die het EHRM daaraan stelt, evenmin als titel 5.2 van hoofdstuk 5 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) dat doet. Hierin is immers niet bepaald onder welke voorwaarden een technisch hulpmiddel bij de opsporing mag worden ingezet. Voorts is niet geregeld in welke gevallen en gedurende welke periode een technisch hulpmiddel mag worden gebruikt. De mogelijke inzet van zo een middel is hierdoor voor een belanghebbende niet voorzienbaar. Verder is van belang dat artikel 53a, negende lid, van de WWB geen adequate en effectieve waarborgen bevat ter bescherming tegen willekeurige inmenging in het privéleven, aangezien niet is geregeld op welke wijze en door wie toestemming wordt verleend voor het inzetten van het middel. Dit klemt temeer nu het door het college ingezette technische hulpmiddel niet enkel zintuigversterkend werkt, maar een ingrijpend opsporingsmiddel is waarmee op dat recht een ernstige inbreuk wordt gemaakt. Dit middel is immers, bij langdurig en intensief gebruik, in beginsel geschikt om een min of meer compleet beeld te verkrijgen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de betrokkene, zoals in dit geval de aanwezigheid, het gedrag en de omstandigheden op de werkplek. Deze waarborgen zijn ten aanzien van bijvoorbeeld de in artikel 126g van het Wetboek van Strafvordering omschreven stelselmatige observatie geregeld, in die zin dat een technisch hulpmiddel slechts met voorafgaande toestemming van de officier van justitie mag worden ingezet.

4.9.

Uit 4.4 tot en met 4.8 volgt dat de inbreuk die met het heimelijk gebruik van een camera als hier aan de orde is gemaakt op het recht op respect voor het privéleven van appellant niet berust op een voldoende duidelijke en voorzienbare en met waarborgen omklede wettelijke grondslag. Reeds om die reden is door het gebruik hiervan artikel 8 van het EVRM geschonden. Dat wat met behulp van de camera is waargenomen en vastgelegd moet daarom als onrechtmatig verkregen bewijs worden aangemerkt.

4.10.

Gelet op 4.9 is voorts de conclusie gerechtvaardigd dat het college het door de camera verkregen bewijs heeft verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen wat van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht dat gebruik hiervan door het college ontoelaatbaar moet worden geacht. Dit betekent dat het college het bestreden besluit niet kon baseren op de waarnemingen die in juli 2013 met behulp van de camera zijn gedaan.

4.11.

Nu in de gedingstukken geen andere onderzoeksbevindingen betreffende de maand juli 2013 voorhanden zijn, bieden de onderzoeksbevindingen geen toereikende grondslag voor de conclusie van het college dat appellant, anders dan hij heeft opgegeven, in juli 2013 werkzaamheden in de stomerij heeft verricht en daarmee de op hem rustende inlichtingenverplichting heeft geschonden. Dit brengt mee dat het besluit om de aan appellanten over die maand verleende bijstand in te trekken in rechte geen stand houdt wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Awb.

4.12.

4.13.

4.14.

Uit 4.12 en 4.13 volgt dat appellanten door het college niet volledig in kennis te stellen van alle uren waarop appellant in de maanden mei, juni en oktober 2013 op geld waardeerbare werkzaamheden heeft verricht, de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden. Het is dan aan appellanten om aannemelijk te maken dat zij, indien zij wel aan de inlichtingenverplichting hadden voldaan, recht op (aanvullende) bijstand zouden hebben gehad. Daarin zijn appellanten niet geslaagd. Appellanten hebben geen administratie van appellant of van zijn werkgeefster overgelegd waaruit blijkt hoeveel uren hij per maand aanwezig was in de stomerij. Daarom kan niet worden vastgesteld - ook niet schattenderwijs - wat appellant normaliter aan inkomsten had kunnen bedingen of ontvangen en evenmin of hij verkeerde in bijstandbehoevende omstandigheden. Aan de door appellanten in bezwaar overgelegde schriftelijke verklaring van de werkgeefster van 16 december 2013 dat appellant van juli tot en met oktober 2013 geen werkzaamheden heeft verricht komt in dit verband niet het gewicht toe dat appellanten daaraan hechten, daar die verklaring niet is onderbouwd met objectieve en verifieerbare gegevens en wordt weersproken door de in 4.12 genoemde getuigenverklaringen. Dit betekent dat het college zich terecht op het standpunt heeft gesteld dat de precieze omvang van de werkzaamheden en verdiensten van appellant en daarmee het recht op bijstand van appellanten over de maanden mei, juni en oktober 2013 niet was vast te stellen. Het college was dan ook gehouden om de bijstand van appellanten over deze maanden in te trekken.

4.15.