Hoge Raad, 06-10-2006, AX8847, R05/142HR

6 oktober 2006

Eerste Kamer

Rek.nr. R05/142HR

JMH/MK

[De vrouw],

wonende te [woonplaats],

VERZOEKSTER tot cassatie,

advocaat: mr. E. van Staden ten Brink,

[De man],

wonende te [woonplaats],

VERWEERDER in cassatie,

advocaat: mr. J. van Duijvendijk-Brand.

Met een op 22 november 2002 ter griffie van de rechtbank te 's-Gravenhage ingediend verzoekschrift heeft verzoekster tot cassatie - verder te noemen: de vrouw - zich gewend tot die rechtbank en verzocht echtscheiding tussen haar en verweerder in cassatie - verder te noemen: de man - uit te spreken. Naast een aantal nevenvoorzieningen heeft zij - voor zover in cassatie nog van belang - de rechtbank primair verzocht te bepalen dat de man haar ƒ 10.000.000,-- zal betalen en dat de inboedel in onderling overleg zal worden verdeeld, subsidiair te bepalen dat aan haar toekomt de overwaarde van de in 1998 verkochte vakantiewoning te [plaats A] (€ 143.187,--) en een bedrag van € 136.134,-- als overwaarde van de in 1996 verkochte woning in [plaats B], welk bedrag mede zou zijn aangewend voor de aankoop van de laatste echtelijke woning, en dat zij aanspraak maakt op de helft van het saldo van een in 2001 opgeheven Rabobankrekening.

De man heeft een verweerschrift ingediend.

De rechtbank heeft bij beschikking van 22 juni 2004 echtscheiding uitgesproken, beslissingen genomen omtrent een aantal nevenvoorzieningen en de beslissing over de afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden aangehouden. Bij eindbeschikking van 28 december 2004 heeft de rechtbank de verdeling van de inboedel ten overstaan van een notaris bevolen, een notaris en een onzijdig persoon benoemd, deze voorziening uitvoerbaar bij voorraad verklaard, en het verzoek tot afwikkeling van de huwelijkse voorwaarden voor het overige afgewezen.

Tegen de beschikking van 22 juni 2004 heeft de man bij het gerechtshof te 's-Gravenhage hoger beroep ingesteld. De vrouw heeft daartegen incidenteel hoger beroep ingesteld. Tegen de beschikking van 28 december 2004 heeft de vrouw afzonderlijk hoger beroep ingesteld. Daarbij heeft zij primair verzocht te bepalen dat (de waarde van) alle vermogensbestanddelen van partijen op de peildatum 22 november 2002, daaronder begrepen het door de man in zijn vennootschappen opgebouwde vermogen en de niet uitgekeerde winsten van deze ondernemingen, in aanmerking moeten worden genomen bij de verrekenplicht van de man, en subsidiair te bepalen dat zij gerechtigd is tot verrekening van de nominale waarden van de vermogensbestanddelen die zijn genoemd in het subsidiaire verzoek in eerste aanleg.

Het hof heeft het wederzijds appel tegen de beschikking van 22 juni 2004 en het hoger beroep van de vrouw tegen de beschikking van 28 december 2004 gevoegd behandeld.

Bij beschikking van 27 juli 2005 heeft het hof, voor zover in cassatie nog van belang, de beschikking van de rechtbank te 's-Gravenhage van 28 december 2004 bekrachtigd en het in hoger beroep meer of anders verzochte afgewezen.

De beschikking van het hof is aan deze beschikking gehecht.

Tegen de beschikking van het hof heeft de vrouw beroep in cassatie ingesteld. Het cassatierekest is aan deze beschikking gehecht en maakt daarvan deel uit.

De man heeft verzocht het beroep te verwerpen.

De conclusie van de Advocaat-Generaal F.F. Langemeijer strekt tot verwerping van het beroep.

De advocaat van de vrouw heeft bij brief van 23 juni 2006 op die conclusie gereageerd.

3.1 In cassatie kan worden uitgegaan van het volgende.

(i) Partijen zijn op 7 juni 1985 buiten iedere gemeenschap van goederen met elkaar gehuwd.

(ii) De notariële akte van 6 juni 1985, waarin de huwelijkse voorwaarden zijn neergelegd, bevat onder meer de navolgende bepalingen:

"Artikel vijf.

De kosten van de huishouding en die van verzorging en opvoeding van de uit het huwelijk geboren kinderen, de kosten van aankoop van meubelen, andere voor gemeenschappelijk gebruik bestemde zaken, kleren, lijfstoebehoren en dergelijke, alsmede de uitgaven terzake van gebruikelijke verzekeringen, gezamenlijke vakanties, huurtermijnen aangaande de huur van de echtelijke woning, alsmede alle dagelijkse uitgaven, welke passen in het leefpatroon van partijen, zullen uit de inkomsten uit arbeid van de echtgenoten worden betaald, zonder dat dit tot enige onderlinge verrekening aanleiding zal geven.

Overtreffen die kosten in enig jaar de gezamenlijke inkomsten dan zal het meerdere uit de vermogens van de echtgenoten worden betaald, zo mogelijk door ieder van hen voor de helft. Ook te dezer zake zal nimmer enige verrekening plaats hebben. (...)

Onder inkomsten uit arbeid worden begrepen de uitkeringen, welke geacht moeten worden in de plaats te treden van inkomsten uit arbeid, zoals sociale uitkeringen en pensioenen.

Artikel zes.

Indien in de loop van enig kalenderjaar blijkt dat een gedeelte van de inkomsten uit arbeid der echtgenoten of een hunner, genoten in het onmiddellijk daaraan voorafgegane kalenderjaar niet werd aangewend tot bestrijding van de in artikel vijf bedoelde kosten, dan zal binnen drie maanden nadat dit is gebleken, het aldus overgespaarde bedrag tussen de echtgenoten bij helfte worden gedeeld.

De echtgenoten zijn verplicht elkander desverlangd volledige gegevens te verschaffen omtrent de genoten inkomsten en de daaruit betaalde kosten en belastingen. (...)"

(iii) Partijen hebben tijdens het huwelijk geen uitvoering gegeven aan het in artikel zes neergelegde periodieke verrekenbeding.

(iv) Toen partijen in het huwelijk traden was de man reeds directeur en enig aandeelhouder van [A] B.V. In 1998 is de naam van deze vennootschap gewijzigd in [B] B.V., waarvan de man thans 80 % van de aandelen houdt. De overige 20 % zijn in handen van [C] B.V., een in 1989 opgerichte vennootschap waarvan de man alle aandelen houdt. Daarnaast houdt de man 50 % van de aandelen in [D] B.V.

(v) Het huwelijk is op 7 oktober 2004 ontbonden door inschrijving in de registers van de burgerlijke stand van de hiervoor in 1 vermelde beschikking van de rechtbank van 22 juni 2004.

3.2 Bij het hiervoor in 1 vermelde inleidend verzoekschrift heeft de vrouw onder meer verzocht te bepalen dat de man haar in verband met de afwikkeling op grond van de huwelijkse voorwaarden f. 10.000.000,-- zal betalen.

De rechtbank heeft dit verzoek bij beschikking van 28 december 2004 afgewezen. In hoger beroep verzocht de vrouw primair te bepalen dat (de waarde van) alle vermogensbestanddelen van partijen op de peildatum (de dag van indiening van het echtscheidingsverzoek) 22 november 2002, daaronder begrepen het door de man in zijn vennootschappen opgebouwde vermogen en de niet uitgekeerde winsten van deze ondernemingen, in aanmerking moeten worden genomen bij de verrekenplicht van de man. Subsidiair heeft de vrouw het hof verzocht te bepalen dat zij gerechtigd is tot verrekening van de nominale waarden van de vermogensbestanddelen die zijn genoemd in het subsidiaire verzoek in eerste aanleg, te weten de in 1998 verkochte vakantiewoning te [plaats A] en de in 1996 verkochte woning te [plaats B]. Het hof heeft de beschikking van de rechtbank van 28 december 2004 evenwel bekrachtigd.

3.3.3 Het hof heeft zich, samengevat, in de rov. 23-27 bij deze oordelen van de rechtbank aangesloten, en het heeft de daarop betrekking hebbende grief 1 van de vrouw verworpen. In rov. 23 heeft het hof tot - in cassatie niet bestreden - uitgangspunt genomen dat uit de parlementaire geschiedenis inzake de regels voor verrekening volgt dat de wetgever de invulling van het begrip inkomen heeft overgelaten aan partijen in samenspraak met hun notaris, en dat voor de verrekeningsvordering bepalend is hetgeen partijen in de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden met elkaar zijn overeengekomen. Het hof heeft vervolgens in rov. 24 een aantal uitgangspunten van feitelijke aard vooropgesteld, kort gezegd, dat partijen vóór hun (voor beiden tweede) huwelijk bewust hebben gekozen voor het aangaan van hun huwelijkse voorwaarden, dat de man vóór de huwelijksdatum al in de vorm van een besloten vennootschap een onderneming exploiteerde en bij deze vennootschap in dienst was, en dat de akte van huwelijkse voorwaarden is gepasseerd voor een notaris die door de vrouw in samenspraak met haar vader was uitgekozen. Het hof overwoog vervolgens in rov. 27 onder meer dat niet is gesteld of gebleken dat de notaris niet een toelichting heeft gegeven op de huwelijkse voorwaarden en de consequenties daarvan voor partijen, en dat uit de gewisselde stukken volgt dat de vrouw wist, dan wel geweten kon hebben, dat de man zijn onderneming exploiteerde in de vorm van een rechtspersoon, en dat zij, dan wel de door haar ingeschakelde notaris, zich ervan bewust had dienen te zijn dat winst uit onderneming, winst uit aanmerkelijk belang en dividend, niet gelijk gesteld kan worden aan inkomen uit arbeid. Het hof heeft voorts nog overwogen dat de vrouw geen rechtens relevante feiten en omstandigheden heeft gesteld die een ruimere interpretatie van het in de overeenkomst opgenomen inkomensbegrip rechtvaardigen.

Nu partijen zich expliciet hebben beperkt tot het inkomen uit arbeid, en de man zich een alleszins redelijk inkomen heeft uitgekeerd, kan de vrouw naar het oordeel van het hof niet op grond van art. 1:141 lid 4 BW aanspraak maken op de in de vennootschappen opgebouwde winsten, welke naar maatschappelijke normen in redelijkheid zouden kunnen worden uitgekeerd, aldus het hof.

Naar aanleiding van de tweede grief, waarin de vrouw zich beriep op art. 1:141 lid 3 BW heeft het hof in rov. 32 overwogen dat uit het betoog van de vrouw niet volgt welke vermogensbestanddelen met het overgespaarde inkomen zijn verworven, en dat de vrouw onvoldoende heeft weersproken dat het arbeidsinkomen ten tijde van het huwelijk volledig is verteerd. In rov. 33 heeft het hof zich eveneens aangesloten bij het oordeel van de rechtbank dat de echtelijke woning te [plaats B] alsmede de aandelen die de man heeft in de vennootschappen niet tot het te verrekenen vermogen behoren.