Centrale Raad van Beroep, 21-02-2022, ECLI:NL:CRVB:2022:318, 21/3148 ZVW

Ingevolge artikel 2, eerste lid, van de Zvw is degene die ingevolge de Wet langdurige zorg en de daarop gebaseerde regelgeving van rechtswege verzekerd is, verplicht zich krachtens een zorgverzekering te verzekeren of te laten verzekeren tegen het in artikel 10 van de Zvw bedoelde risico.

Op grond van artikel 9b, eerste lid van de Zvw legt het CAK een verzekeringsplichtige aan wie een aanmaning als bedoeld in artikel 9a is verzonden en die niet binnen drie maanden na verzending van die aanmaning verzekerd is, een bestuurlijke boete op.

Op grond van artikel 5:5 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) legt het bestuursorgaan geen bestuurlijke sanctie op voor zover voor de overtreding een rechtvaardigingsgrond bestond. Artikel 5:41 van de Awb bepaalt dat het bestuursorgaan geen bestuurlijke boete oplegt voor zover de overtreding niet aan de overtreder kan worden verweten.

Niet in geschil is dat appellant wettelijk verplicht is een zorgverzekering af te sluiten en dat hij niet heeft voldaan aan de aanmaning van 27 maart 2020 om binnen drie maanden een zorgverzekering af te sluiten. Dit betekent dat het CAK op grond van artikel 9b, eerste lid, van de Zvw gehouden was hem een boete op te leggen. Appellant heeft aangevoerd dat hij wel een zorgverzekering wil afsluiten maar hierin wordt belet omdat hij niet contant kan betalen. Appellant heeft er op gewezen dat contant geld het enige wettige betaalmiddel is. Giraal geld is geen wettig betaalmiddel en appellant heeft, in zijn woorden: als plichtethicus, principiële bezwaren tegen het aanhouden of anderszins gebruiken van een bankrekening. Appellant vindt dat hij niet verplicht kan worden een bankrekening aan te houden om rekeningen van overheden, semi-overheden en ziektekostenverzekeraars met een niet-wettig betaalmiddel te betalen.

De Raad begrijpt dat appellant de wettelijke verplichting tot het afsluiten van een zorgverzekering in strijd acht met het recht, omdat daaraan het gebruik van onwettige girale betaalmiddelen onlosmakelijk verbonden is. In de tweede plaats begrijpt de Raad dat appellant vindt dat voor zijn handelen een rechtvaardigingsgrond bestaat, omdat hij in zijn visie handelde ter uitvoering van een wettelijk voorschrift (te weten: het alleen gebruiken van wettige betaalmiddelen). In de derde plaats vindt appellant dat hem niet kan worden verweten dat hij geen zorgverzekering heeft afgesloten.

De Raad acht de stelling van appellant, dat hij door de wettelijke verplichting tot het sluiten van een zorgverzekering impliciet wordt gedwongen tot een onwettige vorm van betalen, en dat de verplichting tot het sluiten van een zorgverzekering daarom onrechtmatig is, onjuist. Girale betaling is, zowel in civielrechtelijke als in bestuursrechtelijke rechtsverhoudingen, een rechtsgeldige manier van betalen. Zowel op grond van het Unierecht als op grond van nationaal recht kunnen, als het gaat om vorderingen op grote aantallen personen, beperkingen worden gesteld aan het gebruik van contant geld. Wel moet ervoor worden gezorgd dat personen die geen toegang hebben tot alternatieve rechtsgeldige middelen van betaling, in contanten kunnen betalen. De Raad licht dit als volgt toe.

Blijkens het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie (Hof van Justitie) 26 januari 2021, C‑422/19 en C‑423/19, Dietrich en Häring, ECLI:EU:C:2021:63, zijn beperkingen inzake contante betalingen die de lidstaten om openbare redenen hebben getroffen, niet onverenigbaar met de status van wettig betaalmiddel van eurobankbiljetten en munten, mits er andere rechtsgeldige middelen zijn voor het verevenen van financiële schulden (punt 63). Wel moeten dergelijke beperkingen in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel. De door de lidstaten genomen maatregelen moeten dus geschikt zijn om de legitieme doelstellingen te verwezenlijken die ermee worden nagestreefd, en mogen niet verder gaan dan noodzakelijk om die doelstellingen te verwezenlijken (punten 68, 69 en 70). Het Hof acht het in het openbaar belang dat geldschulden jegens overheidsinstanties kunnen worden voldaan op een manier die voor instanties niet leidt tot onredelijke kosten die zouden beletten dat zij hun diensten tegen lagere kosten verstrekken (punt 73). Dit kan rechtvaardigen dat betalingen in contanten worden beperkt, met name wanneer het aantal personen bij wie de schulden moeten worden ingevorderd, zeer groot is (punt 74). Een regeling die de mogelijkheid tot contante betaling beperkt, maar voorziet in andere rechtsgeldige middelen dan contanten, te weten automatische incasso, individuele overschrijving of periodieke overschrijving, lijkt zowel geschikt als noodzakelijk voor de inning van de bijdrage tegen niet-onevenredige kosten (punt 76). Het staat aan de nationale rechter om na te gaan of een dergelijke beperking evenredig is aan die doelstelling, met name gelet op het feit dat de alternatieve rechtsgeldige middelen voor de betaling van de geldschuld mogelijkerwijs niet voor iedereen gemakkelijk toegankelijk zijn, hetgeen zou betekenen dat aan personen die geen toegang hebben tot die middelen de mogelijkheid moet worden geboden om in contanten te betalen (punt 77).

Voor bestuursrechtelijke geldschulden is in artikel 4:89, eerste lid van de Awb bepaald dat betaling geschiedt door bijschrijving op een daartoe door de schuldeiser bestemde bankrekening. Verder is in artikel 4:90, eerste lid, van de Awb bepaald dat het bestuursorgaan betaling in andere vorm kan ontvangen of verrichten indien girale betaling naar het oordeel van het bestuursorgaan bezwaarlijk is. Op deze manier kan, zoals het Hof verlangt, tegemoet worden gekomen aan personen voor wie middelen van girale betaling niet eenvoudig toegankelijk zijn.

Voor contractuele relaties geldt dat artikel 6:114, eerste lid, van het Burgerlijk Wetboek toestaat een verbintenis tot betaling van een geldsom op girale wijze te voldoen. Verder kan bij overeenkomst het gebruik van contant geld als betaalmiddel worden uitgesloten. Als het gaat om een algemene voorwaarde in een consumentenovereenkomst mag een dergelijk beding voor de consument niet onevenredig bezwaarlijk zijn. Het Gerechtshof ArnhemLeeuwarden heeft in zijn arrest van 2 april 2019, ECLI:GHARL:2019:2955, in het geschil tussen appellant en zijn toenmalige zorgverzekeraar, geoordeeld dat het beding in de polisvoorwaarden dat de premie en overige verschuldigde bedragen worden voldaan door middel van een automatische incasso, via een acceptgiro of met een elektronische betaling waardoor contante betaling niet langer mogelijk was, geen onredelijk bezwarend beding is. Hierbij heeft het Gerechtshof er onder meer op gewezen dat deze verzekeraar het beding heeft ingevoerd om de veiligheid van haar medewerkers te waarborgen, dat het beding verzekeringnemers niet verplicht tot het sluiten van een overeenkomst met een (specifieke) derde zoals een bij naam genoemde bankinstelling en dat uit het beding ook niet volgt dat verzekeringnemers verplicht zijn om een bankrekening aan te houden bij een bancaire insteling. Verzekeringnemers kunnen ook gebruik maken van alternatieven, zoals de mogelijkheid van contante storting bij GWK Travelex, die het bedrag dan kan overmaken aan de zorgverzekeraar. Dat appellant als verzekeringnemer principiële bezwaren heeft tegen het gebruik van een bankrekening gaf het Gerechtshof geen aanleiding voor een ander oordeel.