Parket bij de Hoge Raad, 26-11-2004, AP9665, C03/202HR

C03/202HR

mr. E.M. Wesseling-van Gent

Zitting: 25 juni 2004

1. [verweerder 1]

2. [verweerster 2]

1.3 [Eiser] heeft met verweerders in cassatie, [verweerders](4) - hierna ook wel aangeduid als [verweerder] c.s. - bij schriftelijke overeenkomst van 30 december 1986(5), met betrekking tot het perceel grond een overeenkomst tot onderhuur/winstdeling gesloten.

In deze overeenkomst zijn de volgende bepalingen opgenomen:

"in aanmerking nemend:

dat [eiser] huurt van [betrokkene 1], zonder beroep, wonende te [a-straat 1] op [plaatsnaam], geboren [geboortedatum] 1923:

het grasland aan de [b-straat], noordzijde, gelegen te [plaats] op [plaatsnaam], kadastraal bekend gemeente [plaatsnaam], sektie [A], nummer [001], groot 67.80 are;

zulks tot 1 september 1994, behoudens het recht van verlenging (...); van welke huurovereenkomst blijkt uit een aan deze akte te hechten kopie van het betreffende huurkontrakt(6);

verklaren:

a. dat [eiser] bij deze onderverhuurt aan [verweerders], die in onderhuur aanneemt: het voormelde perceel grasland; en wel voor dezelfde huurprijs (...), voor dezelfde duur, inclusief recht tot verlenging, en ook overigens onder dezelfde bepalingen en bedingen als voormeld in aangehechte huurovereenkomst

b. (...)

d. dat deze onderhuurovereenkomst is aangegaan onder de voorwaarde dat de bestemming van het gehuurde die van de kamping met seizoenplaatsen blijft; bij verandering van de bestemming wordt deze onderhuurovereenkomst herzien.

Verklaren voorts:

1. [Eiser] stelt gedurende de duur van de onderhuur ter beschikking aan [verweerders] fietsen en onderdelen ten behoeve van fietsenverhuur. [Verweerders] verzorgt de fietsenverhuur en het onderhoud van de fietsen. Van de bruto opbrengst inclusief B.T.W. van deze fietsenverhuur betaalt [verweerders] 65% aan [eiser]; (...)".

1.5 In 1988 is [eiser] eigenaar van het perceel grond geworden.

Bij notariële akte van 30 november 1992(7) heeft [eiser] ten behoeve van [verweerders] op het perceel grond een recht van erfpacht gevestigd, eindigende op 1 december 2022. In deze erfpachtakte hebben [eiser] en [verweerder] c.s. verklaard:

"De erfpachter mag het in erfpacht uitgegeven goed uitsluitend gebruiken voor:

- de instandhouding van een woonhuis;

- het oprichten van een bijgebouw; en

- het plaatsen van maximaal elf voor recreatieverhuur bestemde chalets, waarbij onder chalet wordt verstaan: een mobiel vakantieverblijf."

1.9 Na de vestiging van het erfpachtrecht zijn op het perceel grond chalets geplaatst, die door [verweerder] c.s. worden verhuurd.

[Verweerder] c.s. hebben daarnaast het fietsverhuurbedrijf op dezelfde wijze voortgezet als vóór het sluiten van de erfpachtovereenkomst.

1.11 [Eiser] heeft in kort geding primair nakoming van de fietsverhuurovereenkomst gevorderd en subsidiair een verbod gevraagd voor [verweerder] c.s. om vanuit het perceel grond fietsen te verhuren.

Beide vorderingen zijn door de president van de arrondissementsrechtbank te Leeuwarden bij vonnis van 26 april 1996 afgewezen.

1.15 Nadat bij vonnis van 9 mei 2001 een comparitie van partijen is gelast, die op 19 juli 2001 heeft plaatsgevonden, en partijen nog enkele gedingstukken hadden overgelegd, heeft de rechtbank bij vonnis van 14 november 2001 in conventie voor recht verklaard:

(1) dat de verhuur van fietsen aan huurders van de chalets en aan derden door [verweerder] c.s. op en vanaf het in erfpacht uitgegeven perceel in overeenstemming is met de bestemming van het perceel;

(2) dat de fietsverhuur geen reden vormt voor canonverhoging, alsmede dat dit geen zelfstandig element is bij de toekomstige revisie van de canon in 2002;

(3) dat de opzegging door [eiser] aan [verweerder] c.s. van het erfpachtrecht niet rechtsgeldig is en het meer of anders gevorderde afgewezen.

In reconventie heeft de rechtbank de vordering(en) van [eiser] afgewezen.

1.18 [Verweerder] c.s. hebben gemotiveerd verweer gevoerd(11) en op hun beurt voorwaardelijk incidenteel hoger beroep ingesteld.

[Eiser] heeft de grieven van [verweerder] c.s. in het voorwaardelijk incidenteel appel bestreden.

1.20 [Eiser] heeft tijdig(12) beroep in cassatie ingesteld.

[Verweerder] c.s. zijn in cassatie niet verschenen. [Eiser] heeft zijn standpunt schriftelijk toegelicht.

"Met [verweerder] [c.s] is de rechtbank van oordeel dat uit de fietsverhuurovereenkomst volgt dat deze slechts een samenwerking tussen partijen inhield, inhoudende dat [eiser] aanspraak had op 65% van de omzet van de fietsverhuur tegenover de levering van fietsen en onderdelen door [eiser]. Uit deze overeenkomst blijkt niet dat de fietsverhuurovereenkomst [verweerder 1] tevens de bevoegdheid gaf om fietsen te verhuren. Ook uit de onderhuurovereenkomst en uit de erfpachtovereenkomst blijkt deze bevoegdheid echter niet. Zoals [eiser] terecht heeft opgemerkt kan uit artikel 2 lid 1 van de erfpachtakte zelfs het tegendeel worden opgemaakt; de bestemmingen van het perceel grond staan limitatief opgesomd, zonder dat verhuur van fietsen wordt genoemd. Hoewel dus in geen enkele overeenkomst de bevoegdheid tot verhuur van fietsen expliciet wordt genoemd, zijn partijen het er over eens dat in ieder geval gedurende de looptijd van de fietsverhuurovereenkomst de bevoegdheid voor [verweerder 1] bestond om fietsen te verhuren. Vanaf het begin van de erfpachtovereenkomst - 30 december 1992 - tot het einde van de fietsverhuurovereenkomst - 1 maart 1996 - was het verhuren van fietsen aan derden door [verweerder 1] op en vanaf het perceel grond ook in de visie van [eiser] kennelijk niet in strijd met artikel 2 lid 1 van de erfpachtakte. Door het sluiten van de erfpachtovereenkomst op een moment dat [eiser] er van op de hoogte was - en daaraan ook zijn goedkeuring verleende - dat [verweerder 1] fietsen verhuurde aan derden op en vanaf het perceel grond, heeft [eiser] (impliciet) toestemming aan [verweerder 1] verleend om aan het perceel grond een van artikel 2 lid 1 van de erfpachtakte afwijkende bestemming te geven, te weten verhuur van fietsen. Indien [eiser] deze toestemming had willen beperken tot de duur van de fietsverhuurovereenkomst, had het op de weg van [eiser] gelegen om zulks uitdrukkelijk te bedingen, hetgeen gesteld noch gebleken is.

Op grond van het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat [verweerder 1] ook na beëindiging van de fietsverhuurovereenkomst bevoegd was en is om fietsen te verhuren aan derden op en vanaf het perceel grond."

2.7 De onderdelen lenen zich voor gezamenlijke behandeling.

De door het hof in rechtsoverweging 23 gegeven uitleg van grief V wordt in cassatie niet bestreden. Het hof heeft derhalve de vraag beoordeeld of [verweerder] c.s. ook na beëindiging van de overeenkomst met betrekking tot de winstdeling van de verhuur van fietsen bevoegd waren om in afwijking van het in de erfpachtakte bepaalde, fietsen te verhuren van het aan hen in erfpacht gegeven perceel grond.

2.8 In cassatie wordt eveneens niet opgekomen tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 25 dat het uitoefenen van een fietsverhuurbedrijf niet een verzwaring van de erfpacht is waarvoor met ingang van in elk geval 1 maart 1996 de toestemming van [eiser] was vereist.

Derhalve staat slechts het door het hof van de rechtbank overgenomen oordeel dat [eiser] (impliciet) toestemming daartoe heeft verleend, in cassatie ter beoordeling.

2.9 Het hof heeft - ook in cassatie onbestreden - geoordeeld dat [eiser] geen andere relevante stellingen of verweren heeft aangevoerd dan hij in eerste aanleg ter motivering van zijn stelling dienaangaande naar voren heeft gebracht.

Vervolgens heeft het hof de beslissing en de motivering van de rechtbank overgenomen en tot de zijne gemaakt. Nu in hoger beroep geen nieuwe feiten of omstandigheden zijn aangevoerd, kon door het hof worden volstaan met overname van de gronden en de motivering van de rechtbank(13).

2.10 Daarnaast geldt nog het volgende.

De onderdelen 1 en 2 nemen tot uitgangspunt dat het hof de juistheid van het standpunt van [verweerder] c.s. heeft aangenomen, hoewel [eiser] de stellingen van [verweerder] c.s. gemotiveerd heeft weersproken. Deze onderdelen falen bij gebrek aan feitelijke grondslag omdat zij daarbij uitgaan van een verkeerde lezing. Het hof heeft in rechtsoverweging 24 niet de juistheid van het standpunt van [verweerder] c.s aangenomen ondanks betwisting ervan door [eiser], maar heeft de verwerping van het standpunt van [eiser] door de rechtbank overgenomen.

2.12 Ten overvloede vermeld ik nog het volgende.

Art. 5:89 lid 2 BW bepaalt dat de erfpachter zonder toestemming van de eigenaar niet een andere bestemming aan de zaak mag geven of een handeling mag verrichten in strijd met de bestemming van de zaak verrichten.

De Toelichting-Meijers bij art. 5.7.1.3 Ontwerp-BW vermeldt op dit punt(14):

2.13 De onderdelen 1 tot en met 5 falen mitsdien.

Onderdeel 6, dat is gericht tegen de rechtsoverwegingen 27 - 33, behoeft geen bespreking nu het is aangevoerd voorzover één of meer van de vorige middelonderdelen mochten slagen.

2.16 Onderdeel 7 richt zich tegen het oordeel van het hof in rechtsoverweging 28 dat [eiser] het perceel grond op 27 maart 2001 heeft ingebracht in de vennootschap [A] B.V. Betoogd wordt dat [eiser] onweersproken heeft gesteld dat het perceel grond is ingebracht in een andere vennootschap, te weten [B] B.V.

Ik neem aan dat het middelonderdeel ook bedoeld is te zijn gericht tegen het noemen van de verkeerde vennootschap in rechtsoverweging 7 van het bestreden arrest.

2.17 M.i. berust een en ander op een verschrijving van het hof.

Het hof verwijst in rechtsoverweging 7 naar de in kopie aan de pleitnota van de advocaat van [eiser] gehechte akte van 1 mei 2001. Deze akte vermeldt als ondergetekenden: [eiser] en de besloten vennootschap [B] B.V., gevestigd te [vestigingsplaats], gemeente [plaatsnaam].

Zoals onderdeel 7 aangeeft, staat tussen partijen niet ter discussie dat [eiser] de eigendom van het perceel grond heeft ingebracht in de vennootschap [B] B.V. en dat dit niet de vennootschap [A] B.V. is geweest.

2.20 Het onderdeel faalt wegens gebrek aan feitelijke grondslag.

Grief VI luidt letterlijk: "Ten onrechte heeft de Rechtbank sub 6 van het vonnis en nadien in het dictum voor recht verklaard dat fietsverhuur geen reden vormt voor canonverhoging, alsmede dat dit geen zelfstandige element is bij de toekomstige revisie van de canon in 2002". Het hof heeft deze grief bijna letterlijk weergegeven in rechtsoverweging 27. Ik zie niet hoe deze weergave een onbegrijpelijke uitleg zou behelzen.

Dat de rechtbank haar oordeel in rechtsoverweging 6 van het eindvonnis dat de fietsverhuur geen reden vormt voor canonverhoging en geen zelfstandig element is bij de revisie van de canon in 2002, zowel ten grondslag legt aan de toewijzing van de door [verweerder] c.s. in conventie gevorderde verklaring voor recht als aan de afwijzing van de door [eiser] in reconventie gevorderde betaling van een verhoogde canon in verband met de fietsverhuur dan wel schadevergoeding als gevolg van de fietsverhuur, maakt de weergave door het hof van grief VI evenmin onbegrijpelijk.

2.21 De onderdelen 9, 10 en 11 klagen - samengevat - dat het hof heeft miskend dat ook al is de hoedanigheid van eigenaar van het perceel grond overgegaan op [B] B.V., [eiser] als de processuele wederpartij van [verweerder] c.s. in het geding in conventie verweer kon voeren, in reconventie hoger beroep kon instellen en/of in het hoger beroep van deze vennootschap "op eigen naam maar mede als haar gevolmachtigde/lasthebber" kan optreden. Volgens onderdeel 9 betekent de enkele overdracht van de eigendom van het perceel grond ook niet zonder meer dat [eiser] géén belang had bij zijn hoger beroep, temeer nu hij voor de periode tot aan de overdracht van het perceel grond de rechthebbende van de vordering tot betaling van canon en schadevergoeding is geweest. Aan de rechtsklachten worden subsidiair motiveringsklachten verbonden.

Onderdeel 12 keert zich voorwaardelijk tegen de rechtsoverwegingen 29 tot en met 33 die op rechtsoverweging 28 voortbouwen.

2.22 Het gaat bij deze onderdelen, die zich voor gezamenlijke behandeling lenen, om de bevoegdheid om op te komen voor de belangen van een andere (recht)persoon.

Over deze materie heb ik recentelijk geconcludeerd(16). Ik ontleen (mede) aan die conclusie de volgende algemene opmerkingen.

2.23 In dagvaardingsprocedures wordt traditioneel een onderscheid gemaakt tussen de partij in formele zin en de partij in materiële zin. Als formele procespartij wordt aangemerkt degene op wiens naam als eiser of gedaagde het proces wordt gevoerd. Materiële procespartij is het rechtssubject van de materiële rechtsbetrekking in geschil(17).

Een procespartij zal in de meeste gevallen procederen teneinde op te komen voor zijn eigen belangen. Deze (rechts)persoon wordt dan aangemerkt als materiële en formele procespartij(18). Het is echter ook mogelijk dat de ene persoon opkomt voor de belangen van een andere persoon. Is de materiële procespartij handelingsonbekwaam (bijv. een minderjarige of een curandus), dan treedt zijn wettelijke vertegenwoordiger op als formele procespartij(19). Alle processuele en materiële rechtsgevolgen van proceshandelingen en rechterlijke uitspraken worden dan aan de vertegenwoordigde minderjarige toegerekend als materiële procespartij in het geding en het is deze materiële partij die aldus aan de proceshandelingen en door de uitspraak is gebonden.

"De overeenkomst kan de lasthebber verplichten te handelen in eigen naam; zij kan ook verplichten te handelen in naam van de lastgever."

In geval van lastgeving zonder volmacht treedt de lasthebber op eigen naam op en is sprake van middellijke vertegenwoordiging. De lastgeving die betrekking heeft op het innen van een vordering van de lastgever, waarbij de "last" inhoudt dat de lasthebber de rechtsvordering tot het te gelde maken van deze vordering op eigen naam zal instellen, wordt in de vakliteratuur en in de rechtspraktijk ook wel aangeduid met de term "cessie ter incasso"(23).

2.26 Bij de opdracht of de bevoegdheid om in rechte namens een ander op te treden, is er sprake van onmiddellijke vertegenwoordiging op grond van volmacht(24).

In artikel 3:60 lid 1 BW is bepaald:

2.28 In zijn arresten van 21 oktober 1983, NJ 1984, 254 en 28 oktober 1988, NJ 1989, 83 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat een schuldeiser - al dan niet met gebruik van de term 'cessie ter incasso' - aan een derde de last kan geven een vordering op eigen naam te innen en dat een dergelijke last in beginsel meebrengt dat de derde ook op eigen naam in rechte kan optreden.

In een dergelijk geval van een middellijke vertegenwoordiging behoeft de lasthebber dus niet in de dagvaarding te vermelden dat hij optreedt voor de belangen van een andere (rechts)persoon/materiële partij(26). Voert de wederpartij als verweer dat de eisende partij niet de 'ware crediteur' is, dan zal de lasthebber (ter incasso) moeten stellen en bewijzen dat hij uit hoofde van een met de (werkelijke) schuldeiser/materiële partij gesloten lastgevingsovereenkomst bevoegd is diens vordering op eigen naam te incasseren(27).

2.30 In de eerste instantie is van de zijde van [eiser] gesteld dat hij mede namens de vennootschap [B] B.V. in conventie verweer voert én de eis in reconventie instelt(30). De advocaat van [eiser] heeft voorts ter comparitie verklaard dat per 1 januari 2001 niet [eiser] maar "de BV" de erfverpachter is en "de BV" aan [eiser] een "procesmachtiging" had gegeven uit hoofde waarvan hij in reconventie als vertegenwoordiger en voor rekening en risico van de BV optreedt en ontvankelijk is in de reconventionele vordering(31).

In hoger beroep heeft [eiser] bij memorie van grieven nader uiteen gezet dat de BV [eiser] in privé "last althans procesvolmacht" heeft geven om voor haar rekening en risico namens de vennootschap in conventie verweer te voeren en in reconventie vorderingen in te stellen en dat de procesvolmacht ook geldt voor het onderhavig hoger beroep, waarbij [eiser] voor de periode na 27 maart 2001 als de "vermeende procespartij betaling van schadevergoeding wegens misgelopen canon vordert als "gevolmachtigde" van de BV"(32).

2.32 Door in rechtsoverweging 28 grief VI van [eiser] bij gebrek aan belang onbesproken te laten op de grond dat de verlening van de procesvolmacht door [B] B.V. aan [eiser] deze BV niet maakt tot een partij in deze procedure die zelfstandig, hoewel op naam van [eiser], vorderingen tegen [verweerder] c.s. kan instellen, heeft het hof mitsdien blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting.

Dat de vorderingen als bedoeld in de rechtsoverwegingen 27 en 28 ten tijde van het instellen in reconventie(34) niet meer aan [eiser] toekwamen omdat hij op 27 maart 2001 de eigendom van het perceel grond heeft ingebracht in [B] B.V., doet aan het voorgaande niet af.

2.33 Hierbij neem ik in aanmerking dat de mogelijkheid van partijvertegenwoordiging bij wege van 'cessie ter incasso' in een procedure over een erfpachtgeschil als het onderhavige niet in de wet wordt uitgesloten (zie de artikelen 5:85, 87, 95 en 97 BW) en de parlementaire geschiedenis daarvoor ook geen aanknopingspunten biedt.

De rechtsklacht van onderdeel 9 is derhalve terecht voorgesteld. Onderdeel 12 slaagt in zoverre eveneens.

2.36 Onderdeel 13 is naar de letter gericht tegen de rechtsoverwegingen 29-31, doch klaagt blijkens de nadere motivering uitsluitend dat rechtsoverweging 29 "een onbegrijpelijk oordeel aangaande danwel een onbegrijpelijke uitleg van grief VII" behelst.

Dit onderdeel faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag, nu deze rechtsoverweging een bijna letterlijke weergave van de grief bevat. Voorzover het middelonderdeel tevens zou zijn bedoeld te zijn gericht tegen de rechtsoverwegingen 30 en 31, voldoet het onderdeel niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv.

2.39 Tussen partijen staat vast dat [eiser] bij aangetekende brief/deurwaardersexploit van 28 maart 2001 aan [verweerder] c.s. de erfpacht van het perceel grond heeft opgezegd tegen 1 april 2002. [verweerder] c.s. hebben onder verwijzing naar deze opzeggingsbrief in eerste aanleg zijn eis vermeerderd met de hiervoor bedoelde meer-subsidiair gevorderde verklaring voor recht en deze brief als productie 1 overgelegd. Ook [eiser] heeft de opzeggingsbrief als productie 14 bij conclusie van antwoord overgelegd.

De (inhoud van de) brief is daarmee een processueel feit.

2.42 Onder deze omstandigheden behoefde het hof niet - ook niet ambtshalve - de ontvankelijkheid van [verweerder] c.s. in zijn in conventie meer-subsidiaire gevorderde verklaring voor recht te onderzoeken, waarbij ik ook op wijs dat, gelet op zijn eigen verwijzingen naar de hier bedoelde opzegging(sbrief)(36), de gedingstukken geen andere gevolgtrekking toelaten dan dat [eiser] in eerste aanleg en in hoger beroep zelf onder "[eiser]" mede de twee genoemde vennootschappen heeft bedoeld.

2.43 Overigens sluit onderdeel 15 niet aan bij de onderdelen 9 tot en met 11, waarin wel wordt onderkend dat de besloten vennootschap [B] B.V. reeds bij aanvang van deze procedure bij wege van lastgeving/opdracht (ter incasso) als materiële procespartij in rechte was betrokken en uit dien hoofde met [eiser] aan deze verklaring voor recht en de daaraan ten grondslag liggende beslissingen rechtens zou worden gebonden.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

1 Zie o.m. het vonnis van de rechtbank Leeuwarden van 14 november 2001 onder 2.1 t/m 2.11. Zie voorts de in cassatie niet bestreden vaststellingen van het hof Leeuwarden in de rov. 3 t/m 22 van het bestreden arrest, met uitzondering van de feitelijke vaststelling in rov. 7 waarvan de juistheid in onderdeel 7 van het cassatiemiddel aan de orde wordt gesteld. Zie ook de in de noten 4-7 genoemde producties.

2 Kadastraal bekend gemeente [plaatsnaam], sectie [A] nummer [002].

3 Ingaande op 1 september 1984, of zoveel later als de betreffende vergunning is verleend. Hiermee wordt gedoeld op de op 12 maart 1986 door de gemeente [plaatsnaam] aan [eiser] verstrekte meerjarige kampeer-exploitatievergunning (zie rov. 5 van het bestreden arrest).

4 In de overeenkomst gezamenlijk aangeduid als [verweerders].

5 Overgelegd als productie 1 bij conclusie van eis tevens akte overlegging producties.

6 Dit betreft de in september 1984 gesloten schriftelijke (hoofd)huurovereenkomst tussen [betrokkene 1] en [eiser].

7 Overgelegd als productie 2 bij conclusie van eis tevens akte overlegging producties

8 Overgelegd als productie 15 bij conclusie van antwoord alsmede conclusie van eis in reconventie.

9 Zie voor een volledige weergave van het gevorderde in reconventie het bestreden arrest, p. 2/3.

10 Zie MvG, p. 22 onder 48.

11 Tegen de aanpassing bij MvG van de eis van [eiser] in reconventie hebben [verweerder] c.s. zich niet verzet. Zie ook rov. 1 van het bestreden arrest.

12 Bij exploot van cassatiedagvaarding van 9 juli 2003.

13 HR 17 november 1989, NJ 1991, 336, m.nt. EAA; EHRM 19 december 1997, NJCM-Bulletin 1998, p. 484.

14 Zie Parl. Gesch. Bk. 5, p. 308 in verbinding met Parl. Gesch. Inv. Bk. 5, p. 1072.

15 Zie oo Asser-Van Dam-Mijnssen-Van Velten, Goederenrecht (2002).

16 Conclusie van 4 juni 2004 inzake C03/176HR (onder 2.5-2.11) met vindplaatsen in rechtspraak en literatuur.

17 Hugenholtz/Heemskerk (1998), nr. 45 en (2002), nr. 26; Snijders-Ynzonides-Meijer (2002), nr. 65.

18 Zie hierover Hugenholtz/Heemskerk (2002), nr. 26; Snijders/Ynzonides/Meijer (2002), nr. 65; W.D.H. Asser, Partij-vertegenwoordigers in het civiele proces, in: Vertegenwoordiging en tussenpersonen, Serie Onderneming en Recht deel 17, 1999, p. 487-503.

19 W.D.H. Asser heeft hiervoor de term 'partijvertegenwoordiging' geïntroduceerd ter onderscheiding van de term 'procesvertegenwoordiging'; zie t.a.p., p. 489-490 (onder 1.5).

20 Ook zou ter behartiging van de belangen van een materiële procespartij de instantie kunnen worden voortgezet uit hoofde van zaakwaarneming (art. 6:198-202 BW). Deze mogelijkheid is evenwel niet onomstreden. Zie P.R. Smits, NJB 1962, p. 197-202; Burgerlijke Rechtsvordering (oud), Asser art. 1, aant. 4a (procesvoering bijwege van zaakwaarneming is "alleen mogelijk indien de zaakwaarnemer den gestus vóór het vonnis bekend maakt"; zie a.w., art. 1, aant. 4, blz. 10c). Zie ook G.J. Scholten in zijn noot onder HR 15 mei 1970, NJ 1970, 327. De Hoge Raad heeft zich nog niet uitgesproken (HR 8 december 1961, NJ 1962, 56).

21 Vgl. in een verzoekschriftprocedure de situatie waarin de moeder in een kinderalimentatiegeschil hoger beroep m.b.t. de uitkering welke de vader aan hun zoon zelf was verschuldigd, niet voor zichzelf maar als gemachtigde voor haar zoon had ingesteld (HR 2 februari 1996, NJ 1996, 569).

22 Zie Asser, t.a.p., p. 494-502. Zie ook S.C.J.J. Kortmann, Inning van vorderingen door de lasthebber in eigen naam, in de Brunner-bundel (CHJB), p. 217-225.

23 Zie HR 26 juli 1852, W 1350. Zie ook HR 21 oktober 1983, NJ 1984, 254 m.nt. MA; HR 28 oktober 1988, NJ 1989, 83; HR 8 december 1989, NJ 1990, 498 m.nt. JBMV en HR 3 mei 1991, NJ 1992, 229. Zie ook F.H.J. Mijnssen in zijn noot onder HR 19 oktober 1979, NJ 1980, 299; Asser, t.a.p. p. 495 en Kortmann, t.a.p., p. 220 e.v. alsmede de A-G Hartkamp zijn conclusies vóór HR 28 oktober 1988, NJ 1989, 83 (onder 6) en HR 8 december 1989, NJ 1990, 498 (onder 2.12) met verdere gegevens.

24 Zie over de verhouding tussen lastgeving en volmacht Asser-Van der Grinten, Vertegenwoordiging II (1990), nrs. 22-28. Zie over (de bevoegdheid tot het) procederen krachtens lastgeving en/of volmacht uitvoerig N. Frenk, Kollektieve akties in het privaatrecht, diss. Utrecht 1994 (Serie Recht en praktijk nr. 81), p. 180-186.

25 HR 26 juni 1985, NJ 1986, 307 m.nt. Ma.

26 Dit geldt, blijkens HR 8 december 1989, NJ 1990, 498 m.nt. JBMV (rov. 3.3), ook voor arbitrages. Zie voorts HR 19 oktober 1979, NJ 1980, 299 m.nt. FHJM en HR 3 mei 1991, NJ 1992, 229 m.nt. PAS.

27 Zie in deze zin ook Asser, t.a.p., p. 499.

28 Zie ook mijn conclusie van 4 juni 2004 inzake C03/176HR onder 2.11.

29 Zie over de onmogelijkheid om bij wege van eiswijziging de hoedanigheid van procespartij te wijzigen eerder HR 14 mei 1965, NJ 1965, 361, welke beslissing recentelijk is bevestigd in HR 21 november 2003, NJ 2004, 130 en HR 12 maart 2004, RvdW 2004, 46.

30 Zie CvA/CvE in reconventie onder 21.

31 Zie de p.-v. van 19 juli 2001, p. 2/3. Van de zijde van [eiser] is de hier bedoelde "procesmachtiging" toen niet overgelegd.

32 MvG, p. 5 onder 13.

33 Productie bij pleitnotitie.

34 De CvA/CvE in reconventie dateert van 2 mei 2001.

35 Het verband dat in de s.t. onder 11 wordt gelegd tussen onderdeel 15 en grief VII is niet uit de stukken van het hoger beroep op te maken.

36 Zie de CvA/CvE in reconventie onder 20-21 en 31; MvG onder 12; MvA in voorwaardelijk incidenteel appel onder 22.