Parket bij de Hoge Raad, 22-11-2005, AU2248, 03461/04

Conclusie inzake:

[verdachte]

1. Het Gerechtshof te Amsterdam heeft de verdachte op 27 juli 2004 ter zake van mishandeling strafbaar verklaard, doch bepaald dat geen straf of maatregel zal worden opgelegd.

2. Mr. W.J.E. Hendriks, advocaat te Amsterdam, heeft cassatie ingesteld en een schriftuur ingezonden, houdende twee middelen van cassatie.

3.1 In het eerste middel wordt aangevoerd dat het Hof art. 411a Sv heeft miskend doordat het de beslissing van de rechter-commissaris op de door de verdediging gedane verzoeken tot nader onderzoek niet heeft afgewacht, maar de door de raadsman gedane verzoeken zelfstandig heeft afgewezen.

3.2 Bij de beantwoording van het middel dient te worden vooropgesteld dat ingevolge art. 411a Sv de rechter-commissaris behorende bij de rechtbank die in eerste aanleg heeft gevonnist in het geval dat tegen het vonnis in eerste aanleg hoger beroep is ingesteld, doch het onderzoek op de terechtzitting in hoger beroep nog niet is aangevangen, op vordering van het Openbaar Ministerie of op verzoek van de verdediging nader onderzoek kan verrichten. Uit de tekst van dit artikel kan reeds worden afgeleid dat de bevoegdheid van de rechter-commissaris om dergelijke onderzoekshandelingen te verrichten vervalt op het moment dat het onderzoek op de terechtzitting in hoger beroep is aangevangen.(1) Dat is ook de bedoeling van de wetgever geweest. De memorie van toelichting op de Wet van 27 mei 1999 tot herziening van het gerechtelijk vooronderzoek (Stb. 243) vermeldt dat het voorgestelde art. 411a aansluit bij de voorgestelde artikelen 241 en 241a. Artikel 241 beoogt een eenvoudige procedure mogelijk te maken om nog bepaalde onderzoekshandelingen voor de aanvang van het onderzoek op de terechtzitting te doen verrichten. De memorie van toelichting zegt dienaangaande het volgende:

"De rechter-commissaris kan nader onderzoek verrichten zolang het onderzoek ter terechtzitting nog niet is aangevangen. Door de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting vervalt deze bevoegdheid van de rechter-commissaris. Wel kan de rechter ter terechtzitting door middel van de bevoegdheid van artikel 316 Sv, onder schorsing van de zaak, de stukken (wederom) in handen van de rechter-commissaris stellen ten einde het nadere onderzoek te verrichten. Als het onderzoek ter terechtzitting is aangevangen heeft de rechtbank de leiding over het onderzoek en is het aan de rechtbank voorbehouden te bepalen welke onderzoekshandelingen eventueel nog door de rechter-commissaris moeten worden verricht."(2)

Nergens blijkt dat aan de wetgever een systeem voor ogen heeft gestaan dat de zittingsrechter dwingt tot uitstel van de behandeling van de zaak zolang de rechter-commissaris het op de voet van art. 411a Sv begonnen onderzoek nog niet heeft afgerond. Als de zittingsrechter het onderzoek van de rechter-commissaris zou moeten afwachten zou dat in de praktijk kunnen gaan leiden tot oneigenlijke vertraging van het onderzoek. Langs de achterdeur van art. 241 Sv zou dan alsnog kunnen worden bereikt dat de zittingsrechter voor een voldongen feit wordt gesteld en wel moet aanhouden.

3.3 In casu heeft de raadsman van verdachte de rechter-commissaris bij de Rechtbank te Amsterdam middels een schrijven d.d. 1 juli 2004(3) verzocht een deskundigenrapport te laten opmaken betreffende de psychologische invloed die een door verdachte in 1995 ondervonden (traumatische) ervaring heeft gehad op het bewezenverklaarde feit, alsmede een tweetal getuigen te horen die kunnen verklaren omtrent verdachtes aanhoudende psychische klachten. In het dossier bevindt zich voorts de aan de verdediging op 28 juli 2004 gezonden ontvangstbevestiging, waarin namens de rechter-commissaris wordt medegedeeld dat het verzoek in goede orde is ontvangen en de raadsman te zijner tijd nader zal worden bericht.

3.4 De zitting bij het Hof heeft plaatsgevonden op 27 juli 2004, dus één dag voordat voornoemde ontvangstbevestiging richting de verdediging is uitgegaan. Daaruit volgt dan ook dat de rechter-commissaris reeds op dat moment niet meer bevoegd was om aan het verzoek als bedoeld in art. 411a Sv gevolg te geven. Dit betekent overigens niet dat in het geval dat het onderzoek ter terechtzitting een aanvang heeft genomen het doen opmaken van een deskundigenrapport of een getuigenverhoor (eventueel bij de rechter-commissaris) niet meer tot de mogelijkheden behoort, doch slechts dat de verdediging zich met dergelijke verzoeken niet meer tot de rechter-commissaris maar tot de rechter dient te wenden. Indien de verdediging van mening is dat bepaalde onderzoekshandelingen alsnog dienen plaats te vinden zal zij derhalve aan het Hof een verzoek moeten doen als bedoeld in art. 328 Sv om gebruik te maken van de in art. 316 Sv omschreven bevoegdheid, waarop krachtens art. 330 Sv in verbinding met art. 415 Sv uitdrukkelijk moet worden beslist. In het geval dat de verdediging bepaalde getuigen ter terechtzitting wil horen, moet zij een verzoek richten aan het Hof als bedoeld in art. 328 Sv om gebruik te maken van de in art. 315 Sv omschreven bevoegdheid, waarop eveneens krachtens art. 330 Sv in verbinding met art. 415 Sv uitdrukkelijk moet worden beslist. Uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep volgt dat de verdediging ook een tweetal verzoeken aan het Hof heeft gericht. Het proces-verbaal van die zitting houdt immers, voorzover hier van belang, het volgende in:

De advocaat-generaal ziet geen noodzaak tot het door de raadsman verzochte onderzoek. Zij voert daartoe aan dat de verdachte ter terechtzitting goed heeft verwoord hoe hij zich voelde ten tijde van het tenlastegelegde feit en dat niet valt in te zien wat een deskundige na 2 jaren meer over de gemoedstoestand van de verdachte kan zeggen dan hetgeen ter terechtzitting is gebleken, nu de deskundige zijn oordeel ook naar aanleiding van het verhaal van de verdachte vormt.

Na beraad in raadkamer deelt de voorzitter als beslissing van het hof mede dat op dit moment niet is gebleken van enige noodzaak tot een nader onderzoek als door de verdediging bepleit. Het hof acht het in het belang van de verdachte dat de zaak zo spoedig mogelijk wordt afgedaan, omdat het langer voortduren van de behandeling een stressfactor voor de verdachte oplevert. Bovendien heeft ook de samenleving belang bij een voortvarende behandeling van zaken als de onderhavige. Het verzoek tot nadere rapportage wordt dan ook vooralsnog afgewezen, met dien verstande dat indien het hof tot een strafoplegging komt, het hof alsnog zal beraadslagen over de noodzaak van een nader deskundigenonderzoek.

De raadsman verzoekt voorts de getuigen [getuige 1] en [getuige 2] te mogen horen, die kunnen verklaren over de angsten die verdachte heeft naar aanleiding van het geweldsmisdrijf in 1995.

Na beraad in raadkamer deelt de voorzitter als beslissing van het hof mede dat deze getuigen reeds zijn gehoord ter terechtzitting in eerste aanleg en dat door de verdediging niet is gemotiveerd waarom zij het noodzakelijk acht deze getuigen ter terechtzitting in hoger beroep opnieuw te horen. Het hof acht geen noodzaak aanwezig deze getuigen ter terechtzitting in hoger beroep opnieuw te horen. Het verzoek tot het horen van deze getuigen wordt dan ook afgewezen. Het hof zal de betreffende getuigenverklaringen ter terechtzitting aan de verdachte voorhouden."

3.5 Door te overwegen dat het Hof zich voldoende voorgelicht acht en de noodzaak van nader psychologisch onderzoek niet is gebleken, heeft het Hof de juiste, ten deze toepasselijke, in art. 316, eerste lid, Sv vervatte maatstaf gehanteerd.(4) Of de noodzaak aanwezig is, is een oordeel van feitelijke aard dat in cassatie slechts op haar begrijpelijkheid kan worden getoetst.(5)

3.6 Kennelijk heeft het Hof zich door de door verdachte in hoger beroep afgelegde verklaring - waarin deze uitvoerig heeft verteld omtrent de gevoelens en gedachten die bij hem opkwamen voorafgaand aan de gewelddadige confrontatie met [het slachtoffer] - voldoende voorgelicht geacht omtrent verdachtes psychische toestand ten tijde van de bewezenverklaarde handelingen. Dat oordeel acht ik niet onbegrijpelijk, waarbij dient te worden vermeld dat het Hof de omstandigheid dat tegen verdachte eerder, te weten in 1995, in zijn eigen woning geweld is uitgeoefend heeft betrokken bij de bepaling van de straftoemeting. Het Hof heeft er blijkens de in het bestreden arrest onder "Strafbaarheid van het feit en de verdachte" weergegeven overwegingen immers rekening mee gehouden dat voornoemde gebeurtenis voor verdachte een traumatische ervaring is geweest die zijn sporen zal hebben achtergelaten. Die omstandigheid is dan ook voor het Hof mede redengevend geweest voor de beslissing dat aan verdachte terzake van het ten laste van hem bewezenverklaarde feit geen straf of maatregel zal worden opgelegd.

3.8 Het middel faalt.

4.1 Het tweede middel behelst de klacht dat het Hof het door de verdediging gedaan beroep op psychische overmacht danwel noodweer(exces) ten onrechte heeft verworpen.

4.2 In het bestreden arrest is het door de raadsman gevoerde verweer onder het hoofd "Strafbaarheid van het feit en van de verdachte" als volgt samengevat en verworpen:

4.4 Het Hof heeft dus mede op grond van die door verdachte afgelegde verklaring geoordeeld dat er op het moment dat verdachte tot geweld overging, geen sprake was van (onmiddellijk dreigend gevaar voor een) wederrechtelijke aanranding door [het slachtoffer].(7) Dat verdachte op de zittingen in eerste aanleg en in hoger beroep een andere gang van zaken heeft geschetst neemt niet weg dat het het Hof vrijstond méér geloof te hechten aan die eerder door verdachte op dit punt afgelegde verklaring. Het middel ziet er in zoverre aan voorbij dat het aan de rechter die over de feiten oordeelt is voorbehouden om binnen de door de wet getrokken grenzen zich op die delen van het beschikbare materiaal te baseren die hem uit het oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomen en datgene terzijde te stellen wat hij van geen waarde acht. De wijze waarop de rechter deze beslissingsvrijheid, die niet alleen voor de bewijsbeslissing geldt maar ook voor andere beslispunten, invult behoeft geen motivering en kan in cassatie niet met vrucht op meer dan op begrijpelijkheid worden getoetst.(8) Nu het Hof niet aannemelijk heeft geacht dat [het slachtoffer] in de aanval is gegaan (of op het punt stond dit te doen) heeft het verdachtes beroep op noodweer derhalve terecht verworpen.

4.5. Voorts heeft het Hof terecht geoordeeld dat het feit dat verdachte zich niet op noodweer kan beroepen - omdat verdediging niet noodzakelijk was of is geweest - tevens meebrengt dat ook het beroep op noodweerexces moet worden verworpen.(9)

4.6 Voor wat betreft de verwerping van verdachtes beroep op psychische overmacht geldt het volgende. Psychische overmacht is een vorm van tijdelijke ontoerekenbaarheid die niet door geestesziekte, maar doorgaans door externe omstandigheden wordt veroorzaakt. Voor een geslaagd beroep op psychische overmacht zijn zeer prangende en acute omstandigheden vereist. Daarnaast moet het gaan om een drang waaraan door verdachte geen weerstand kon en behoefde te worden geboden.(10)

4.7 Voorzover in het middel wordt aangevoerd dat het Hof onvoldoende belang heeft gehecht aan allerlei feiten en omstandigheden die aannemelijk of begrijpelijk zouden maken dat verdachte onder een dermate grote psychische druk stond dat sprake was van psychische overmacht, miskent het wederom dat de selectie en waardering van feiten, ook wat de grondslag voor een beroep op een strafuitsluitingsgrond betreft, aan de feitenrechter is voorbehouden. Blijkens de hiervoor onder 4.2 weergegeven overwegingen heeft het Hof onderkend dat er bij verdachte sprake was van stressverhogende omstandigheden die hebben bijgedragen aan het bewezenverklaarde handelen, maar heeft het Hof voorts geoordeeld dat níet aannemelijk is geworden dat verdachte heeft gehandeld onder zo grote psychische druk, veroorzaakt door voor hem niet voorzienbare omstandigheden, dat de verwijtbaarheid aan diens handelen komt te ontvallen. Dat oordeel is, gelet op de door het Hof genoemde gronden, niet onbegrijpelijk en leent zich niet voor verdergaande beoordeling in cassatie.

4.8 De klacht dat het bewijs voor het feit dat [het slachtoffer] pijn heeft ondervonden onvoldoende is omdat dit onderdeel slechts wordt bewezen door de verklaring van [het slachtoffer] zelf, zie over het hoofd dat de regel van artikel 342 lid 2 Sv slechts ziet op de tenlastelegging in haar geheel.(11)

4.9 Ook dit middel faalt derhalve.

5. De middelen zijn tevergeefs voorgesteld en kunnen met de aan art. 81 RO ontleende motivering worden verworpen. Ambtshalve heb ik geen grond gevonden die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

6. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.