Centrale Raad van Beroep, 12-12-2017, ECLI:NL:CRVB:2017:4326, 15/7843 PW

Appellante ontving vanaf 1 april 1995 bijstand, laatstelijk ingevolge de Wet werk en bijstand (WWB) naar de norm voor een alleenstaande.

Het college heeft in de onderzoeksresultaten aanleiding gezien om bij besluiten van 25 september 2014 en 17 november 2014, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 12 maart 2015 (bestreden besluit), de bijstand van appellante met ingang van 23 juni 2008 in te trekken en de over de periode van 23 juni 2008 tot en met 31 augustus 2014 gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van € 85.624,85 van appellante terug te vorderen. Aan het bestreden besluit heeft het college ten grondslag gelegd dat appellante beschikt over vermogensbestanddelen, in de vorm van een onroerende zaak in Turkije, waarvan zij geen melding heeft gemaakt bij het college. Appellante heeft daardoor de op haar rustende wettelijke inlichtingenverplichting geschonden. Appellante heeft onvoldoende inlichtingen verstrekt over de waarde van de onroerende zaak bij aanvang van de bijstand en de waardeontwikkeling nadien, als gevolg waarvan het recht op bijstand over de te beoordelen periode niet kan worden vastgesteld.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard.

3. Appellante heeft zich in hoger beroep op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraak gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

De te beoordelen periode loopt van 23 juni 2008 tot en met 25 september 2014.

Appellante heeft als meest vergaande grond aangevoerd dat het college met het uitgevoerde onderzoek in het kader van de in 1.2.1 genoemde pilot een ongeoorloofd onderscheid heeft gemaakt naar afkomst, door het onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden van Turkse afkomst. De rechtbank heeft in de aangevallen uitspraak ten onrechte overwogen dat het gemaakte onderscheid naar groepen bijstandsgerechtigden gerechtvaardigd is en in redelijke verhouding staat met het daarmee te dienen doel, gelet op het grote belang van de rechtmatige toepassing van de bijstandswetgeving, de hoge kosten van controle en handhaving en de grote verschillen die bestaan tussen controlemogelijkheden in Nederland en in het buitenland.

Ingevolge artikel 53a van de WWB is het college bevoegd onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van verstrekte gegevens en zo nodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van de bijstand. Bij de uitoefening van de in dit artikel neergelegde bevoegdheid mag niet in strijd gehandeld worden met het discriminatieverbod zoals onder meer opgenomen in artikel 14 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM.

Zoals de Raad eerder heeft overwogen (zie de uitspraak van 12 december 2014, ECLI:NL:CRVB:2014:4180), is volgens constante rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een verschil in behandeling voor de toepassing van artikel 14 van het EVRM, en daarmee voor toepassing van de onder 4.4 geciteerde bepaling, discriminerend als het niet objectief gerechtvaardigd is, dat wil zeggen als met het onderscheid geen gerechtvaardigd doel wordt nagestreefd of als de gehanteerde middelen niet in een redelijke proportionaliteitsrelatie staan tot het nagestreefde doel. De verdragsstaten beschikken over een zekere beoordelingsmarge bij de vaststelling of en in welke mate verschillen in overigens gelijksoortige situaties een verschil in behandeling rechtvaardigen. De omvang van deze beoordelingsmarge is primair afhankelijk van de aard van het gemaakte onderscheid. Het onderscheid naar woonplaats is, zo volgt uit genoemde uitspraak van de Raad, geen “verdacht” onderscheid, zodat ten aanzien van een dergelijk onderscheid de verdragsstaat een ruime “margin of appreciation” toekomt. Dit geldt temeer in dit geval waar het gaat om een maatregel op het terrein van de sociale zekerheid. Volgens constante rechtspraak van het EHRM is verschil in behandeling uitsluitend op grond van nationaliteit alleen dan toegelaten als daarvoor zeer zwaarwegende redenen (“very weighty reasons”) bestaan (arrest Andrejeva v. Latvia [GC], 18 februari 2009, no. 55707/00, § 87, ECHR 2009).

Met betrekking tot de door het college overgelegde stukken en de hierop ter zitting door het college gegeven toelichting wordt het volgende vastgesteld.

Uit 4.6 blijkt dat in de notitie twee groepen bijstandsgerechtigden zijn onderscheiden, te weten enerzijds bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit en anderzijds bijstandsgerechtigden met een overige niet-Nederlandse nationaliteit, maar dat in het kader van de pilot uitsluitend bijstandsgerechtigden met de Turkse en Marokkaanse nationaliteit zijn geselecteerd voor een onderzoek naar vermogen in hun land van herkomst. Door de selectie voor dat onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden met twee nationaliteiten, heeft het college in dat stadium dus al een onderscheid naar nationaliteit gemaakt. De in de notitie opgenomen berekening van de besparing op de bijstandsuitkeringen voor de gemeente Tilburg, als onder 4.6.2 vermeld, ziet alleen op de te verwachten beëindiging van de bijstand van bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit. Uit deze berekening, in samenhang bezien met de in de notitie uitvoerig beschreven voordelen van het laten verrichten van onderzoek door Bureau Buitenland ten opzichte van het door IBF te verrichten onderzoek in Marokko, valt af te leiden dat de focus van het college in de pilotfase in feite al vrijwel uitsluitend was gericht op het doen van onderzoek naar vermogen in Turkije van de groep bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit.

Op grond van wat in 4.8 is overwogen kan geen andere conclusie worden getrokken dan dat met het onderzoek een onderscheid is gemaakt dat volgens de onder 4.5 genoemde rechtspraak van het EHRM als “verdacht” is aan te merken. Een zodanig onderscheid dient te worden gerechtvaardigd door “zeer gewichtige redenen”.

Uit wat de vertegenwoordiger van het college hierover ter zitting heeft verklaard, begrijpt de Raad dat het college uit kostenoverweging - de geschatte besparing op de bijstandsuitkeringen - en om pragmatische redenen - de in de notitie belichte efficiënte wijze waarop Bureau Buitenland onderzoek in Turkije kan doen - aanleiding heeft gezien om het onderzoek naar vermogen in het buitenland te beperken tot bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit. De mogelijke kostenbesparing noch de efficiënte wijze waarop Bureau Buitenland gegevens kan verkrijgen over vermogen in Turkije kan in dit geval dienen als een dergelijke zeer gewichtige reden om het onderzoek slechts te richten op bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit.

Dit leidt tot de conclusie dat het college, door het onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit, waaronder appellante, heeft gehandeld in strijd met het discriminatieverbod. Hieruit volgt dat de in 4.2 opgenomen beroepsgrond slaagt. Dit betekent dat de bevindingen uit het in Turkije verrichte onderzoek niet als bewijs aan de besluitvorming ten grondslag mogen worden gelegd. Aangezien het vervolgonderzoek van de handhavingsspecialist, in de vorm van een gesprek met appellante op 28 augustus 2014 en de daarna door appellante in dat kader overgelegde tapu senedi en de verklaring van haar moeder, uitsluitend een vervolg is op en onlosmakelijk is verweven met de bevindingen van het onrechtmatige onderzoek naar vermogen van appellante in Turkije, mogen ook de bevindingen uit dat nader onderzoek niet als bewijs aan de besluitvorming ten grondslag worden gelegd. Gelet hierop behoeven de overige beroepsgronden, die er eveneens op neerkomen dat de bevindingen van het onderzoek in Turkije onrechtmatig zijn verkregen, geen bespreking meer.

Uit 4.11 volgt dat het bestreden besluit niet op een voldoende feitelijke grondslag berust omdat deze feitelijke grondslag uitsluitend is gebaseerd op de gegevens verkregen uit het onder 4.11 bedoelde onderzoek. De rechtbank heeft dit niet onderkend.

Uit 4.12 vloeit voort dat de aangevallen uitspraak dient te worden vernietigd. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het beroep gegrond verklaren en het bestreden besluit wegens strijd met artikel 7:12, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) vernietigen.

De volgende vraag is welk gevolg hieraan moet worden gegeven. Het college heeft ter zitting verzocht om, als de Raad zou oordelen dat de bevindingen uit het in Turkije verrichte onderzoek onrechtmatig zijn verkregen, de rechtsgevolgen van het bestreden besluit in stand te laten. De Raad beschikt daarvoor, gelet op het feit dat het onrechtmatig verkregen bewijs niet aan de besluitvorming ten grondslag mag worden gelegd, over onvoldoende gegevens. De Raad ziet evenmin mogelijkheden om zelf in de zaak te voorzien.

Uit het verzoek van het college om de rechtsgevolgen van het bestreden besluit in stand te laten volgt dat het college de besluitvorming op een andere feitelijke grondslag wil handhaven. Niet valt uit te sluiten dat dit mogelijk is. Dat het onrechtmatig verkregen bewijs niet aan de besluitvorming ten grondslag mag worden gelegd, laat onverlet dat het college op grond van zijn algemene onderzoeksbevoegdheid, zoals neergelegd in artikel 53a van de WWB, ook in dit individuele geval alsnog kan verifiëren en daartoe onderzoek kan (laten) verrichten of appellante in strijd met de op haar rustende inlichtingenverplichting geen melding heeft gemaakt van vermogen in Turkije (zie de uitspraak van 12 september 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:3161). Aanleiding bestaat daarom het college op te dragen opnieuw te beslissen op het bezwaar van appellante tegen de besluiten van 25 september 2014 en 17 november 2014, met inachtneming van wat in deze uitspraak is overwogen.

Met het oog op een efficiënte afdoening van het geschil ziet de Raad verder aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij hem beroep kan worden ingesteld.