Hoge Raad, 01-02-2005, AP4584, 00047/04 E

1 februari 2005

Strafkamer

nr. 00047/04 E

AGJ/SM

op het beroep in cassatie tegen een arrest van het Gerechtshof te Arnhem, Economische Kamer, van 12 mei 2003, nummer 21/001572-02, in de strafzaak tegen:

[verdachte], geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1951, wonende te [woonplaats].

2.1. Het beroep is ingesteld door de verdachte. Namens deze heeft mr. G. Meijers, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur middelen van cassatie voorgesteld. De schriftuur is aan dit arrest gehecht en maakt daarvan deel uit.

De Advocaat-Generaal Jörg heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

3.1. Het eerste middel klaagt erover dat het Hof ten onrechte, althans ontoereikend gemotiveerd een verzoek tot toevoeging aan het dossier van niet openbaar gemaakte onderzoeksverslagen van de Commissie onderzoek vuurwerkramp heeft afgewezen.

Het tweede middel behelst de klacht dat het Hof niet gemotiveerd heeft beslist op het verzoek geen uitspraak te doen totdat de destijds nog lopende procedure op grond van de Wet openbaarheid van bestuur zou zijn afgerond en duidelijk zou zijn geworden over welke van deze niet-openbare stukken de verdediging zou kunnen beschikken.

3.2.1. Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 24 januari 2003 heeft de raadsman, voorzover voor de beoordeling van de middelen van belang, het volgende aangevoerd:

"3.1 De volledigheid van het dossier

Het recht van een verdachte op kennisname van het strafdossier werd in Europees verband al meer dan twintig jaar geleden nader omlijnd in de zaak Jespers. De Commissie oordeelde dat artikel 6 lid 3 onder b EVRM:

...recognizes the right of the accused to have at his disposal, for the purpose of exonerating himself or of obtaining a reduction of his sentence, all relevant elements that have been or could be collected by the competent authorities.

Uit latere Europese rechtspraak blijkt dat de bevoegde autoriteiten de verdediging dienen te informeren over alles wat voor de verdachte belastend of ontlastend kan zijn, zelfs wanneer het gaat om documenten waarop de vervolgende autoriteit zich niet beroept.

In eerste aanleg werd herhaaldelijk verzocht om toevoeging aan het dossier van de onderzoeksverslagen van de COV, voorzover relevant in verband met de in deze zaak te beantwoorden vragen. De verschillende vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie hebben tot op de dag van vandaag weinig belangstelling getoond voor de verklaringen die bij de COV zijn afgelegd. In het strafdossier bevindt zich één verklaring die bij de commissie is afgelegd, te weten het interview op 10 november 2000 met [getuige 3]. Uit de bijlagen bij de brief van 15 januari jl. van het Ministerie van Binnenlandse Zaken blijkt dat er twee gesprekken met [getuige 3] zijn geweest, waarvan de verdediging tot dusverre kennisname werd onthouden. De officier van justitie kon blijkbaar beschikken over het verslag van één gesprek, dat kennelijk relevant genoeg werd bevonden om aan het dossier toe te voegen. Afschrift van de brief, inclusief de lijst van openbare en niet openbare gespreksverslagen wordt aan deze pleitnota gehecht.

Ter onderbouwing van de stelling dat het hier voor een deel gaat om gespreksverslagen, die van belang kunnen zijn voor [verdachte] in ontlastende zin of waarmee de betrouwbaarheid van bepaalde getuigen aangevochten kan worden voeg ik een tweetal gespreksverslagen bij.

Allereerst is er een deels geanonimiseerd gespreksverslag met de voorzitter resp. penningmeester van de Vereniging Evenementenvuurwerk Nederland (VEN), in wie wij moeiteloos [getuige 21] en [getuige 22] herkennen.

In verband met de kennis die in de branche aanwezig was met betrekking tot de classificatie van vuurwerk hecht de officier van justitie in zijn requisitoir en ook zijn appèlmemorie belang aan de verklaring van getuige [getuige 22], als geciteerd op pagina 9 van de appèlmemorie. [getuige 22] verklaarde - kort gezegd - dat het meeste evenementenvuurwerk 1.3 G is en sommige artikelen mogelijk 1.1 G.

Bij de COV was [getuige 22] wat minder stellig:

U vraagt mij naar de gevaren van vuurwerk, onder meer op basis van opvattingen die u uit de branche heeft vernomen.

Ik ben van mening dat in de vuurwerkketen de gevaarzetting afneemt bij de volgende handelingen: produceren, bezigen inclusief monteren, transport en opslag. De gevaarzetting bij opslag in een deugdelijke bewaarplaats is in mijn ogen laag, zeker voor gevaarzetting van binnen naar buiten.

Evident is ook dat het hier gaat om 'elements'- om in de bewoordingen van de ECRM te spreken - 'that could be collected by the competent authorities'.

Te denken valt bijvoorbeeld aan het ene nog geheime gespreksverslag met [getuige 3], het gespreksverslag met de ook in deze zaak nog te horen getuige [getuige 1], [getuige 16], [medeverdachte], terwijl in verband met gevoerde en te voeren formele verweren ook de gesprekken met getuigen als de voormalig hoofdofficier Manschot, burgemeester Mans en de ambtenaren [getuige 18] en [getuige 20] van belang kunnen zijn.

De officier van justitie bleek te kunnen beschikken over in ieder geval één niet openbaar gespreksverslag. Duidelijk is dat het Openbaar Ministerie effectiever en ook sneller dan de verdediging in staat zal zijn het dossier met de gespreksverslagen te completeren. Voor het geval die bereidheid nog steeds ontbreekt wordt uitdrukkelijk verzocht geen uitspraak in deze zaak te doen totdat duidelijk is over welke stukken de verdediging na de lopende WOB-procedure uiteindelijk kan beschikken."

3.2.2. Het proces-verbaal van 23 januari 2003 houdt, voorzover voor de beoordeling van de middelen van belang, voorts het volgende in:

"De raadsman voert het woord overeenkomstig zijn pleitnota punt 3 tot en met 3.6, welke aan het hof is overgelegd en aan dit proces-verbaal is gehecht en voegt daaraan toe -zakelijk weergegeven-:

3.1.1 De onderzoeksverslagen van de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp

In de lopende WOB-procedure zijn voorlopige voorzieningen gevraagd. Ik kan er geen inschatting van maken hoe lang deze procedure nog gaat duren.

(...)

De advocaat-generaal verklaart -zakelijk weergegeven-:

3.1.1 De onderzoeksverslagen van de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp

De raadsman geeft aan dat hij een deel van de stukken van de Commissie Oosting niet heeft ontvangen en dat hij deze alsnog wil ontvangen. De vraag is echter of we deze informatie nodig hebben. Bij het Tolteam was bekend wie gehoord was door de Commissie Oosting. Het Tolteam heeft de getuigen zelf gehoord en daarvan is een proces-verbaal in het dossier opgenomen. De verhoren door de Commissie Oosting zijn voor een andere procedure met een andere invalshoek gemaakt. Wanneer het relevant is dienen ook deze verhoren in het dossier gevoegd te worden. De raadsman beroept zich echter op het arrest Allenet de Ribemont van het Europese Hof met een te algemene stelling.

Ik zou op basis van de Wet openbaarheid bestuur, evenals de raadsman, aan de Minister van Justitie kunnen vragen om de stukken van de Commissie Oosting. Voor het openbaar ministerie gelden echter dezelfde criteria als voor de raadsman, alleen wanneer het nodig is voor het strafvorderlijk onderzoek worden deze stukken verstrekt. Ik kan derhalve geen garantie geven dat het me lukt deze stukken te verkrijgen.

(...)

De raadsman van verdachte verklaart -zakelijk weergegeven-:

3.1.1 De onderzoeksverslagen van de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp

De advocaat-generaal geeft aan dat wanneer het hof het nodig vindt dat hij dan zal proberen aan de stukken te komen. Wanneer het zo duidelijk is dat die stukken relevant kunnen zijn en de advocaat-generaal weigert gehoor te geven aan mijn verzoek dan verzuimt het openbaar ministerie naar mijn mening aan waarheidsvinding te doen."

3.3. Bij het tussenarrest van 7 februari 2003 heeft het Hof omtrent het in het eerste middel gedane verzoek het volgende overwogen:

"Onderzoeksverslagen van de Commissie onderzoek vuurwerkramp

De raadsman heeft verzocht de onderzoeksverslagen van de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp, voor zover relevant in verband met de in deze zaak te beantwoorden vragen, aan het dossier toe te voegen.

Nu de raadsman niet aangeeft welke gegevens hij denkt aan te treffen, noch op welke wijze deze gegevens van belang kunnen zijn met het oog op enige in deze strafzaak te geven beslissing, zal het hof het verzoek afwijzen wegens gebrek aan noodzaak."

3.4. Het Hof heeft bij zijn beoordeling van vorenbedoeld verzoek terecht de maatstaf aangelegd of hem de noodzaak tot toewijzing daarvan was gebleken.

Dat oordeel is, gelet op hetgeen door de verdediging ter ondersteuning van het verzoek is aangevoerd, niet onbegrijpelijk, mede in aanmerking genomen dat het verzoek in de kern slechts steunt op de stelling dat de mogelijkheid bestaat dat in, aan de verdediging niet beschikbaar gestelde, niet-openbare verslagen van door de Commissie onderzoek vuurwerkramp met personen gevoerde gesprekken mededelingen voorkomen die niet (geheel) overeenstemmen met hetgeen die personen in het strafrechtelijk onderzoek hebben verklaard of nog zullen verklaren, terwijl die personen volgens de daarvan opgemaakte processen-verbaal in het voorbereidend onderzoek door de politie zijn gehoord en te hunnen aanzien de verdediging de gelegenheid heeft gehad - en benut - deze als getuige of deskundige onder ede te (doen) ondervragen.

4.2. Het Hof heeft bij tussenarrest van 7 februari 2003 het in het middel bedoelde verzoek afgewezen en daartoe het volgende overwogen:

"De verdediging heeft verzocht de verbalisanten H.J. Webbink en B.P. de Vries te horen omtrent een door hen opgesteld proces-verbaal voor de behandeling van de vordering gevangenhouding van verdachte. In dit proces-verbaal zouden de verbalisanten in strijd met de waarheid hebben gerelateerd dat de raadslieden van de directeuren van SE Fireworks de media gebruikten om andere getuigen te informeren over essentiële onderwerpen in de verklaringen.

5.2.1. Blijkens de aan het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 24 januari 2003 gehechte pleitnotities heeft de raadsman, voorzover voor de beoordeling van het zesde middel van belang, het volgende naar voren gebracht:

"3.2 De onschuldpresumptie

In verband met het in hoger beroep eventueel te herhalen verweer dat de hoofdofficier van justitie tijdens een persconferentie had verklaard dat er bij SE Fireworks te veel vuurwerk lag opgeslagen wordt wederom aan de advocaat-generaal verzocht te bevorderen dat de van de persconferentie gemaakte video- of geluidsopname aan het dossier wordt toegevoegd. In verband met deze mogelijke schending van de onschuldpresumptie wordt tevens verzocht op te roepen als getuige:

Mr. R.J. Manschot, (voormalig) hoofdofficier van justitie

5.2.2. Het Hof heeft op dit verzoek in het tussenarrest van 7 februari 2003 de volgende beslissing gegeven:

"De verdediging heeft verzocht mr Manschot, voormalig hoofdofficier van justitie, te horen omdat hij tijdens een persconferentie zou hebben verklaard dat bij SE Fireworks op 13 mei 2000 te veel vuurwerk was opgeslagen, waardoor het openbaar ministerie de onschuldpresumptie zou hebben geschonden. Dit zou volgens de verdediging, ingevolge het bepaalde in artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering tot strafvermindering dienen te leiden.

5.2.3. Het Hof heeft in de bestreden uitspraak het in de eerste klacht van het zevende middel bedoelde verweer als volgt samengevat en verworpen:

"De raadsman heeft tegen de ontvankelijkheid van de officier van justitie in de eerste plaats aangevoerd -kort weergegeven- dat de hoofdofficier van justitie te Almelo tijdens een persconferentie zou hebben medegedeeld dat er bij SE Fireworks teveel vuurwerk lag, althans die woorden heeft de raadsman naar aanleiding van een door hem bekeken videoband van die persconferentie genoteerd. Daardoor zou in strijd zijn gehandeld met de onschuldpresumptie als bedoeld in artikel 6 EVRM.

6.2. De hier bedoelde verweren heeft het Hof als volgt samengevat en verworpen:

"Als tweede verweer heeft de raadsman op de twee hierna genoemde gronden aangevoerd dat er in de fase van de voorlopige hechtenis geen sprake was van een "tegensprekelijke" procedure

- de raadsman werd in strijd met artikel 5 lid 4 juncto artikel 6 lid 3 onder b EVRM te weinig tijd geboden om het dossier goed te bestuderen teneinde de noodzaak van de voorlopige hechtenis aan te vechten.

- de raadsman werd in strijd met artikel 5 lid 4 juncto artikel 6 lid 1 EVRM, met name in strijd met het beginsel van "equality of arms" en het recht op een eerlijk proces, langdurig stukken onthouden welke wezenlijke informatie bevatten in verband met de rechtmatigheid van de detentie van zijn cliënt. Ook heeft de officier van justitie in de fase van de voorlopige hechtenis, naar achteraf door de raadsman kon worden vastgesteld, een selectie uit het dossier gepresenteerd, waarin wezenlijke ontlastende onderzoeksresultaten niet waren opgenomen, aldus de raadsman.

Het hof overweegt met betrekking tot de als tweede genoemde grond:

- dat de meervoudige raadkamer van de rechtbank te Almelo naar aanleiding van het door de raadsman ingediende bezwaarschrift tegen de onthouding kennisneming processtukken bij tussenbeslissing d.d. 28 juni 2000 heeft gelast dat het gehele dossier waarover de officier van justitie op dat moment beschikte uiterlijk 10 juli 2000 ter beschikking van de raadkamer diende te worden gesteld;

- dat de raadkamer -na kennis te hebben genomen van alle stukken, welke op dat moment nog aan verdachte en diens raadsman werden onthouden- bij beschikking d.d. 12 juli 2000 heeft geoordeeld dat er voldoende bezwarende omstandigheden tegen verdachte voorhanden waren en dat het belang van het onderzoek op dat moment nog vorderde dat aan verdachte en diens raadsman de kennisneming van de door de rechter-commissaris aangegeven processtukken werd onthouden, zoals bedoeld in artikel 30 van het Wetboek van Strafvordering;

- dat de raadkamer na onderzoek van het volledige dossier heeft geoordeeld dat de in het bevel tot gevangenhouding van verdachte vermelde verdenking, bezwaren en gronden betreffende de feiten nog bestonden, waarna door haar bij beschikking d.d. 14 juli 2000 de gevangenhouding werd verlengd, welke beschikking in hoger beroep door het hof op

3 augustus 2000 werd bevestigd;

Vast is komen te staan -ondanks soms tegenstrijdige mededelingen van de zijde van de vervolgende instanties- dat bij het afluisteren een aantal telefoongesprekken met geheimhouders werden uitgeluisterd, in verslagen werden uitgewerkt en aan het dossier werden toegevoegd in plaats van vernietigd.

Het hof overweegt te dien aanzien dat daarbij weliswaar sprake is geweest van verzuimen, doch dat niet gebleken is dat deze moedwillig door de opsporende instanties zijn begaan, zomede dat niet gebleken is dat verdachte daarbij in zijn verdediging is geschaad of dat de inhoud van die gesprekken in het onderzoek is gebezigd. Deze verzuimen zijn -gelet op het vorenstaande- niet van dien aard dat zulks tot de niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie zou dienen te leiden. Wel ziet het hof in de gang van zaken een vormverzuim. In de constatering daarvan is voldoende compensatie gelegen."

7.2.1. Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezenverklaard:

"dat de vennootschap onder firma SE Fireworks op 13 mei 2000 en in de periode van 27 april 1998 tot en met 12 mei 2000, in de gemeente Enschede, terwijl aan de besloten vennootschap SE Fireworks door en/of namens Burgemeester en Wethouders van de gemeente Enschede bij besluit van 22 april 1997, kenmerk H 6886, en aan voornoemde vennootschap onder firma bij besluit van 19 juli 1999, kenmerk Wm 1723, vergunningen krachtens de Wet milieubeheer waren verleend tot het in die gemeente op het perceel [a-straat 1], oprichten en in werking hebben van een inrichting als bedoeld in categorie 3 van bijlage I van het Inrichtingen- en vergunningenbesluit milieubeheer, in genoemde inrichting, zich heeft gedragen in strijd met voorschriften verbonden aan voormelde vergunningen, immers heeft meergenoemde vennootschap onder firma

(1) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.1.2 vuurwerk aanwezig gehad in de als "H" aangemerkte ruimte, zijnde elders dan in een voor de opslag van vuurwerk bestemde bewaarplaats; en

(2) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.1.2 vuurwerk aanwezig gehad in de als "C2" aangemerkte werk-, ompak- en montageruimte, zijnde elders dan in een voor de opslag van vuurwerk bestemde bewaarplaats; en

(3) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.2.1 vuurwerkbewaarplaatsen niet voorzien en voorzien gehouden van (een) toegangsdeur(en) die zelfsluitend was/waren; en

(4) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.2.1 vuurwerkbewaarplaats(en), te weten de zogenoemde MAVO-boxen, niet voorzien en voorzien gehouden van (een) toegangsdeur(en) die zelfsluitend was/waren en die een brandwerendheid van ten minste 30 minuten bezat(en); en

(5) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.2.1 een of meer van de aldaar geplaatste zeecontainers niet voorzien en voorzien gehouden van (een) toegangsdeur(en) die zelfsluitend was/waren en die een brandwerendheid van ten minste 30 minuten bezat(en); en

(6) - opzettelijk in strijd met voorschrift 13.3.5 meermalen, telkens niet zodra de werkzaamheden in de als "C2" aangemerkte werk-, ompak- en montageruimte waren beëindigd, het restant van het vuurwerk en/of het omgepakte vuurwerk weer naar een/de bewaarplaats(en) teruggebracht of doen terugbrengen; en

(7) - niet opzettelijk in strijd met de voorschriften 13.2.10 en 2.1.1 en 3.2.9 in een/de bewaarplaats(en) en in een/de (zogenaamde) MAVO-box(en) en in een/de zeecontainer(s) meer vuurwerk en/of vuurwerk van een zwaardere klasse opgeslagen, zulks terwijl hij, verdachte, tezamen en in vereniging met een ander, tot de vorenomschreven strafbare feiten opdracht heeft gegeven en feitelijke leiding heeft gegeven aan de vorenomschreven verboden gedragingen."

7.2.2. Deze feiten heeft het Hof, voorzover hier van belang, gekwalificeerd als:

"ten aanzien van het onder 1, onder gedachtestreepje 1, 2, 3, 4, 5 en 6 bewezenverklaarde:

Opzettelijke overtreding van een voorschrift gesteld bij artikel 18.18 van de Wet milieubeheer, begaan door een rechtspersoon, terwijl verdachte, als medepleger, opdracht tot het feit heeft gegeven en feitelijke leiding heeft gegeven aan de verboden gedraging, meermalen gepleegd."

7.3.2. Ten aanzien van de onder het derde en vierde gedachtestreepje bewezenverklaarde feiten houden de door het Hof gebezigde bewijsmiddelen niets in waaruit kan worden afgeleid dat de verdachte tot die feiten opdracht heeft gegeven. Het middel is gegrond; in de bewezenverklaring zijn de woorden "tot de vorenomschreven strafbare feiten opdracht heeft gegeven en" ten onrechte opgenomen. De gegrondheid van het middel behoeft evenwel niet tot cassatie te leiden, nu de Hoge Raad die fout kan herstellen. Door deze verbetering wordt de verdachte niet in enig in rechte te respecteren belang geschaad, nu een keuze tussen 'opdracht geven' en 'feitelijke leiding geven' van geen belang is voor de strafrechtelijke

betekenis van het bewezenverklaarde. De Hoge Raad leest de bestreden uitspraak dienovereenkomstig verbeterd.

8.2. Ten laste van de verdachte is onder 4 bewezenverklaard:

"dat de vennootschap onder firma SE Fireworks op 13 mei 2000 in de gemeente Enschede, aanmerkelijk onvoorzichtig en onachtzaam en nalatig in haar vuurwerkbedrijf, dat was gelegen aan de [a-straat] in de onmiddellijke nabijheid van een woonwijk,

(1) - vuurwerk aanwezig heeft gehad in de als "C2" aangemerkte werk-, ompak- en montageruimte en in de als "H" aangemerkte ruimte, zijnde elders dan in voor de opslag van vuurwerk bestemde en geschikte bewaarplaatsen; en

(2) - onverpakt vuurwerk al dan niet in combinatie met verpakt vuurwerk heeft aanwezig gehouden; en

(3) - dat bedrijf gevoerd terwijl onvoldoende maatregelen waren genomen ter voorkoming van brand en/of ontploffingen en/of het kunnen uitbreiden van brand, immers:

º waren deuren van vuurwerkopslagplaatsen de zogenoemde Mavo-boxen en (zee)containers niet zelfsluitend; en waren deze deuren onvoldoende brandwerend en

º werd vuurwerk opgeslagen gehouden in zeecontainers, welke onvoldoende brandwerend waren, en;

º was in verschillende ruimtes waar vuurwerk lag opgeslagen geen, goed functionerende sprinkler-, althans brandblusinstallatie aanwezig, en

(4) - vuurwerk opgeslagen en/of opgeslagen gehouden dat massa-explosief was,

8.4. De tenlastelegging onder 4 is toegesneden op art. 158, aanhef en onder 3°(oud), Sr, welke bepaling luidt:

"Hij aan wiens schuld brand, ontploffing of overstroming te wijten is, wordt gestraft:

(...)

3° met gevangenisstraf of hechtenis van ten hoogste een jaar of geldboete van de vierde categorie, indien het feit iemands dood ten gevolge heeft."

8.6.1. De bestreden uitspraak houdt onder het kopje

"Bewijsoverweging betreffende feit 4" het volgende in:

"Van de onder punt 4. aan de vennootschap verweten gedragingen is het hof door de inhoud van de bewijsmiddelen voldoende overtuigd. Het hof is van oordeel dat die gedragingen hebben veroorzaakt dat, toen een brand op het bedrijfsterrein was ontstaan, deze zich zodanig kon ontwikkelen en uitbreiden dat ontploffingen en branden ontstonden met de dood van de in de telastelegging genoemde personen als gevolg. Over het verloop van de brand is veel onzekerheid blijven bestaan en er kan dan ook niet gezegd worden dat alle in de telastelegging genoemde gedragingen elk voor zich de ramp veroorzaakt hebben. Voor in elk geval de laatste van de genoemde gedragingen geldt dat echter wel: dat de aanwezigheid van massa-explosief vuurwerk tot de omvang van de ramp geleid heeft, beschouwt het hof als vaststaand. Grond daarvoor is dat, zoals hiervoor ook al is overwogen, dat de aanwezigheid van te zwaar en deels naar zijn aard massa-explosief vuurwerk de ramp in redelijkheid verklaren kan en dat er geen redelijke grond is om rekening te houden met andere factoren die tot de ramp kunnen hebben bijgedragen in zodanige mate dat deze aan de aanwezigheid van te zwaar vuurwerk niet meer toegerekend zou kunnen worden.

Door de verdediging is de vraag opgeworpen, wat de betekenis is van de gevarenklasse waarvan in de aan SE Fireworks verleende vergunning sprake is. De raadsman heeft betoogd, dat in Nederland geïmporteerd vuurwerk vóór het transport wordt geclassificeerd "door een daartoe in het land van herkomst bevoegde autoriteit of afzender conform de in het

Manual of Tests and Criteria beschreven beproevingsmethode". Het hof tekent aan, dat inderdaad wellicht een dergelijke handelwijze voorgeschreven is, maar dat gerede twijfel bestaat, of serieuze en betrouwbare classificatie wel steeds geschiedde door de aan SE Fireworks leverende exporterende bedrijven, dan wel door aangewezen overheidsinstanties.

Het hof verenigt zich niet met die visie. Het hof is van oordeel, dat, waar aan SE Fireworks was toegestaan de opslag van een bepaalde hoeveelheid vuurwerk van de klasse 1.4, eventueel te combineren met een beperkte hoeveelheid van de klasse 1.3, daarmee voor SE Fireworks een verbod gold voor het opslaan van vuurwerk, waarvan de feitelijke gevaarlijkheid groter was dan die van de klasse 1.4, respectievelijk 1.3 mocht zijn. Anders gezegd: als behorend tot de gevarenklasse 1.1 wordt in de classificatieregels aangemerkt materiaal dat massa-explosief reageert. Als aan SE Fireworks niet werd toegestaan vuurwerk van de klasse 1.1 op te slaan - en dat was niet toegestaan -, dan vloeit daaruit voort, dat het SE Fireworks niet was toegestaan massa-explosief vuurwerk (zoals in elk geval de grotere titanium shells) in voorraad te hebben; ook niet, als daarop etiketten met de vermelding 1.4G of 1.4S waren aangebracht. Een andere lezing van de milieuvergunning, die mede strekt ter afwering van gevaren voor omwonenden van bedrijven met potentieel gevaarlijke activiteiten acht het hof in strijd met de strekking van de vergunning.

Wel kan de raadsman worden toegegeven, dat onaanvaardbaar zou zijn, indien de houder van een milieuvergunning strafbaar zou zijn als hij schuldeloos vuurwerk, geëtiketteerd als 1.4G of 1.4S, maar feitelijk behorend tot een hogere gevarenklasse zou opslaan. Het hof zal dan ook onderzoeken, of, indien is komen vast te staan, dat bij SE Fireworks feitelijk te zwaar vuurwerk heeft gelegen, daarvan aan de verdachte een verwijt kan worden gemaakt.

8.10. Blijkens de bewijsmiddelen en de in verband daarmee gegeven nadere overwegingen heeft het Hof, kort samengevat, onder meer de volgende feiten en omstandigheden vastgesteld.

(i) De verdachte was sinds 1990 werkzaam bij het in een woonwijk gelegen vuurwerkbedrijf SE Fireworks. Hij hield zich bezig met vuurwerk. Hij heeft in 1995 de cursus "veilig werken met groot vuurwerk" aan het Post Tertiair Onderwijs Utrecht gevolgd en voorts het diploma voor gevaarlijke stoffen behaald. Sinds 1998 was hij medevennoot en mededirecteur van SE Fireworks. Hij had de leiding over de buitenwerkzaamheden, zoals het lossen van de containers en de vrachtwagens en het vervoer van het vuurwerk naar afnemers en evenementen, terwijl zijn medevennoot en mededirecteur de contacten naar buiten onderhield en de acquisitie en administratie deed.

(ii) De hier van belang zijnde voorschriften, verbonden aan de aan SE Fireworks krachtens de Wet milieubeheer verleende vergunningen, betreffen de opslag van vuurwerk en zijn specifiek gegeven met het oog op de brandpreventie en de brandbestrijding. De milieuvergunningen strekken mede ter afwering van gevaren voor omwonenden van potentieel gevaarlijke bedrijven als het onderhavige vuurwerkbedrijf.

SE Fireworks heeft opzettelijk in strijd met die voorschriften vuurwerk aanwezig gehad in de als "H" en als "C2" aangemerkte ruimten, die niet voor opslag van vuurwerk bestemde bewaarplaatsen waren, opzettelijk in strijd met de voorschriften vuurwerkbewaarplaatsen, waaronder de zogenoemde MAVO-boxen en een of meer zee-container(s), niet voorzien en voorzien gehouden van zelfsluitende toegangsdeuren en van deuren met een brandwerendheid van tenminste 30 minuten, opzettelijk in strijd met de voorschriften niet telkens zodra de werkzaamheden in de als "C2" aangemerkte werk-, ompak- en montageruimte waren beëindigd het vuurwerk weer naar een bewaarplaats doen terugbrengen, maar dit vuurwerk, onverpakt, daar achtergelaten en voorts in strijd met de voorschriften in bewaarplaatsen meer vuurwerk en/of vuurwerk van een zwaardere klasse opgeslagen. Aan die verboden gedragingen heeft de verdachte, tezamen en in vereniging met zijn medevennoot feitelijke leiding gegeven.

(iii) De verdachte wist dat er een milieuvergunning was waarin onder meer voorschriften waren opgenomen ten aanzien van de hoeveelheid toegestaan vuurwerk en de toegestane zwaarteklassen. Hij heeft zich bewust niet volledig op de hoogte gesteld van de inhoud van de vergunningsvoorschriften. De verdachte wist dat er in de als "H" aangemerkte ruimte geen vuurwerk mocht worden opgeslagen, maar dat dit ten tijde van de brand toch het geval was, dat er twee zeecontainers meer op het bedrijf geplaatst waren dan toegestaan en dat ook daarin vuurwerk was opgeslagen en dat in de als "C2" aangeduide ruimte steeds vuurwerk lag opgeslagen, waaronder ten tijde van de brand ook cakeboxen waarvan de bovenkant op geen enkele wijze was afgedekt. De verdachte was ervan op de hoogte dat er in de MAVO-boxen, de zeecontainers en in de werkbunker "C2" geen sprinklerinstallatie aanwezig was. De sprinklerinstallaties in de bunkers "C3" tot en met "C15" zijn nooit getest en op de sproeikoppen stond geen waterdruk. Ook de brandwerendheid van de deuren is nooit getest.

(iv) Op 12 mei 2000 heeft zich op het terrein van SE Fireworks ca 160 ton vuurwerk bevonden. Hiervan was ca 94 ton vuurwerk van de klasse 1.3G, ruim vijf ton van de klasse 1.2 of 1.3G, 10 ton van de klasse 1.1 of 1.3G, en ruim 800 kg titaniumshells van de klasse 1.1G. Op grond van de vergunning was slechts toegestaan de opslag van 158,5 ton van de minder brand- en explosiegevaarlijke klasse 1.4, dan wel, indien ook vuurwerk van de klasse 1.3 was opgeslagen, van die klasse ten hoogste twee ton, te combineren met ten hoogste 136,5 ton van de klasse 1.4, zulks terwijl de opslag van de zwaarste gevaren-klasse 1.1, zijnde massa-explosief materiaal, en van de gevarenklasse 1.2 in het geheel niet was toegestaan. Het gaat daarbij om vergund vuurwerk waarvan de feitelijke gevaarlijkheid niet groter mocht zijn dan die van de klasse 1.4 respectievelijk 1.3. Op de bij SE Fireworks opgeslagen soorten vuurwerk was vrijwel zonder uitzondering een etiket van de gevarenklasse 1.4 aangebracht, terwijl die etikettering in het geheel geen verband hield met de werkelijke gevaarlijkheid van het vuurwerk; dat geldt in het bijzonder ook voor de bedoelde titanium-shells, ten aanzien waarvan in classificatietests zeer zware explosieve eigenschappen zijn vastgesteld.

(v) De brand die het vuurwerk in zeecontainer E2 heeft ontstoken is waarschijnlijk ontstaan door brandend of smeulend vuurwerk uitgeworpen uit de - brandende - montageruimte "C2", in welke ruimte geen vuurwerk aanwezig mocht zijn. Het massa-explosieve karakter van het aanwezige vuurwerk heeft het verdere verloop van de branden en ontploffingen bepaald. Als de situatie bij SE Fireworks geheel in overeenstemming met de vergunningsvoorschriften was geweest, had de brand in de montageruimte "C2" niet kunnen escaleren tot de heftige explosies die op 13 mei 2000 hebben plaatsgevonden. Dat de brand in "C2" toch heeft kunnen leiden tot de twee zware explosies is waarschijnlijk veroorzaakt door de aanwezigheid van vuurwerk in de montageruimte van "C2", het massa-explosief gedrag van het vuurwerk opgeslagen in MAVO-box "M7", welk gedrag geleid heeft tot een vrijwel gelijktijdige explosie van de inhoud van de MAVO-boxen "M1" tot en met "M6", en het massa-explosief gedrag van het vuurwerk opgeslagen in "C11", waarbij vrijwel tegelijkertijd de inhoud van de overige opslagruimten van de bewaarplaats en van een aantal zeecontainers is geëxplodeerd.

8.11.1. Uit de bewijsmiddelen en de daaruit blijkende vaststellingen, zoals hiervoor samengevat, heeft het Hof kennelijk - hetgeen niet onbegrijpelijk is - het volgende afgeleid.

Op de verdachte en zijn mededirecteur als professionele ondernemers van het in een woonwijk gelegen vuurwerkbedrijf, die op grond van opleiding, ervaring en dagelijkse omgang met vuurwerk moeten hebben beschikt over de deskundigheid om de aan opslag en verwerking van professioneel vuurwerk verbonden gevaren voor het leven en de gezondheid van personen, alsmede voor goederen adequaat af te wegen, rustte de plicht al die maatregelen met betrekking tot de opslag van vuurwerk te treffen die uit een oogpunt van het waarborgen van de veiligheid van personen en goederen van hen konden worden gevergd. Daartoe behoorde in het bijzonder de plicht om de bij uitstek met het oog op de brandpreventie en brandveiligheid

gegeven vergunningsvoorschriften nauwgezet na te leven.

In de vervulling van die plicht zijn zij ernstig tekortgeschoten.

Wat betreft de verboden aanwezigheid van vuurwerk in daarvoor niet bestemde ruimten, de geboden afwezigheid van onverpakt vuurwerk en de voorgeschreven zelfsluitendheid en brandwerendheid van de bedoelde deuren hebben zij de desbetreffende vergunningsvoorschriften opzettelijk niet nageleefd.

Wat betreft de in de vergunningsvoorschriften verboden opslag van te zwaar en deels naar zijn aard massa-explosief vuurwerk, waaronder de titaniumshells, hadden de verdachte en zijn medeverdachte met het oog op de bijzondere gevaarlijkheid daarvan voor het ontstaan van branden en ontploffingen en de daarvan te verwachten gevolgen - van welk bijzonder gevaar zij op grond van hun deskundigheid op de hoogte moeten zijn geweest - ter voorkoming of beperking van dit gevaar tenminste uiterst zorgvuldig behoren na te gaan of zodanig vuurwerk was opgeslagen of opgeslagen werd gehouden. Dat hebben zij nagelaten.

Het verzaken van die plicht tot controle kan - aldus nog steeds het kennelijk en niet onbegrijpelijk oordeel van het Hof - niet worden verontschuldigd met een beroep op de stelling dat de verdachte niet wist of kon voorzien dat massa-explosief vuurwerk was opgeslagen, in het bijzonder omdat zulks niet kon worden onderkend aan de hand van de desbetreffende etikettering met de classificatie 1.4 op verpakt vuurwerk. Het Hof heeft immers, niet onbegrijpelijk, vastgesteld dat de etikettering - die overigens wat betreft de feitelijke gevaarlijkheid niet meer rechtstreeks van belang is als het vuurwerk onverpakt of in een geopende verpakking is opgeslagen - in het geheel geen verband had met de werkelijke gevaarlijkheid van het vuurwerk, dat de verdachte ermee rekening had moeten houden dat deze etikettering slechts was ingegeven door commerciële overwegingen, dat de verdachte, gelet op zijn opleiding en ervaring, moet hebben begrepen dat in ieder geval sommige soorten vuurwerk, zoals de titanium-shells, van een zwaardere klasse waren dan 1.4 en dat het uitgesloten is dat de verdachte geen twijfels heeft gehad aan de juistheid van de indeling in de gevarenklasse op de etiketten van het verpakte vuurwerk. In deze vaststellingen ligt besloten dat de verdachte ook heeft kunnen weten dat er op het terrein massa-explosief vuurwerk, waaronder de titaniumshells, lag opgeslagen, maar dat hij daarvan slechts door nalatigheid geen kennis heeft gedragen.

9.2. In de bestreden uitspraak heeft het Hof omtrent dat opzet overwogen:

"Door de verdediging is gesteld dat verdachte het bedrijf heeft overgenomen waar hij als werknemer werkzaam was en dat hem bij de overname door de vorige eigenaar is medegedeeld dat SE Fireworks aan alle vergunningsvoorschriften voldeed. Hierdoor was verdachte in de veronderstelling dat het bedrijf voldeed aan de vergunningsvoorschriften. In deze opvatting zou verdachte zijn gesterkt doordat er tijdens controles in de periode dat verdachte vennoot van SE Fireworks was slechts op ondergeschikte punten aanmerkingen zijn gemaakt waarna er onmiddellijk verbeteringen zijn aangebracht. Verdachte geeft aan deze vergunningen deels niet te hebben gelezen. Hiermee stelt de verdediging impliciet de vraag aan de orde of bewezen is dat verdachte opzettelijk de voorschriften heeft overtreden die zijn gesteld in de vergunningen verleend krachtens de Wet milieubeheer.

9.3. In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat 's Hofs overweging dat de "verdachte in verband met de uitbreiding van het bedrijf in 1999 een wijziging van de vergunningsvoorschriften [had] aangevraagd" strijdig is met de als bewijsmiddel 1 in de aanvulling op het verkorte arrest opgenomen verklaring van de verdachte, voorzover inhoudende:

"In 1999 was [medeverdachte] bezig met een aanvraag voor een nieuwe vergunning in het kader van de Wet milieubeheer. (...) Ik heb me niet bemoeid met de aanvraag voor de milieuvergunning voor SE Fireworks."

9.4. Door een kennelijke misslag heeft het Hof in de bedoelde passage van zijn overwegingen "verdachte" opgenomen in plaats van "medeverdachte", te weten [medeverdachte], de medevennoot en mededirecteur van SE Fireworks.

De Hoge Raad leest deze passage aldus verbeterd, zodat de feitelijke grondslag aan het middel is komen te ontvallen.

10.2. Het Hof heeft het in het middel bedoelde verweer als volgt samengevat en verworpen:

"De verdediging heeft betoogd dat door het ontbreken van een bouwvergunning de vergunningsvoorschriften ten aanzien van de zeecontainers in gevolge het bepaalde in artikel 20.8 Wet milieubeheer niet in werking zijn getreden.

10.3. Art. 20.8 Wet milieubeheer (Wm) luidt:

"In afwijking van artikel 20.3, eerste lid, eerste volzin, treedt een besluit als bedoeld in artikel 20.6, eerste lid, in gevallen als bedoeld in artikel 8.5, tweede lid, - waarin de vergunning betrekking heeft op het oprichten of veranderen van een inrichting, dat tevens is aan te merken als bouwen in de zin van de Woningwet - niet eerder in werking dan nadat de betrokken bouwvergunning is verleend."

10.5. Naar de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State bij uitspraak van 12 november 2003 (AB 2004, 33) heeft beslist, is art. 20.8 Wm niet van toepassing op besluiten waarbij een milieuvergunning wordt verleend voor een inrichting, waarvoor in het verleden zonder bouwvergunning is gebouwd, terwijl de aangevraagde activiteiten op zichzelf beschouwd geen bouwvergunningplichtige verandering of uitbreiding van dat gebouw meebrengen. In dat verband is in voormelde uitspraak nog overwogen:

"2.4. De Afdeling overweegt dat de in art. 8.5 lid 2 Wm en art. 5.3 Ivb neergelegde regeling ter coördinatie van het indienen van de aanvraag, naar welke regeling in art. 20.8 Wm wordt verwezen, is gericht op de situatie waarin het gaat om het daadwerkelijk, feitelijk oprichten van een inrichting, dat is aan te merken als bouwen in de zin van de Woningwet. Verder blijkt uit de wetsgeschiedenis dat met art. 20.8 Wm wordt beoogd te voorkomen dat een inrichting op grond van de milieuvergunning feitelijk wordt opgericht of uitgebreid/veranderd zonder een daartoe verleende bouwvergunning. In een situatie waarin het bouwwerk al is opgericht - met of zonder bouwvergunning - ziet de milieuvergunning echter op de te verrichten activiteiten binnen de inrichting en kan deze niet worden geacht betrekking te hebben op het oprichten (of veranderen) van het gebouw zelf, waarop de omschrijving van het begrip "bouwen" in de Woningwet ziet. In een bestaand gebouw kan aldus een milieuvergunningplichtige inrichting worden opgericht, zonder dat daarvoor tevens een bouwvergunning is vereist (Kamerstukken II 1989/90, 20 066, nr. 18)."

10.6. Het Hof heeft onder 1 vijfde gedachtestreepje bewezenverklaard, kort gezegd en voorzover hier van belang, dat opzettelijk in strijd met een voorschrift van aan het bedrijf SE Fireworks krachtens de Wet milieubeheer verleende vergunningen is gehandeld doordat "een of meer" van de op het terrein van de inrichting geplaatste zeecontainers niet waren voorzien van zelfsluitende en/of brandwerende deuren.

Blijkens de gebezigde bewijsmiddelen heeft het Hof vastgesteld dat sinds juni 1998 stalen zeecontainers bij het bedrijf SE Fireworks waren geplaatst, waarvoor geen bouwvergunning was verleend, en voorts dat onder meer bij besluit van de gemeente van 19 juli 1999 een vergunning krachtens de Wet milieubeheer was verleend aan SE Fireworks.

Het gaat aldus om een situatie waarin de milieuvergunning betrekking heeft op activiteiten binnen de inrichting, terwijl er al zeecontainers waren opgericht, zij het zonder bouwvergunning.

Art. 20.8 Wm is - gelet op hetgeen hiervoor is overwogen - in een situatie als de onderhavige niet van toepassing.