Parket bij de Hoge Raad, 04-06-2002, AD9474 AL6650, 01320/01

1. Het Gerechtshof te Amsterdam heeft verdachte op 13 april 2001 voor 1. doodslag; 2. poging tot afpersing, en 3. opzettelijk iemand van de vrijheid beroven/beroofd houden, veroordeeld tot een gevangenisstraf van twaalf jaren. Voorts heeft het hof verbeurdverklaring van in het arrest aangegeven voorwerpen gelast.

2. Mr S.C. van Putten, advocaat te Amsterdam, heeft cassatie ingesteld. Mr A.A. Franken, eveneens advocaat te Amsterdam, heeft een schriftuur ingezonden, houdende zes middelen van cassatie.

Niet ontvankelijkheid openbaar ministerie:

In het verlengde hiervan bepleit de verdediging voor alles uit dan ook de niet ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de verdere vervolging van cliënt, aangezien elementair bewijsmateriaal dat cliënt had kunnen ontlasten, te weten de schoenen, de schilfers en de haren van de bar zijn verdwenen. Hetzelfde geldt ten aanzien van de in de hand van [slachtoffer 1] aangetroffen pluk haren, welke voortijdig werden vernietigd. Hierdoor wordt in strijd met artikel 6 lid 2 EVRM uitgegaan van een onweerlegbaar vermoeden van schuld van cliënt. Subsidiair geldt in dit verband dat het openbaar ministerie niet ontvankelijk verklaard dient te worden, wegens strijd met de beginselen van een behoorlijke procesorde.

Dit verweer speelt met name ten aanzien van de haren en de schoenen. De haren werden slechts visueel onderzocht. Nader onderzoek had nu juist onomstotelijk moeten vaststellen of de haren daadwerkelijk van het slachtoffer waren. Indien dit niet zou zijn vastgesteld had bekeken moeten worden of de haren van cliënt zijn. Zo niet dan waren ze van de mogelijke dader.

Nader onderzoek aan de schoenen had kunnen uitwijzen of de verklaring van cliënt voor de wijze waarop het bloed van [slachtoffer 1] op zijn schoen terecht is gekomen klopt of niet.

Nader onderzoek aan de pluk haren uit de hand van [slachtoffer 1] had daadwerkelijk kunnen uitsluiten dat de haren iets te maken hadden met de Amstelvaartzaak. Nu is die conclusie zomaar getrokken, terwijl niet duidelijk is of de haren werden aangetroffen in de palm van de hand of tussen de vingers. De laatste optie kan er op wijzen dat de pluk haren bij eerdere onderzoeken aan de handen van [slachtoffer 1] over het hoofd waren gezien. Vooral, omdat tengevolge van lijkstijfheid de haren tussen de vingers geklemd konden zitten.

Bijzonder kwalijke ontwikkelingen in een zaak als de onderhavige waarbij de belangen van degene die terechtstaat bijzonder groot zijn.

Het arrest houdt het volgende in:

2.2 Het hof overweegt hieromtrent het volgende. Er zijn, zoals mede uit het hierna overwogene blijkt, geen aanknopingspunten voor het oordeel dat het desbetreffende onderzoek niet is verricht en/of dat de genoemde materialen zijn weggemaakt met de uitdrukkelijke of verholen bedoeling onderzoeksresultaten bij voorbaat te elimineren of te frustreren die voor de verdachte gunstig zouden kunnen zijn, meer in het bijzonder de jegens hem gerezen verdenking zouden kunnen wegnemen of verlichten.

3.2. De steller van het tweede middel merkt op dat in de kern genomen het hof aldus gebruik maakt van het Zwolsmancriterium (HR NJ 1996,249) en stelt daar vraagtekens bij. De steller van het middel bespreekt eerst enige rechtspraak van het EHRM en werkt dan de stelling uit dat verdragsrechten effectief behoren te zijn en dat daarom de overweging van het hof een verkeerd vertrekpunt kiest. Uitgangspunt zou moeten zijn dat schending van art.6 lid 1 EVRM, bijvoorbeeld doordat materiaal zoekraakt, bewust is geschied en dat enkel van die uitgangsstelling kan worden afgeweken indien er aanknopingspunten voor het tegendeel zijn. Een andere benadering ondermijnt de effectiviteit van de verdragsrechten en zadelt de verdediging op met een onmogelijke opgave, te weten die van het aanwijzen van gegevens waaruit de kwade trouw van de politie zou zijn af te leiden.

3.4. De zaken Edwards en Jasper hebben minder gelijkenis met de onderhavige zaak dan de niet genoemde zaak Suart. Suart werd ervan verdacht cocaïne, verborgen in een klok, in Nederland te hebben ingevoerd. De klok had volgens verbalisanten opvallend dikke wanden. Zij gingen tot nader onderzoek over en vonden in de dubbele wand cocaïne. De klok kon in feitelijke aanleg niet meer als stuk van overtuiging dienen omdat hij ten onrechte was vernietigd. Wel waren er beschrijvingen en foto's van de klok. Het onderzoek van de klok werd voor het bewijs gebezigd. Een beroep op niet-ontvankelijkheid van het OM vanwege de onmogelijkheid voor de verdediging de klok nader te (doen) onderzoeken kon Suart niet baten. De Hoge Raad verwierp op 7 november 1995 het cassatieberoep(4) en Suart wendde zich tot het EHRM. Het EHRM oordeelde als volgt:(5)

2. The applicant argues that it was essential for the clock to have been presented at the hearing. He had wished to demonstrate to the Court of Appeal that there had been no reason for him to assume that the clock contained cocaine. He had, however, been deprived of this possibility because the clock had been destroyed by mistake; nevertheless, the Court of Appeal had held in its judgment, on the basis of the official record drawn up by the police officer and the customs officer on 14 April 1993 that the wooden body of the clock had been "rather thick" and come to the conclusion on that basis that the applicant was, or ought to have been, aware that it contained cocaine.

The Court notes that the case-file of the domestic proceedings contained photographs of the clock and that the applicant did not state before the Court of Appeal that these photographs were insufficient to convey a good impression of the clock's appearance. True, he did so state before the Supreme Court; the Supreme Court held, however, that it was not possible to raise such a complaint for the first time in an appeal on points of law. Moreover, the applicant's conviction was not based to a decisive extent on the appearance of the clock, but on other evidence as well - including the Court of Appeal's assessment of statements made by the applicant himself. The Court is of the opinion that in these circumstances the failure to produce the clock at the hearing did not unduly prejudice the rights of the defence.

It follows that, in this respect, no violation of Article 6 can be found on the facts of the present case and that the applicant's second complaint is likewise manifestly ill-founded.

Ik kan uit de rechtspraak van het EHRM en meer bepaald uit de zaak Suart niet concluderen dat het in ongerede raken van stukken van overtuiging tot de conclusie noopt dat er geen fair trial is geweest. De zaak Edwards toont enkel aan dat niet doelbewust onderzoeksresultaten à décharge aan rechter en verdediging mogen worden onthouden.

Evenmin is voor de praesumptio vitii in de zin als door de steller van het middel bepleit enigerlei steun te vinden in het Europese recht.

2.4 In dit geval heeft het hof het onderzoek aan de schoenen bevolen op verzoek van de advocaat-generaal. Deze heeft tegenover het verweer van de verdachte, dat hij weliswaar in het bloed van het slachtoffer heeft gestaan, maar dat hij niet de dader is, willen laten nagaan of het bloed op de schoen is gespat. Zulks laat zich, zo redeneerde de advocaat-generaal, met de lezing van de verdachte moeilijk verenigen. Dit onderzoek is nu dus niet meer mogelijk.

Bij deze stand van zaken kan niet geoordeeld worden dat de verdachte door het verdwijnen van de schoenen zodanig in zijn verdediging is geschaad, dat daaraan het door de raadsvrouwe bepleite gevolg moet worden verbonden. Het verweer van de raadsvrouwe gaat dus in zoverre niet op.

Het hof zal desalniettemin het bij het slachtoffer aangetroffen schoenspoor en het op de schoenen aangetroffen bloedspoor als eventuele bewijsmiddelen buiten beschouwing laten.

3.7. De steller van het tweede middel kapittelt in nr. 2.7 deze overwegingen vanwege het speculatieve gehalte ervan. Ik merk in de eerste plaats op dat de Hoge Raad in de boven geciteerde overwegingen akkoord is gegaan met een zekere geobjectiveerde inschatting van de schade voor de verdediging als gevolg van het zoekraken van stukken van overtuiging. In de tweede plaats meen ik dat de overwegingen van het hof over de zwaarte van de schending van beginselen van behoorlijke procesorde verweven zijn met waarderingen van feitelijke aard die in cassatie niet dan op begrijpelijkheid kunnen worden getoetst.(7) Ik meen dat de overwegingen van het hof niet onbegrijpelijk zijn. In de overwegingen van het hof ligt immers besloten dat een nader onderzoek in het voor verdachte gunstigste geval zou hebben kunnen bevestigen dat de bloedspatten op de schoenen veroorzaakt zouden kunnen zijn door het feit dat verdachte in een plas bloed is gestapt. Onder een negatief resultaat in die zin dat "het bloed niet op de schoen (is) gespat" heeft het hof klaarblijkelijk begrepen een eventuele uitkomst van het onderzoek, inhoudende dat het bloed niet door de bewezenverklaarde handelingen op de schoenen is terechtgekomen. Zo een uitkomst zou 'neutraal' zijn in die zin dat zij ander bewijsmateriaal niet ontkracht of onbegrijpelijk maakt. De aanduiding 'neutraal' is kennelijk door het hof in die betekenis bedoeld.

3.8. De klacht onder 2.8 opgeworpen stelt dat het enkele feit dat de verdediging zich heeft gerefereerd aan het oordeel van het hof op de vordering van de Advocaat-Generaal om nader onderzoek te doen verrichten naar de bloedspatten op de schoenen zich niet tegen de verdediging mag keren. Die referte kan niet bijdragen aan het oordeel dat de verdedigingsbelangen niet zijn geschaad door het uitblijven van dat onderzoek.

3.9. De overweging van het hof lees ik aldus dat het hof daarin tot uitdrukking heeft willen brengen dat de verdediging klaarblijkelijk niet een zodanig belang bij het onderzoek van de schoenen had dat zij aanleiding heeft gezien om meer te doen dan zich aan het oordeel van het hof te refereren. De verdediging had het eigen belang bij een dergelijk onderzoek kunnen benadrukken door zich achter de vordering van de Advocaat-Generaal te stellen. Door zulks na te laten heeft de verdediging bij het hof de indruk kunnen wekken niet zwaar te tillen aan dat nader onderzoek en dus evenmin bezwaren te hebben als het hof zou oordelen dat voor zo een onderzoek geen aanleiding bestond en het door de Advocaat-Generaal gevorderde onderzoek dáárom zou zijn achterwege gebleven. Welnu, of het onderzoek is achterwege gebleven doordat het hof de vordering van de Advocaat-Generaal zou hebben afgewezen, of dat het onderzoek zou zijn achterwege gebleven omdat het niet meer mogelijk was nu de schoenen in het ongerede zijn geraakt, maakt, zo interpreteer ik de overweging van het hof, de proceshouding van de verdediging ten aanzien van dat onderzoek niet anders. Daarom gaat deze klacht naar mijn mening niet op.

3.10. Onder 2.9 formuleert de steller van het middel bedenkingen tegen 's hofs overwegingen met betrekking tot een verdwenen plukje haar. Deze overwegingen luiden aldus:

3.11. De gang van zaken is aldus geweest dat de advocaat van verdachte op 3 april 2000 het hof heeft verzocht na te gaan of nader onderzoek naar de pluk haar tot de mogelijkheden behoort. Het hof heeft dat verzoek ingewilligd. Blijkens de overwegingen van het hof is nadien een aanvullend proces-verbaal opgemaakt door de technische recherche waaruit het hof heeft afgeleid dat vast is komen te staan dat de pluk haar zich vóór de sectie nog niet in de hand van het slachtoffer kan hebben bevonden. Het oordeel van het hof dat een nader onderzoek onder deze omstandigheden geen zin had acht ik niet onbegrijpelijk. Raadselachtig is immers hoe de pluk haar daar terecht kan zijn gekomen. Wel staat - zo lees ik de overwegingen van het hof - vast dat de pluk haar zich niet in de hand van het slachtoffer bevond toen het slachtoffer is aangetroffen. Aldus heeft het hof kunnen aannemen dat het verband tussen de pluk haar en de doodsoorzaak van het slachtoffer zo onwaarschijnlijk is geworden dat door het uitblijven van nader onderzoek de belangen van de verdediging onvoldoende zijn geschaad om tot niet-ontvankelijkheid van het OM te concluderen.

3.12. Tenslotte keert het middel zich onder 2.10 nog tegen de volgende overwegingen van het hof met betrekking tot het verzoek nader onderzoek te laten doen naar op de bar aangetroffen haren en op de borst van het slachtoffer gevonden metaalschilfers:

Het hof oordeelt dat de onderhavige schending van de behoorlijke procesorde niet van een zodanig gewicht is dat deze tot niet-ontvankelijkheid van het openbaar ministerie moet leiden. Uit de rapportage van de politie (o.a. het meergenoemde rapport van 29 mei 2000) blijkt dat men op grond van visueel onderzoek heeft aangenomen dat de haren van het slachtoffer zijn. Dit kan nu dus niet meer op juistheid worden onderzocht. Echter uit de verklaring van de getuige-deskundige Kloosterman begrijpt het hof, dat haren zich in een ruimte als een café gemakkelijk kunnen verspreiden en dat het in de rede ligt dat men er haren van diverse bezoekers op verschillende plaatsen aantreft. Ook indien er haren van een ander dan het slachtoffer worden gevonden, bij voorbeeld die van de verdachte, geeft dit niet meer zekerheid omtrent daderschap.

Ten aanzien van de chroomkleurige metaalschilfers is in het rapport van 29 mei 2000 gewezen op de mogelijkheid dat deze afkomstig zijn van de in slechte staat verkerende chroomlaag van de schaar waarmee de politie een deel van de kleding van het slachtoffer heeft weggeknipt. Ook deze mogelijkheid kan dus niet meer worden onderzocht. Het hof beschouwt deze kwestie evenwel als een ondergeschikt punt, ten aanzien waarvan niet kan worden gezegd dat zich een zodanige ernstige schending van de beginselen van een behoorlijke procesorde voordoet, dat daardoor doelbewust en met grove veronachtzaming van de belangen van de verdachte aan diens recht op een eerlijke behandeling is tekort gedaan. Dit laatste geldt overigens ook voor de reeds besproken haren op de bar.

4.1. Het eerste middel formuleert een aantal klachten tegen het horen van de weduwe van het slachtoffer van feit 1 ter terechtzitting van 21 maart 2001. Het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting beschrijft de gang van zaken als volgt:

Het hof doet vervolgens voor zich verschijnen een persoon die in de zaal van de terechtzitting aanwezig is, zijnde [getuige 1], nabestaande van het slachtoffer [slachtoffer 1].

Zij doet op de vragen van de voorzitter opgave omtrent naam, voornamen, geboortedatum, beroep, woon- en verblijfplaats zoals hieronder is vermeld, verklaart geen bloed- of aanverwant van de verdachte te zijn en legt vervolgens op de bij de wet voorgeschreven wijze in handen van de voorzitter de belofte af de gehele waarheid en niets dan de waarheid te zeggen, alles voor zover hieronder niet anders is vermeld.

De raadsvrouw van de verdachte verklaart:

De voorzitter merkt op dat het bezwaar is genoteerd, maar dat het hof toch zal overgaan tot het horen van de getuige [getuige 1], nu het hof het wenselijk acht dat deze getuige een verklaring aflegt, nu zij de weduwe van het slachtoffer is en het hof wenst te vernemen hoe het met haar gaat en haar ook overigens in de gelegenheid wil stellen opmerkingen te maken.

De getuige [getuige 1], geboren op [geboortedatum] 1947, zonder beroep, wonende te [woonplaats], verklaart:

Op de bewuste avond was ik thuis, boven het café. Ik heb niets gemerkt. Het was een laffe daad. Toen ik mijn man zag, wist ik precies hoe de dader te werk is gegaan. Hij heeft mijn man naar het einde van de bar gelokt. De dader wilde waarschijnlijk geld wisselen voor de sigarettenautomaat of de gokautomaat. Mijn man moest bukken om de geldkist te pakken en toen is het gebeurd.

Over de DNA-sporen in de spoelbak wil ik nog verklaren dat de dader de geldkist leeggegooid had in de spoelbak. Mijn man, [betrokkene 1] en ik zaten daar de hele dag met onze handen in, zodat gemakkelijk sporen van ons op die manier in de spoelbak terecht kunnen zijn gekomen.

De verdachte verklaart:

Ik begrijp dat het voor mevrouw afschuwelijk is. U moet echter wel bedenken dat het ook voor mij afschuwelijk is, want ik word ten onrechte van dit ernstige misdrijf verdacht.

De voorzitter deelt mede dat het hof zich thans in beginsel voldoende geïnformeerd acht om het eindarrest te wijzen.

De advocaat-generaal verklaart dat hij blijft bij zijn requisitoir en bij de op zitting van 13 november 2000 gedane vordering.

De raadsvrouw vraagt een korte schorsing van de behandeling zodat zij zich kan voorbereiden op haar slotpleidooi.

4.2. De steller van het middel wil de Hoge Raad verleiden tot een uitspraak over de door hem gestelde vraag of thans het Wetboek van strafvordering reeds voldoende grondslag biedt voor het toekennen van spreekrecht aan een slachtoffer of nabestaande. Zoals in de toelichting op het middel ook is te lezen behoeft die vraag niet beantwoord te worden als [getuige 1] als getuige is gehoord. Het middel stelt dat [getuige 1] niet als getuige is gehoord, maar als benadeelde spreekrecht heeft gekregen, onder het mom van het afleggen van een getuigeverklaring. Dat zou kunnen blijken uit het feit dat de motivering om haar te horen geen enkele aansluiting zoekt bij datgene waarover "echte" getuigen nu juist worden gehoord; over hetgeen zij hebben ervaren of waargenomen uit eigen ervaring of ondervinding. [Getuige 1] is door de voorzitter gevraagd of zij uit eigen beweging iets wil vertellen en is uitgenodigd om te verklaren hoe het met haar ging.

4.5. Onder § 2.10 van de schriftuur brengt de steller van het middel als bezwaar tegen de gang van zaken naar voren dat [getuige 1] heeft verklaard nadat zij kennis had genomen van de verklaringen die ter terechtzitting door anderen waren afgelegd. Zij heeft de gelegenheid te baat genomen om alles wat verdachte zou kunnen ontlasten te weerspreken. Haar verklaring zou weer niet berusten op eigen wetenschap, ervaring of ondervinding.

4.7. Voorts bestrijd ik de stelling in het middel dat de verklaring van [getuige 1] niet op eigen ervaring of ondervinding berust. De inhoud van haar verklaring geeft haar ervaringen weer met de wijze waarop het café werd gedreven en hoe haar man placht op te treden.(15)

4.8. De steller van het middel wijst er in § 2.11 op dat niet blijkt dat aan Advocaat-Generaal, advocaat en verdachte gelegenheid is geboden vragen te stellen of opmerkingen te maken. Primair zou daaruit kunnen blijken dat [getuige 1] niet als getuige is gehoord maar spreekrecht als benadeelde heeft gekregen, subsidiair zou dat een grond voor vernietiging zijn.

5.1. Het derde middel heeft betrekking op de verwerping door het hof van een verweer dat zich richtte tegen het gebruik voor het bewijs van de resultaten van DNA-onderzoek aan een in de spoelbak van het café aangetroffen sok.

5.2. Het bestreden arrest houdt het volgende in:

6.5 In het licht van de overige bewijsmiddelen in onderling verband en samenhang beschouwd, gaat het hof eveneens als onaannemelijk voorbij aan de stelling van de zijde van de verdediging, dat het overige op de sok aangetroffen DNA-materiaal - bedoeld wordt ander materiaal dan dat van verdachte en het slachtoffer - in de richting zou wijzen van een mogelijk andere dader dan verdachte.

5.3. In § 2.6 van de toelichting op het derde middel stelt de schrijver van de schriftuur dat de consequenties die het hof heeft verbonden aan de verklaringen van beide deskundigen onbegrijpelijk zijn. Op de sok is immers ook DNA-materiaal van een onbekende derde aangetroffen, maar dat wijst volgens het hof niet op het bestaan van een onbekende dader, omdat het volgens het hof onaannemelijk is dat dat materiaal op de sok is terechtgekomen als gevolg van het hanteren door die derde van de sok als moordwapen.

5.4. Het hof heeft het DNA-onderzoek gewaardeerd in samenhang met de inhoud van de andere bewijsmiddelen. In het arrest is een opsomming te vinden van de resultaten van het opsporingsonderzoek die het hof in dit verband relevant heeft geacht:

6.2 Uit de bewijsmiddelen blijkt het volgende:

Gelet op deze bevindingen is het oordeel van het hof dat het DNA-onderzoek op verdachte wijst als mogelijke dader en niet op een onbekende derde niet onbegrijpelijk. Dat andere bewijsmateriaal houdt vele aanwijzingen in dat verdachte geld en sigaretten uit het café waarin het slachtoffer is gevonden heeft meegenomen en wijst wel zeer sterk in de richting van daderschap van verdachte. Die waarschijnlijkheid dat verdachte in plaats van een onbekende derde het moordwapen heeft gehanteerd heeft het hof tot uitdrukking gebracht.

6.1. Het vierde middel klaagt over het gebruik van het tweede bewijsmiddel. Dat bewijsmiddel is als volgt opgenomen:

Een proces-verbaal, opgemaakt op 9 maart 1999 door mr. N.A. Schimmel, rechter-commissaris belast met de behandeling van strafzaken in de rechtbank te Amsterdam.

Dit proces-verbaal houdt in, voorzover van belang en zakelijk weergegeven, als de op genoemde datum door verdachte afgelegde verklaring :

6.2. De steller van het middel betoogt dat dit bewijsmiddel geen voor het bewijs bruikbare inhoud heeft omdat - zo parafraseer ik - uit de inhoud van die verklaring geen aanwijzing is te putten voor de bewezenverklaring dat verdachte [slachtoffer 1] om het leven heeft gebracht.

6.3. Dat betoog lijkt sterk in zoverre dat toch niet voor het bewijs kan worden gebezigd de verklaring van een verdachte erop neerkomende dat het slachtoffer om het leven is gebracht terwijl verdachte zich op het toilet bevond. Nergens in het arrest blijkt dat het hof deze verklaring als kennelijk leugenachtig heeft aangemerkt. Een zinvolle uitleg van de stap van het hof om deze verklaring in de aanvulling op het arrest op te nemen kan slechts zijn dat het hof in deze verklaring leest dat verdachte op de avond van de overval in het café van het slachtoffer is geweest en dat café heeft verlaten toen de overval voorbij was. Als dat de bedoeling van het hof is geweest heeft het hof kennelijk de ongerijmdheid waarop de steller van het middel wijst maar voor lief genomen om de verklaring van verdachte letterlijk te kunnen opnemen en deze niet te hoeven herformuleren. Zeer formeel zou men nog kunnen zeggen dat de verklaring de mogelijkheid openlaat dat [slachtoffer 1] al was neergeslagen voordat verdachte naar het toilet ging, maar zo een uitleg is wel erg gewrongen. Ik houd het erop dat het hof op ongelukkige wijze heeft willen aangeven wat ik zojuist heb opgemerkt. Mits met die welwillendheid gelezen lijkt mij de gewraakte verklaring wel bruikbaar en dan faalt het middel.

7.1. Het vijfde middel heeft betrekking op het bewijs van het onder 2 en 3 bewezenverklaarde. Het betoogt dat uit het gebruik van een onderdeel van bewijsmiddel 1 volgt dat het hof van oordeel is geweest dat verdachte ten tijde van de feiten 2 en 3 niet wist wat hij deed waaruit volgt dat het bewijs van het opzet onvoldoende met redenen is omkleed. In ieder geval zou het hof ten onrechte verzuimd hebben te beslissen op het verweer dat verdachte zich als gevolg van een "black out" zich niets meer kan herinneren, hetgeen erop wijst dat verdachte van ieder inzicht in de draagwijdte van zijn handelen verstoken zou zijn geweest.

7.2. Het betwiste bewijsmiddel luidt als volgt:

1. De verklaring van verdachte, afgelegd ter terechtzitting in eerste aanleg van 28 september 1999, voorzover inhoudende, zakelijk weergegeven:

Ik ben op 15 november 1998 in het café van [slachtoffer 1] te Amsterdam geweest. Wat betreft de taxichauffeur kan ik mij niet veel herinneren. Ik ben in paniek geraakt. Ik ben in die toestand bij café Bloemers naar binnen gegaan. Ik denk dat ik gezegd heb: "Ik geef fl. 100,- of fl. 300,- als ik maar weg kom van de plek des onheils." U houdt mij voor dat uit café [A] pakjes sigaretten van verschillende merken werden vermist en dat de taxichauffeur heeft verklaard, dat ik hem een rugzak vol met losse pakjes sigaretten van verschillende merken heb laten zien. Ik had dacht ik wel pakjes sigaretten bij mij.

7.3. De pleitnota van 13 november 2000 waarop de steller van het middel zich beroept en waarvan de inhoud als herhaald en ingelast is beschouwd in de pleitnota van 2 april 2001, houdt het volgende in:

Met betrekking tot het onderdeel inhoudende dat cliënt heeft verklaard dat hij zich met betrekking tot de taxichauffeur niet veel kan herinneren, wil ik het volgende opmerken.

Over het feit dat cliënt heeft aangegeven dat hij last heeft gehad van een black out is in eerste aanleg nogal schamper gedaan, zeker ook door de schrijvende pers.

Cliënt heeft dit echter in deze zaak niet verzonnen, omdat hem dit goed uit zou komen. Uit de stukken welke met betrekking tot cliënt zijn opgemaakt door medewerkers van de jellinekkliniek blijkt ook dat hij vaker last heeft van Black outs (zie bijlage 5..zijnde een opgave 'medische/somatische klachten' van de polikliniek Jellinekhuis d.d. 21 oktober 1997. Onder de kolom 'black outs' is opgenomen 'regelmatig'). Het feit dat cliënt last had van black outs was zelfs één van de redenen waarom hij zich voor behandeling heeft laten opnemen in de jellinekkliniek. De black outs verontruste cliënt.

Nadrukkelijk wijs ik er in dit verband nog op dat cliënt pas nadat hij in paniek [café A] verliet cocaïne heeft gebruikt.

(...)

Cliënt kan zich niet herinneren wat hij in de taxi al dan niet heeft gedaan en of gezegd. Dat betekent dat feitelijk slechts afgegaan kan worden op de verklaringen van [slachtoffer 2]. Bij de bespreking van bewijsmiddel 3 onder het primair tenlastegelegde heb ik al opgemerkt dat de vraag rijst in hoeverre de verklaringen van [slachtoffer 2] wel betrouwbaar zijn, of op zijn minst eenduidig genoeg zijn om als bewijs te kunnen dienen.

8.1. Het zesde middel klaagt over het bewijs van feit 2. De stelling van het middel is - kort gezegd - dat het manipuleren met het mes niet de strekking had de taxichauffeur van zijn geld te ontdoen maar om hem te dwingen verdachte snel ergens heen te brengen. Er zou geen verband bestaan tussen de bedreigingen met het mes en de vraag om geld.

8.2. Mijns inziens gaat het niet om een causale relatie tussen het dreigen met een mes en de vraag naar geld, maar om de vraag of bewezen kan worden dat verdachte met het oogmerk van wederrechtelijke bevoordeling met het mes heeft gedreigd om de taxichauffeur te dwingen tot afgifte van geld. Het cruciale bewijsmiddel is de verklaring van de bedreigde taxichauffeur, als bewijsmiddel 3 in de aanvulling op het verkort arrest opgenomen:

8.3. De vraag die de steller van het middel opwerpt is een interessante; kan er sprake zijn van afpersing wanneer de verdachte geweld pleegt met een ander doel, bijvoorbeeld enkel om iemand te bedreigen, en dan het idee krijgt evengoed van de opgewekte angst te kunnen profiteren door het slachtoffer geld af te troggelen. Of denk aan het geval waarin een verdachte iemand onder bedreiging met geweld verkracht en meteen daarna ook het geld van het slachtoffer meeneemt. De vraag is dus of het oogmerk het plegen van de bedreiging of van het geweld moet hebben gestuurd.

8.4. De wetsgeschiedenis geeft nauwelijks een aanwijzing. De Memorie van Toelichting bij art.317 Sr stelt wel dat het geweld het middel moet zijn waardoor afgifte is verkregen,(17) maar dat biedt nog geen helder antwoord op de vraag of het geweld ook als zodanig moet zijn aangewend. Men zou immers ook wel kunnen zeggen dat degeen die profiteert van de invloed van geweld of bedreiging deze invloed als middel hanteert. De Memorie van Toelichting bij de diefstal met geweld, art.312 Sr, merkt op dat het geweld alleen als een verzwarende omstandigheid kan worden aangemerkt wanneer het de strekking heeft de diefstal voor te bereiden of gemakkelijk te maken.(18)

8.5. Het Duitse strafrecht neemt aan dat een met een bepaald doel begonnen daad van geweld of dreiging een andere of uitgebreidere strekking kan krijgen. Wanneer geweld aanvankelijk gericht is geweest op een bepaald doel kan er toch diefstal met geweld of afpersing ontstaan wanneer gaandeweg het oogmerk van de dader zich verbreedt. Maar wanneer de dader enkel profiteert van het effect van een eerdere geweldpleging is dat voor diefstal met geweld niet voldoende. Het enkel profiteren van de hulpeloosheid of radeloosheid van het slachtoffer, met een ander doel door geweld of bedreiging veroorzaakt, is niet genoeg. Het gaat dus om het onderscheid tussen de situatie waarin de 'Gewaltanwendung' nog voortduurt en (tevens) op een ander doel wordt gericht, of waarin enkel de 'Wirkung' van het uitgeoefende geweld nog van invloed is. Echter, zo stellen Schönke/Schröder:

Raub ist auch dann anzunehmen wenn das Opfer aus anderen Gründen niedergeschlagen wird, und die Täter ihm anschließend in einer Weise Sachen abnehmen, aus der das Opfer - was die Täter erkennen - die Drohung mit erneuter Gewalt entnimmt.(19)

Wat voor 'Raub' is opgemerkt zal ook gelden voor 'Erpressung', omdat volgens de auteurs het verschil tussen beide gelegen is in het 'äußere Erscheinungsbild' van het wegnemen of af laten geven.(20)

8.6. Van de kant van het slachtoffer bezien ligt het voor de hand aan te nemen dat het geen weet heeft van de interne processen in het hoofd van de dader. Het slachtoffer zal een direct causaal verband beleven tussen de dreiging, de daardoor ontstane angst, en het daarom geen weerstand kunnen of willen bieden. Een serieuze bescherming van slachtoffers doet neigen in de richting van een negeren van de wissels die de plannen in het hoofd van de dader nemen. Men zou zich ook de vraag kunnen stellen of er niet evenveel reden is voor strafverzwaring wanneer de dader, na geweld te hebben gebruikt voor een bepaald doel, meteen de gelegenheid te baat neemt om van het effect van dat geweld te profiteren door een slachtoffer nog spullen afhandig te maken, als wanneer de dader met dat vooropgezette doel het geweld gebruikt. Een ontkennende beantwoording van die vraag is uit praktisch oogpunt niet voor de hand liggend. Een verdachte zou anders een strafverzwarende omstandigheid van zich af kunnen wentelen door te verklaren dat hij eerst het idee kreeg het slachtoffer ook te beroven onmiddellijk nadat hij het geweld of de bedreigingen had gepleegd. Een vergelijkbaar thema levert de verkrachting. De van verkrachting verdachte zou kunnen trachten zich aan aansprakelijkheid voor het misdrijf van art.242 Sr te onttrekken door te beweren dat hij het slachtoffer enkel wilde mishandelen of bedreigen, maar het idee kreeg het slachtoffer ook seksueel te misbruiken toen hij merkte welk effect het geweld of de bedreiging op het slachtoffer had.

8.7. Het voorgestelde middel heeft mij wel gebracht tot deze beschouwingen, maar ik meen toch dat de knoop in deze zaak niet in deze of andere richting behoeft te worden doorgehakt. Uit de voor het bewijs gebezigde verklaring nr.3 is immers af te leiden dat verdachte de gehele tijd de taxichauffeur met het mes bedreigde. Het hof zal hebben aangenomen dat die bedreiging voortduurde op het moment dat verdachte om geld vroeg en dat de bedreiging door verdachte ook is gepleegd om zijn vraag naar geld kracht bij te zetten. Die uitleg van het bewijsmiddel is niet onbegrijpelijk. Daarom faalt het zesde middel.

9. Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoren te geven.

10. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.