Centrale Raad van Beroep, 13-06-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:1095, 21/723 PW

De in de beleidsregels genoemde verstrekkingen en vergoedingen worden toegekend op grond van artikel 35 van de PW. Dit staat in artikel 2 van de beleidsregels. Artikel 35 van de PW gaat over het recht op bijzondere bijstand.

Het zogeheten territorialiteitsbeginsel sluit de mogelijkheid tot bijstandsverlening uit voor kosten die buiten Nederland zijn opgekomen of die betrekking hebben op kosten die niet aan Nederland zijn verbonden. Dit volgt uit vaste rechtspraak.¹ Dit beginsel ligt ten grondslag aan artikel 11 van de PW. De kosten waarvoor de scholieren- en reiskostenvergoeding in dit geval waren bedoeld, hebben betrekking op de opleidingen die A en B volgden in het buitenland. De kosten zijn daarom niet aan Nederland verbonden. Dat appellanten degenen zijn die de kosten dragen is hiervoor niet van belang. Ditzelfde geldt voor het feit dat het verblijf van de kinderen in het buitenland slechts tijdelijk is. Het territorialiteitsbeginsel staat ook in de weg aan het verstrekken van een laptop. Ook de laptop is bedoeld voor de opleiding die B volgt in het buitenland.

In de beleidsregels is niet vermeld dat het territorialiteitsbeginsel bij toepassing van de beleidsregels niet geldt. Het college heeft ter zitting benadrukt dat hij bij de toepassing van de beleidsregels niet afwijkt van het territorialiteitsbeginsel en dat met de beleidsregels ook niet heeft beoogd. Er is dus geen sprake van buitenwettelijk begunstigend beleid als door appellanten bedoeld.

Gelet op 4.3.1 komt de Raad niet toe aan de bespreking van de grond dat een consistente toepassing van de beleidsregels leidt tot toekenning van het gevraagde.

De vergoeding van reiskosten voor het volgen van onderwijs is geregeld in artikel 5.1 van de beleidsregels. Dit artikel is toegespitst op de situatie dat een kind geregeld op en neer reist van zijn woonadres in Amsterdam naar school. Het college wordt gevolgd in zijn standpunt dat de door appellanten gemaakte reiskosten voor A en B van het woonadres naar het vliegveld, of tot de landsgrenzen, niet passen binnen deze beleidsregel. Artikel 5.1 van de beleidsregels heeft namelijk geen betrekking op de situatie van A en B.

Tussen partijen is niet in geschil dat de keuze van appellanten om hun kinderen onderwijs te laten volgen aan een Talmoedschool in het buitenland voortvloeit uit de geloofsovertuiging van appellanten en hun kinderen.

Om te beoordelen of het recht van appellanten en hun kinderen op vrijheid van godsdienst is geschonden moet de Raad nagaan of zij in de uitoefening van dit recht zijn beperkt doordat het college bij de bestreden besluiten heeft geweigerd de aangevraagde vergoedingen en een laptop toe te kennen.

In een democratische samenleving, waarin bevolkingsgroepen verschillende godsdiensten aanhangen, moet de vrijheid om godsdienst of levensovertuiging tot uiting te brengen in overeenstemming worden gebracht met de beperkingen die passend zijn om de belangen van verschillende groepen met elkaar te verenigen en te garanderen dat de overtuiging van een ieder wordt gerespecteerd. Dit volgt uit artikel 9, tweede lid, van het EVRM, in samenhang bezien met de positieve verplichtingen van de Staat die voortvloeien uit artikel 1 van het EVRM om de rechten en vrijheden te erkennen van een ieder die onder zijn rechtsmacht valt. Dit vloeit voort uit rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).²

Uitgangspunt in de rechtspraak van het EHRM is dat de toepassing van algemene wettelijke regels die neutraal zijn geformuleerd en geen enkel verband leggen met de persoonlijke geloofs- of levensovertuiging van de betrokkene, in beginsel niet kunnen worden beschouwd als een inbreuk op zijn of haar rechten op grond van artikel 9 van het EVRM.³

De Raad komt tot het oordeel dat appellanten en hun kinderen door de bestreden besluiten niet zijn beperkt in de uitoefening van hun recht op vrijheid van godsdienst. De weigeringen om appellanten de kostenvergoedingen toe te kennen zijn gebaseerd op artikel 11, eerste lid, van de PW en het daaraan ten grondslag liggende territorialiteitsbeginsel. In overweging 4.2.2 van deze uitspraak is de vaste rechtspraak van de Raad genoemd waaruit volgt dat kosten van bijstandsverlening zijn uitgesloten die buiten Nederland zijn opgekomen of die niet aan Nederland zijn verbonden. Deze wettelijke regels en de rechtspraak hierover zijn neutraal geformuleerd en leggen geen verband met enige persoonlijke, godsdienstige of levensovertuiging. Om deze reden vormt de weigering van het college om appellanten de kostenvergoedingen toe te kennen in beginsel geen inbreuk op hun rechten op grond van artikel 9 van het EVRM.

Er is onvoldoende grond om in de situatie van appellanten anders te oordelen. Appellanten zijn vrij in hun keuze om hun (minderjarige) kinderen Talmoedonderwijs buiten Nederland te laten volgen. Dit betekent echter niet dat op de Nederlandse Staat een positieve verplichting rust om kosten van appellanten te vergoeden die verband houden met dit onderwijs buiten Nederland, ook niet als deze kosten wel zouden worden vergoed als de kinderen het onderwijs binnen Nederland zouden volgen. In de rechtspraak van het EHRM zijn geen aanknopingspunten te vinden dat in een situatie als die van appellanten artikel 9 van het EVRM een zo ver strekkende verplichting omvat. Het beroep van appellanten op de vrijheid van godsdienst slaagt daarom niet.

Het discriminatieverbod van artikel 14 van het EVRM omvat een verbod van directe en indirecte discriminatie. In de vaste rechtspraak van het EHRM is tot uitdrukking gebracht dat van indirecte discriminatie sprake kan zijn als er een vermoeden is dat van op zichzelf neutrale regels een zodanig effect uitgaat dat een bepaalde groep in de samenleving daardoor onevenredig wordt benadeeld.⁴ In een arrest van 13 november 2007 heeft het EHRM in dit verband overwogen.⁵

Het territorialiteitsbeginsel bevat op zichzelf een neutrale regel, die op iedereen van toepassing is ongeacht de geloofs- of levensovertuiging. Van directe discriminatie op grond van godsdienstige overtuiging is dus geen sprake.

Van verboden indirecte discriminatie is sprake als aannemelijk is dat een groep onevenredig nadeliger wordt behandeld en hiervoor geen objectieve rechtvaardiging bestaat. Dit betekent in de situatie van appellant dat moet worden nagegaan of de groep orthodox-joodse gelovigen waartoe appellant behoort, oververtegenwoordigd is onder de totale groep inwoners van Amsterdam die van kostenvergoeding zijn uitgesloten op de grond dat de kinderen onderwijs volgen in het buitenland.

Appellanten hebben niet aannemelijk gemaakt dat de groep die als gevolg van het territorialiteitsbeginsel wordt uitgesloten van de kostenvergoedingen waar het hier om gaat, voor een onevenredig groot deel bestaat uit orthodox-joodse gelovigen. Zij hebben hierover geen cijfermatige of andere van belang zijnde gegevens overgelegd.

Ook is niet op voorhand aannemelijk dat de groep die als gevolg van het territorialiteitsbeginsel wordt uitgesloten van de kostenvergoedingen waar het hier om gaat, voor een onevenredig groot deel bestaat uit orthodox-joodse gelovigen. Tussen partijen is niet in geschil dat in Amsterdam middelbaar onderwijs wordt aangeboden dat aansluit bij orthodox-joodse godsdienstige overtuigingen. Niet alle orthodox-joodse gelovige ouders van kinderen in de middelbare schoolleeftijd zijn dus aangewezen op middelbaar onderwijs in het buitenland. Hieraan doet niet af dat orthodox-joodse gelovigen die hun kinderen op een Talmoedschool willen laten onderwijzen, hiervoor alleen in het buitenland terecht kunnen. Verder kunnen er voor inwoners van Amsterdam ook allerlei andere redenen zijn dan een orthodox-joodse geloofs- of levensovertuiging om hun kinderen onderwijs in het buitenland te laten volgen. Ook voor deze inwoners geldt het territorialiteitsbeginsel. Op voorhand is niets zinvols te zeggen over de samenstelling van de groep die door toepassing van het territorialiteitsbeginsel van de in deze zaak aan de orde zijnde vergoedingen wordt uitgesloten.

Er is geen reden voor een omkering van de bewijslast als in de rechtspraak onder 4.6.1 bedoeld, omdat appellanten hiervoor onvoldoende onderbouwing hebben gegeven en benadeling van een groep waartoe appellanten behoren zonder deze onderbouwing niet aannemelijk is.

Gelet op 4.6.2 tot en met 4.6.6 slaagt het beroep op het discriminatieverbod niet.