Gerechtshof Leeuwarden, 21-11-2007, BB9099, 0600570

HET GERECHTSHOF TE LEEUWARDEN

Arrest van de vierde kamer voor burgerlijke zaken in de zaak van:

tegen

De conclusie van de memorie van grieven luidt:

"de vonnissen waarvan beroep te vernietigen en opnieuw rechtdoend de vorderingen van TSN af te wijzen als zijnde onjuist en/of ongegrond danwel onbewezen, met veroordeling van TSN in de kosten van beide instanties.

Bij memorie van antwoord tevens houdende incidenteel appel en akte wijziging van eis is door TSN verweer gevoerd en incidenteel geappelleerd met als conclusie:

"In het principaal appèl:

dat geïntimeerde de eer heeft om te concluderen dat het gerechtshof appellanten bij arrest - uitvoerbaar bij voorraad voor zover de wet dat toelaat - in hun vordering(en) niet-ontvankelijk zal verklaren, althans - onder verbetering en/of aanvulling der gronden zoals door geïntimeerde is voorgedragen - zal bevestigen de vonnissen op 8 maart 2002, 16 april 2003, 2 juli 2003, 21 april 2004, 22 september 2004, 11 mei 2005, 29 maart 2006 en 9 augustus 2006 onder het zaaknummer/rolnummer 55947/HAZA 01-971 door de rechtbank Groningen gewezen met verwijzing van appellanten in de kosten van het hoger beroep;

En in incidenteel appèl:

dat appellante de eer heeft om te concluderen dat het gerechtshof bij arrest - - uitvoerbaar bij voorraad voor zover de wet dat toelaat - zal vernietigen de vonnissen op 8 maart 2002, 16 april 2003, 2 juli 2003, 21 april 2004, 22 september 2004, 11 mei 2005, 29 maart 2006 en 9 augustus 2006 onder het zaaknummer/rolnummer 55947/HAZA 01-971 door de rechtbank Groningen tussen partijen gewezen in zoverre het beroep zich daartegen keert en - opnieuw rechtdoende - alsnog de primaire vordering tot betaling van een schadevergoeding van € 688.339,77 met de daarover verschuldigde wettelijke rente vanaf 27 augustus 2001 tot aan de dag der algehele voldoening - zonodig na wijziging van eis als hiervoor voorgesteld - zal toewijzen met veroordeling van incidenteel geïntimeerde in de kosten van het hoger beroep."

Door Vos is een memorie van antwoord in incidenteel appel tevens antwoordakte inzake wijziging van eis genomen met als conclusie:

"de vordering in incidenteel appèl alsmede alle overige vorderingen van TSN af te wijzen als zijnde onjuist en/of ongegrond danwel onbewezen, met veroordeling van TSN in de kosten van beide instanties.

En voor het overige: Tot persistit!"

Tenslotte hebben partijen de stukken overgelegd voor het wijzen van arrest.

TSN heeft in het incidenteel appel twee grieven opgeworpen.

De procesdossiers

Het geschil en de procedure in eerste aanleg

3. Partijen hebben op 1 oktober 1999 een overeenkomst gesloten, waarbij (kort gezegd) Vos TSN heeft gegarandeerd per jaar minimaal 500 opleggers van gemiddeld 2 jaar en ouder tenminste 5 jaar lang uitsluitend door TSN te laten onderhouden en repareren tegen marktconforme prijzen. Bij brief van 27 augustus 2001 heeft Vos die overeenkomst (met onmiddellijke ingang) opgezegd. Vos heeft die opzegging (die volgens haar mede moet worden gezien als een beroep op ontbinding) gegrond op haar stelling dat TSN de overeenkomst niet naar behoren is nagekomen doordat zij geen marktconforme - want te hoge - prijzen in rekening heeft gebracht. Vos heeft (in prima in reconventie) gevorderd voor recht te verklaren dat de overeenkomst door haar rechtsgeldig is opgezegd/ontbonden, althans de overeenkomst te ontbinden. Vos heeft voorts aanspraak gemaakt op terugbetaling van een volgens haar teveel in rekening gebracht bedrag van € 32.722,03. Bovendien heeft Vos aanspraak gemaakt op betaling van schadevergoeding ad in totaal € 349.888,82 in verband met een tweetal (hierna verder te omschrijven) beweerdelijke tekortkomingen, aangeduid met "lege kilometers" en "extra wachtdagen".

4. TSN heeft de rechtsgeldigheid van de opzegging van de overeenkomst door Vos betwist. TSN heeft daartoe onder meer aangevoerd dat partijen een overeenkomst voor bepaalde tijd zijn aangegaan en dat een dergelijke overeenkomst, behoudens hier niet aan de orde zijnde uitzonderingen, niet tussentijds kan worden opgezegd. Voorts heeft TSN betwist dat Vos de overeenkomst heeft ontbonden en heeft zij gesteld dat Vos de ontbinding "eerst in deze procedure heeft geconstrueerd". TSN betwist bovendien dat zij is tekortgeschoten, althans dat sprake was van een tekortkoming van "voldoende betekenis". Zij stelt dat juist Vos toerekenbaar is tekortgeschoten door onvoldoende opleggers voor werkzaamheden aan te bieden en door facturen onbetaald te laten, waarna TSN haar verplichtingen heeft opgeschort. TSN voert verder aan niet in gebreke te zijn gesteld, terwijl er volgens haar geen sprake was van een situatie waarin nakoming van de overeenkomst blijvend onmogelijk was geworden. Zij heeft harerzijds (in prima in conventie) primair partiële ontbinding van de overeenkomst gevorderd (omdat Vos de overeenkomst na de opzegging niet meer nakwam) en betaling van schadevergoeding.

5. De rechtbank heeft onderzocht of TSN, zoals Vos stelt, zich niet heeft gehouden aan de verplichting om marktconform te werken. Zij heeft die vraag, mede op basis van een door haar gelast deskundigenbericht ontkennend beantwoord. De rechtbank heeft vervolgens de overeenkomst op vordering van TSN partieel ontbonden per 27 augustus 2001 en Vos veroordeeld tot betaling van de door TSN geleden schade, die door de rechtbank is vastgesteld op € 578.813,91. De vorderingen van Vos om voor recht te verklaren dat de overeenkomst rechtsgeldig is opgezegd dan wel ontbonden althans tot ontbinding van de overeenkomst heeft de rechtbank afgewezen. Ook de vorderingen van Vos tot restitutie van een teveel in rekening gebracht bedrag ad € 32.722,03 en tot betaling van schadevergoeding door TSN van een bedrag ad € 349.888,82 heeft de rechtbank afgewezen.

De (grenzen van de) rechtsstrijd in hoger beroep

7. Het hof overweegt voorts dat Vos in het principaal appel ervoor gekozen heeft om één gezamenlijke toelichting te geven op 14 van de 15 grieven, zodat de eventuele daaruit voortvloeiende onduidelijkheid omtrent de vraag welk argument nu precies welke grief adstrueert voor haar rekening dient te blijven.

8. Het hof ziet aanleiding eerst het incidenteel appel te behandelen.

In het incidenteel appel

9. Aan grief I ligt ten grondslag dat de rechtbank zich ten onrechte heeft begeven in het onderzoek naar de vraag - kortweg - of TSN al dan niet marktconform heeft gehandeld in de uitvoering van de overeenkomst met Vos, en stelt in dit verband in hoger beroep opnieuw de, in eerste aanleg niet behandelde, stellingen van TSN aan de orde, inhoudende dat de overeenkomst niet opzegbaar was, dat de overeenkomst niet is ontbonden en dat niet aan de voor ontbinding vereiste eisen van verzuim of blijvende onmogelijkheid van nakoming is voldaan.

12. Naar het oordeel van het hof heeft Vos zodanige omstandigheden niet gesteld terwijl deze evenmin zijn gebleken. De door Vos gestelde "zeer ernstige" en bij het sluiten van de overeenkomst niet voorziene wanprestatie door TSN is, wat daar van zij, op zichzelf onvoldoende om de aanvaarding van een bevoegdheid tot tussentijdse opzegging te rechtvaardigen. Indien de gestelde wanprestatie van voldoende betekenis zou zijn en ook overigens aan de daartoe gestelde voorwaarden is voldaan, kan zij grond opleveren om de overeenkomst door een buitengerechtelijke verklaring of door de rechter te doen ontbinden; er is te dezen geen reden waarom zij daarnaast grond voor beëindiging van de overeenkomst door opzegging zou zijn (vergelijk wederom HR 21-10-1988, NJ 1990/439).

13. Het feit dat de overeenkomst samenhing met de gestelde "overdracht van Vos Logistics Heerde aan TSN" (MvA in het inc. app. sub 49) leidt zonder genoegzame toelichting, die ontbreekt, niet tot een ander oordeel.

14. Het hof concludeert dat voor zover de brief van 27 augustus 2001 is bedoeld als tussentijdse opzegging van de overeenkomst, de brief in zoverre geen effect heeft gesorteerd.

15. Hiermee komt het hof toe aan de stelling van Vos dat genoemde brief mede als buitengerechtelijke ontbindingsverklaring moet worden begrepen. Het hof overweegt dienaangaande dat de brief tot strekking heeft de overeenkomst met onmiddellijke ingang te doen beëindigen op grond van een in die brief omschreven tekortkoming aan de zijde van TSN (het niet hanteren van marktconforme prijzen). Aldus voldoet de brief aan de formele vereisten voor een buitengerechtelijke ontbindingsverklaring en moet de brief daarom mede als zodanig worden aangemerkt. Dit wordt dit niet anders doordat Vos, die naar onweersproken is gesteld, bij het opstellen van de brief niet werd begeleid door een jurist, in de brief spreekt over opzegging.

16. Vervolgens dient de, door de grief opgeworpen, vraag te worden beantwoord of aan de vereisten is voldaan van artikel 6: 265 lid 2 BW, dat bepaalt dat voor zover nakoming niet blijvend of tijdelijk onmogelijk is, de bevoegdheid tot ontbinding pas ontstaat wanneer de schuldenaar in verzuim is.

17. Teneinde hieromtrent te kunnen beslissen, is eerst van belang om meer exact in te gaan op de vraag waartoe de overeenkomst TSN verplichtte en op grond van welke tekortkoming precies Vos de ontbinding heeft ingeroepen.

18. De onderhavige overeenkomst verplicht Vos om gedurende minimaal 5 jaren opleggers (minimaal 500 per jaar) aan TSN in onderhoud en reparatie te geven. De overeenkomst verplicht TSN de door Vos opgedragen werkzaamheden uit te voeren tegen een prijs die conform is aan wat in de markt voor dergelijke werkzaamheden betaald zou moeten worden, met dien verstande dat het uurtarief van f. 66, -- per uur (met jaarlijkse indexering) reeds in de overeenkomst is vastgelegd.

19. Vos verwijt TSN dat zij gedurende langere tijd werkzaamheden tegen aanzienlijk hogere prijzen dan in de markt gebruikelijk en normaal is te achten aan Vos in rekening heeft gebracht. In het bijzonder stelt Vos dat TSN teveel uren in rekening heeft gebracht. Op deze veronderstelde tekortkoming fundeert Vos haar beroep op ontbinding. Blijkbaar gaat Vos er daarbij van uit dat de overeenkomst voor TSN niet alleen een verplichting schept de opgedragen werkzaamheden uit te voeren, waartegenover Vos verplicht is daarvoor een marktconforme prijs te betalen, in dier voege dat indien TSN meer in rekening brengt Vos dat meerdere ingevolge de overeenkomst niet hoeft te voldoen, maar dat de overeenkomst voor TSN een zelfstandige verplichting schept in haar facturen een marktconforme prijs in rekening te brengen, in welke verplichting TSN als zodanig tekort kan schieten en welk tekortschieten een beroep op ontbinding zou kunnen rechtvaardigen.

20. Indien Vos daarin zou worden gevolgd, is het hof van oordeel dat het niet in rekening brengen van een marktconforme prijs een tekortkoming zou inhouden die voor herstel vatbaar is, namelijk door creditering van het teveel in rekening gebrachte. Van een onmogelijkheid tot herstel van de tekortkoming en mitsdien tot (alsnog) correcte nakoming is aldus geen sprake. Dit wordt niet anders door het gegeven dat de overeenkomst tussen partijen als duurovereenkomst kan worden aangemerkt. Immers, anders dan in de gevallen als aan de orde in HR 11-01-2002, NJ 2003/255 en recent: HR 22-06-2007, NJ 2007/343, kan een verplichting tot het opstellen van een correcte (overeenkomstig de afspraak berekende) factuur, ook al komt die verplichting bij iedere volgende opdracht opnieuw op TSN te rusten, niet worden beschouwd als een voortdurende verbintenis waarvan niet nakoming in het verleden niet meer ongedaan zou kunnen worden gemaakt.

21. Ook Vos stelt overigens niet dat nakoming van de bedoelde verbintenissen onmogelijk zou zijn geworden, maar stelt dat TSN ter zake daarvan in verzuim is komen te verkeren.

24. Vos heeft in dit verband in eerste aanleg aangevoerd (CvA in conv./CvE in rec : p. 4. 2e alinea, CvD in conv. /CvR in rec. sub 36) dat TSN zich niet aan de overeenkomst heeft gehouden en derhalve in verzuim is gekomen. Dit betoog kan niet worden gevolgd nu ingevolge het wettelijk stelsel het enkele verrichten van ondeugdelijke doch voor herstel vatbare prestaties (zoals, naar hier wordt gesteld: het bij herhaling in rekening brengen van niet marktconforme bedragen voor verrichte werkzaamheden) niet zonder meer direct tot verzuim leidt.

27. Bovendien is het hof van oordeel dat Vos deze beide vermeende tekortkomingen onvoldoende heeft onderbouwd, welk oordeel het hof hieronder zal toelichten.

28. De kwestie rond "de wachtdagen" betreft het verwijt van Vos aan TSN dat deze in strijd met de overeenkomst opleggers langer dan een dag liet staan. TSN heeft dit verwijt bestreden en aangevoerd dat juist Vos te weinig opleggers aanleverde voor werkzaamheden en facturen onbetaald liet waarna TSN haar werkzaamheden heeft opgeschort. Gelet op dit verweer lag het op de weg van Vos nauwkeurig aan te geven hoe in de loop van de tijd de verschillende gebeurtenissen elkaar hebben opgevolgd, teneinde te kunnen beoordelen welke tekortkoming zich als eerste voordeed en welk niet nakomen vervolgens geduid moet worden als een gerechtvaardigde opschorting van een daartegen overstaande verplichting. Dit klemt temeer nu Vos in haar brief van 27 augustus 2001 zelf heeft gesteld dat beide partijen de overeenkomst niet meer conform afspraak uitvoerden vanaf week 31 van 2000. De stellingen van Vos zijn evenwel op het punt van de volgorde van de gebeurtenissen en in het licht van het gevoerde verweer onvoldoende scherp en concreet om te kunnen uitmaken of het langer dan een dag laten wachten van de opleggers als een tekortkoming zijdens TSN moet worden geduid of als een opschorting zijdens TSN als reactie op tekortkomingen van Vos. Het hof is dan ook van oordeel dat de gestelde tekortkoming feitelijk onvoldoende is onderbouwd zodat ook daarom daaraan moet worden voorbijgegaan.

29. De kwestie rond de "lege kilometers" betreft het verwijt van Vos dat de heer [de bestuurder] (bestuurder van TSN) op basis van een managementovereenkomst tot mei 2000 voor Vos werkzaamheden heeft verricht en dat hij in die functie opleggers leeg naar TSN stuurde voor werkzaamheden. TSN heeft de juistheid van dit verwijt bestreden maar bovendien aangevoerd dat dit verwijt nooit een tekortkoming door TSN kan opleveren. Ook het hof vermag niet in te zien hoe dit verwijt aan [de bestuurder] een tekortkoming van TSN kan meebrengen.

30. Het hof komt op grond van al het vorenstaande tot de conclusie dat onvoldoende feiten en omstandigheden zijn gesteld of gebleken op grond waarvan de conclusie gerechtvaardigd is dat voor wat betreft de ontbinding van de overeenkomst door Vos aan de vereisten van artikel 6: 265 lid 2 BW is voldaan.

31. Ten aanzien van de onderhavige grief luidt de slotsom dat deze slaagt voor zover de grief stelt dat de overeenkomst door Vos niet rechtsgeldig is opgezegd of ontbonden.

32. Grief II klaagt dat de rechtbank het gestelde in de alinea's 5 tot en met 7 van de akte na tussenvonnis van 29 maart 2006 (de akte van 12 april 2006) niet heeft opgevat als een wijziging van eis, en dat, waar de rechtbank overweegt dat de schade € 688.339,77 bedraagt, zij dat bedrag op grond van het gevorderde niet heeft toegewezen. Voor het geval het hof deze grief verwerpt, heeft TSN haar eis gewijzigd in de zin waarin de rechtbank deze volgens haar had moeten verstaan. Vos heeft tegen deze (voorwaardelijke) eiswijziging op zichzelf geen bezwaar aangevoerd, terwijl het hof deze wijziging ook ambtshalve niet in strijd acht met de beginselen van een goede procesorde. Mitsdien ontbreekt voldoende belang bij de grief en zal het hof recht doen op de gewijzigde eis.

In het principaal appel

33. Het vorenstaande brengt mee dat Vos nog slechts een beperkt belang kan hebben bij de grieven I tot en met XI in het principaal appel, welke grieven er blijkens hun gezamenlijke toelichting in essentie alle over klagen dat de rechtbank op basis van een op onjuiste wijze totstandgekomen en ook inhoudelijk onjuist deskundigenrapport (als aangevuld door twee aanvullende rapporten), tot het oordeel is gekomen dat niet is komen vast te staan dat TSN haar werkzaamheden tegen niet marktconforme prijzen in rekening heeft gebracht. Immers, blijkens het vorenstaande is niet komen vast te staan dat TSN ter zake van deze gestelde tekortkoming in verzuim verkeerde, zodat de door Vos op grond hiervan ingeroepen buitengerechtelijke ontbinding geen effect heeft gesorteerd, terwijl het door Vos gevoerde verweer tegen de door TSN gevorderde partiële ontbinding, erop neerkomende dat TSN geen ontbinding kan vragen omdat zij zelf eerder in verzuim verkeerde, niet opgaat. Daarbij is tevens van belang wat het hof heeft overwogen inzake de andere door Vos gestelde tekortkomingen ("wachtdagen"en "lege kilometers").

34. Met andere woorden: de vraag of TSN marktconforme prijzen heeft berekend kan in zoverre in het midden blijven. Het mogelijk resterende belang dat Vos kan hebben bij een antwoord op die vraag zou aanwezig zijn wanneer in de berekening van de schadevergoeding zoals die door TSN wordt geëist, gerekend wordt met aantallen uren en gemiddelde onderdeelprijzen die volgens Vos hoger zouden zijn dan in de markt gebruikelijk en normaal.

35. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. Vos heeft immers, wat het aantal uren betreft, aanvankelijk verdedigd dat TSN gemiddeld 39 á 40 uren aan een oplegger besteedde en gesteld dat dit niet marktconform zou zijn. In haar akte van 22 juni 2005 heeft Vos deze grens (naar het hof begrijpt: met name t.a.v. zogenaamde megaopleggers) naar beneden bijgesteld tot 30 uren (zie laatste blz. van genoemde akte). Aangezien echter de schadeberekening van TSN is gebaseerd op een gemiddeld aantal van 26 uren per oplegger, is daarmee ook in de visie van Vos geen sprake van een aantal uren dat niet marktconform zou zijn.

36. Wat de materialen betreft, heeft Vos weliswaar in eerste aanleg aan TSN het verwijt gemaakt dat zij - in strijd met de afspraak - geen gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om materialen goedkoop bij Vos in te kopen (welke verwijt TSN heeft betwist en welk verwijt in hoger beroep niet opnieuw door Vos aan de orde is gesteld en derhalve hier verder buiten beschouwing zal blijven) maar heeft Vos niet gesteld dat de door TSN (aldus) in rekening gebrachte materiaalprijzen hoger lagen dan die in de markt gebruikelijk en normaal zijn.

37. Op grond van het vorenstaande concludeert het hof dat Vos geen belang heeft bij genoemde grieven, zodat deze onweersproken zullen worden gelaten.

38. Hiermee komt het hof toe aan de grieven XII tot en met XIV in het principaal appel en daarmee de vraag of TSN schade heeft geleden en zo ja tot welk bedrag.

39. De schadevergoeding die TSN vordert bestaat uit twee periodes en twee componenten (zie de akte van 12 april 2006 in combinatie met de inleidende dagvaarding) :

De totale schade komt daarmee volgens TSN op € 148.634,88 plus € 539.704,89 = € 688.339,77.

40. Alvorens in te gaan op de grieven, zal het hof vaststellen welke uitgangspunten voor de schadeberekening niet door de grieven worden bestreden.

41. In dit verband overweegt het hof in de eerste plaats dat, nu de overeenkomst op vordering van TSN partieel is ontbonden per 27 augustus 2001, ten aanzien van de eventuele tekortkomingen van Vos gelegen in de periode van 1 oktober 2000 tot 27 augustus 2001 een aanspraak tot schadevergoeding niet kan worden gegrond op art. 6: 277 BW maar op de art. 6: 74 BW en volgende. Nu de rechtbank ook de schade over deze periode heeft toegewezen en er daarmee kennelijk vanuit is gegaan dat aan de vereisten van voormelde artikelen is voldaan en daartegen geen afzonderlijke grief is aangevoerd, zal ook het hof daarvan uitgaan.

42. Het hof overweegt in de tweede plaats dat geen grief is aangevoerd tegen rechtsoverweging 4.2 van het eindvonnis waarin de rechtbank heeft overwogen dat is komen vast te staan dat in de periode van 1 oktober 2000 tot 15 november 2001 Vos 396 opleggers te weinig heeft aangeleverd. Derhalve zal ook het hof daarvan uitgaan. Wat betreft de periode van 15 november 2001 tot 1 oktober 2004 heeft Vos in appel verdedigd (MvA inc. app tevens akte wijz. van eis sub 31) dat zij slechts gehouden was gemiddeld 500 opleggers per jaar aan te leveren. Dit betoog vindt echter geen steun in het contract, waarin staat dat Vos garandeert dat zij minimaal 500 opleggers per jaar aanlevert en wordt daarom gepasseerd. Daarmee staat vast dat voor de tweede periode moet worden uitgegaan van 34,5 x 500/12 = 1437 opleggers.

43. In de derde plaats stelt het hof vast dat Vos in (de toelichting op) de grieven geen bezwaar heeft aangevoerd tegen het door TSN in haar berekeningen gehanteerde en door de rechtbank overgenomen bedrag van f. 1.774,00 (€ 805,01) aan gemiddelde materiaalkosten per oplegger per jaar. Vos noemt weliswaar in haar productie 7 bij de MvG pr. app. een bedrag van f. 1.292,00 (€ 586,28) dat volgens haar correct zou zijn, doch zonder dat verder toe te lichten. Kennelijk is dat bedrag ontleend aan het door Vos gestelde in haar akte (in prima) van 22 juni 2005 sub 9 en de daarbij behorende productie 3. Deze berekening is evenwel door TSN in haar antwoordakte van 20 juli 2005 gemotiveerd bestreden. Nu Vos in hoger beroep geen nadere onderbouwing geeft en ook anderszins het door de rechtbank gevolgde bedrag van f. 1.774,00 (€ 805,01) niet met argumenten bestrijdt, is het hof van oordeel dat een behoorlijk in het geding gebrachte grief tegen het door de rechtbank gehanteerde bedrag van € 805,01 per oplegger ontbreekt, zodat ook het hof van dit bedrag heeft uit te gaan.

44. In de vierde plaats is niet in geschil is dat de overeengekomen (bruto) marge op de onderdelen 10% bedraagt.

45. De grieven zijn voorzien van een gezamenlijke toelichting. De daarin naar voren gebrachte bezwaren tegen de door de rechtbank gevolgde schadeberekening zijn de volgende:

46. Daarnaast heeft Vos nog aangevoerd dat met het sluiten van de onderhavige overeenkomst onlosmakelijk samenhing de overdracht van een onroerende zaak te Heerde door de Vosgroep aan TSN Holding voor een te lage prijs, welke onroerende zaak daarna in waarde is gestegen. Vos biedt daarvan bewijs aan.

47. Ten slotte heeft Vos een beroep op eigen schuld gedaan.

Het hof overweegt dienaangaande als volgt.

49. In het licht van deze uitgangspunten zal het hof thans de bezwaren van Vos tegen de schadebegroting bespreken.

Het hof overweegt dat het aanvankelijke standpunt van een besparing van 5% onvoldoende is onderbouwd. Het nadere standpunt (besparing van 7 %) heeft Vos gegeven in een processtuk waarin zij alleen op het incidenteel appel en de eiswijziging had mogen reageren, zodat het hof gelet op de eisen van een goede procesorde daaraan zal voorbijgaan.

50. Het beroep op eigen schuld wordt door het hof als onvoldoende onderbouwd verworpen. De motivering daarvoor ligt genoegzaam besloten in het vorenstaande.

51. Grief XV mist naast de hiervoor besproken grieven zelfstandige betekenis, zodat het hof daaraan voorbijgaat.

52. Het hof passeert het door Vos in algemene termen gestelde bewijsaanbod omdat dit niet voldoet aan de eisen van specificatie die daaraan in hoger beroep mogen worden gesteld.

In het principaal en het incidenteel appel.

In het principaal en het incidenteel appel

verklaart Vos niet-ontvankelijk in het hoger beroep tegen de vonnissen van 8 maart 2002 en 22 september 2004;

bekrachtigt, onder verbetering en aanvulling van gronden en voorzover deze ter beoordeling aan het hof zijn voorgelegd, de vonnissen van 16 april 2003, 2 juli 2003, 21 april 2004, 11 mei 2005, 29 maart 2006 en 9 augustus 2006 waarvan beroep;

veroordeelt Vos hoofdelijk, des dat de één betalende de ander zal zijn bevrijd, tot betaling aan TSN van een bedrag van € 109.525,86 (zegge: honderdnegenduizend vijfhonderdvijfentwintig euro en zesentachtig cent) vermeerderd met de wettelijke rente over dit bedrag vanaf 27 augustus 2001 tot aan de voldoening;

verklaart dit arrest tot zover uitvoerbaar bij voorraad;

wijst af het meer of anders gevorderde.

Dit arrest is gewezen door mrs. Janse, voorzitter, Knijp en Telman, raden, en uitgesproken door de rolraadsheer ter openbare terechtzitting van dit hof van woensdag 21 november 2007 in bijzijn van de griffier.