Parket bij de Hoge Raad, 07-02-2006, AU8912, 00986/05

Conclusie inzake:

[verzoeker = verdachte]

1. Dit cassatieberoep betreft een arrest van het Gerechtshof te Leeuwarden waarbij verzoeker is vrijgesproken van hetgeen hem primair en subsidiair was tenlastegelegd, en bewezen is verklaard dat verzoeker zich schuldig heeft gemaakt aan "doodslag". Ter zake van dat feit is verzoeker veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf, en voorts heeft het Hof bevolen dat verzoeker ter beschikking wordt gesteld, en daarbij van overheidswege zal worden verpleegd, met bijkomende beslissingen betreffende inbeslaggenomen voorwerpen.

2. Namens verzoeker heeft mr. G. Spong, advocaat te Amsterdam, een schriftuur houdende cassatieklachten ingediend.

3. Het eerste middel bevat de klacht dat een verzoek om een deskundige te benoemen op ontoereikende gronden is afgewezen.

Het hof heeft de beslissing op dit verzoek aangehouden tot na de behandeling ter terechtzitting, van oordeel zijnde dat die beslissing in beginsel sterk verweven is met het oordeel van het hof omtrent de bewezenverklaring op zichzelf en de waarde van de door verdachte afgelegde verklaringen in het licht van andere bewijsmiddelen en de bruikbaarheid daarvan.

Gelet op na te melden beslissing volgt het hof de verdediging niet in het primaire verzoek tot vrijspraak. Het subsidiaire verzoek wordt op grond van het bovenstaande afgewezen."

5. De toelichting op het middel bevat ten eerste de stelling dat het Hof, aldus overwegende, een onjuiste maatstaf heeft aangelegd, aangezien naar aanleiding van een terechtzitting gedaan verzoek behoort te worden onderzocht of de noodzaak van het verlangde is gebleken, vgl. de art. 316 en 415 Sv. Door zich te beperken tot de vaststelling dat het verzochte deskundigenbericht niet van belang kan zijn voor enige in deze zaak te nemen beslissing, zou het Hof voorts hebben miskend dat het in art. 316 Sv neergelegde 'noodzaakcriterium' ook moet worden bezien in het licht van de in art. 6 EVRM gewaarborgde verdedigingsbelangen.

6. In zoverre faalt het middel. Door te overwegen dat het verzochte deskundigenbericht niet van belang kan zijn voor enige in deze zaak te nemen beslissing heeft het Hof omschreven waarom de noodzaak van het verlangde niet is gebleken. In aanmerking genomen dat ook de uitoefening van de in art. 6 EVRM gewaarborgde verdedigingsrechten aan grenzen is gebonden, namelijk is beperkt tot datgene wat werkelijk een te respecteren doel kan dienen, is in 's Hofs beslissing tevens tot uitdrukking gebracht dat de afwijzing van het verzoek geen schending van die verdedigingsrechten meebrengt.

7. De toelichting op het middel bevat voorts het betoog dat de 'Schiedamse parkmoord' heeft aangetoond dat de benoeming van een deskundige, teneinde de waarheidsgetrouwheid van afgelegde verklaringen te onderzoeken, niet mag worden geweigerd zodra wordt aangevoerd dat deze verklaringen een valse bekentenis bevatten.

8. Als het gaat om de overtuigende kracht van verklaringen is de rechter op zichzelf aangewezen, en dat zal in ons wettelijk stelsel altijd zo blijven. Een deskundige kan aan zijn wetenschap velerlei objectiveerbare en reproduceerbare factoren ontlenen die uiteindelijk nooit méér opleveren dan een indicatie van de kans dat de betrokkene niet naar waarheid heeft verklaard (althans: de politie iets op papier heeft gezet dat geen zuivere weergave is van wat de betrokkene ooit heeft kunnen waarnemen en vervolgens als authentieke herinnering reproduceren). Een deskundige zou bijvoorbeeld kunnen opmerken dat de verhoorde persoon in psychisch opzicht (door leeftijd, geestelijke ontwikkeling of schokkende gebeurtenissen) ongewoon kwetsbaar was en/of de verhoorvragen geen kritische zin vertoonden dan wel ronduit sturend waren, en wellicht nog andere omstandigheden aanwijzen die getrouwe reproductie van de waarheid in gevaar brengen. Veel van dit alles kan de rechter overigens zelf even goed vaststellen. Gewoon met zijn gezond verstand en zijn beroepservaring. Een deskundige kan daarenboven zijn in vakkringen erkend testmateriaal te voorschijn halen, en aan de hand van ingenieus gekozen aanknopingspunten nagaan of de weerslag van het verhoor (op papier of eventueel beeldmateriaal) kenmerken van waarachtigheid of juist onzekerheid, napraten of fantaseren vertoont.

9. De uitkomst kan niet anders zijn dan een deskundige schatting van de invloed van verstorende factoren. Misschien zou de deskundige in de verleiding kunnen komen te rapporteren dat er naar zijn deskundig inzicht te veel twijfel is, maar dan zou hij naar mijn overtuiging te ver gaan. Om te bepalen of aan een verklaring betekenis kan worden toegekend zullen de op onbetrouwbaarheid wijzende factoren namelijk in verband gebracht moeten worden met omstandigheden die er op wijzen dat die verklaring juist wel betrouwbaar is. Dat alles kan alleen de rechter volledig overzien en beoordelen.

10. Scherp (en confronterend) gezegd: een bekentenis, afgelegd door een labiele en oververmoeide verdachte die in vele voorafgaande verhoren steeds categorisch heeft ontkend, en die is verhoord door verbalisanten die razend en tierend de ene sturende, insinuerende vraag na de andere stelden, kan de waarheid bevatten. Dat is niet uit te sluiten, en de ultieme test van het waarheidsgehalte kan slechts bestaan uit een vergelijking met het overige bewijsmateriaal. Als de rechter meent dat een deskundige hem daarbij niet verder kan helpen, zal dat gerespecteerd moeten worden.

11. De enkele omstandigheid dat een verdachte verklaringen van wisselende strekking heeft afgelegd, en de erkenning van (sommige) feiten heeft afgewisseld met de ontkenning daarvan, lijkt mij daarom onvoldoende grond voor een verplichting een deskundigenonderzoek toe te staan of ten minste de afwijzing van het verzoek uitgebreider te motiveren. Overigens zou ik niet weten hoe men in algemene zin nauwkeuriger kan omschrijven welke processuele omstandigheden er toe nopen de afwijzing van zodanig verzoek breder te motiveren, en wel zodanig dat de kwaliteit van die beslissing wezenlijk wordt bevorderd. In algemene zin komt men volgens mij niet verder dan "de noodzaak niet gebleken", tenzij men de feitenrechter wil verplichten om een deskundige te benoemen zodra de betrouwbaarheid van (bekennende) verklaringen ter discussie is gesteld. Doch daarmee zou miskend zijn dat de rechter die betrouwbaarheid zelf zal moeten vaststellen, op basis van materiaal dat alleen hijzelf in volle omvang kan overzien en waarderen.

12. Het middel acht ik dan ook tevergeefs te zijn voorgesteld.

13. Het tweede middel keert zich tegen de verwerping van het verweer dat bekennende verklaringen van verzoeker niet betrouwbaar zijn en daarom niet voor het bewijs gebruikt mogen worden.

Het hof is derhalve, anders dan de verdediging, van oordeel dat de verklaring van verdachte afgelegd ten overstaan van de officier van justitie op 8 april 2003, als resultaat van het onderzoek kan bijdragen aan het bewijs van het tenlastegelegde feit."

15. In de toelichting op het middel wordt ten eerste gesteld dat het verweer geen adequate weerlegging vindt in de overweging dat de verbalisant verzoekers hand slechts heeft bekrast om duidelijk te maken hoe DNA kan worden overgedragen. Betoogd wordt dat er hoe dan ook een inbreuk is gemaakt op verzoekers lichamelijke integriteit, hetgeen in een verhoorsituatie steeds moet worden voorkomen.

16. Dat laatste ben ik volmondig met de steller van het middel eens. Verhorende opsporingsambtenaren die lichamelijk contact niet schuwen wekken op zijn minst de indruk geen respect te hebben voor de lichamelijke integriteit. De hier bestreden overwegingen zijn daarom echter nog niet onbegrijpelijk. Het Hof heeft verantwoord waarom niet aannemelijk is bevonden dat verzoeker zijn verklaring in onvrijheid heeft afgelegd, en één van de omstandigheden die het Hof daarbij heeft meegewogen is er in gelegen dat de kras over verzoekers hand geen vorm van geweldpleging is geweest waardoor verzoeker zich onder druk gezet kon voelen. Een feitelijke stelling waarop het verweer was gebaseerd is zodoende ongegrond bevonden.

17. In de toelichting op het middel wordt ten tweede betoogd dat 's Hofs oordeel onbegrijpelijk is omdat "het Hof niet heeft weergegeven wat het precies in dit kader ten grondslag heeft gelegd aan zijn eigen waarneming".

19. Laten we het eenvoudig houden: het Hof heeft zelf, door de beeldopnamen van het verhoor te bekijken, vastgesteld dat er in dit verhoor geen situatie is geweest waarin de verhorende ambtenaren zoveel druk op verzoeker hebben uitgeoefend dat voorstelbaar is dat deze zich gedwongen voelde te bekennen wat hij in werkelijkheid niet gedaan had.

20. Ten slotte wordt in de toelichting op het middel gesteld dat geen begrijpelijke weerlegging van het verweer is te vinden in de vaststelling dat verzoeker zijn bekennende verklaring enkele malen heeft herhaald. Voor deze klacht geldt hetzelfde als voor de voorgaande in dit middel: op zichzelf beschouwd zou dat misschien geen toereikende weerlegging van het verweer vormen, maar er wordt aan voorbij gegaan dat het Hof enkele omstandigheden met elkaar in verband gebracht heeft. Tezamen genomen vormen die omstandigheden een begrijpelijke feitelijke grondslag voor de verwerping van het verweer.

21. Het derde middel komt op tegen het gebruik van een door verzoeker afgelegde verklaring als een kennelijk leugenachtige verklaring.

Immers, gelet op de inhoud van de onder 4., 16. en 17. opgenomen verklaringen van dr. Visser, is naar het oordeel van het hof duidelijk, dat verstikking als gevolg van massaal samendrukkend geweld ter plaatse van de hals ofwel op zichzelf ofwel in combinatie met het onder water houden van het hoofd de oorzaak is geweest van het intreden van de dood van [slachtoffer]. Het hof is van oordeel dat verdachte met de verklaring over de val van of op de trap heeft beoogd de waarheid te verdoezelen, namelijk dat hij [slachtoffer] om het leven heeft gebracht en daarbij massaal samendrukkend geweld heeft toegepast. Het hof leidt dat ook af uit het navolgende.

Het hof acht de leugenachtigheid van de onder 15b. weergegeven verklaring van verdachte derhalve mede redengevend voor de bewezenverklaring van het meer subsidiair ten laste gelegde.

Het hof verstaat onder "onder water houden" ook het geval dat de verdachte - zoals in casu - iemand in (respectievelijk op de rand van het bad en met het hoofd naar beneden) een ongevuld bad legt en vervolgens het bad zodanig laat vol lopen dat het hoofd onder water komt en verder niets doet om dit te verhinderen."

24. In de toelichting op het middel wordt betoogd dat het oordeel omtrent de leugenachtigheid van het onder b) weergegeven deel van deze verklaring steunt op verklaringen van verzoekers broer betreffende datgene wat hij destijds van verzoeker hoorde, waarmee de in HR 24 mei 2005, NJ 2005, 396 getrokken grens is overschreden.

25. Mij dunkt dat 's Hofs hierboven, onder 21, weergegeven bewijsoverwegingen duidelijk maken dat het Hof in de onverenigbaarheid van het bij het slachtoffer geconstateerde letsel met de door verzoeker geschetste gang van zaken een zelfstandige, op zichzelf beschouwd reeds toereikende, reden heeft gevonden om de desbetreffende passage van verzoekers verklaring als leugenachtig aan te merken. Reeds om die reden meen ik dat het middel geen doel kan treffen.

26. Daarnaast heeft het Hof de leugenachtigheid van dit onderdeel van verzoekers verklaring in verband gebracht met bewijsmiddelen betreffende verzoekers telefonisch contact met diens broer. Naar mijn inzicht is de in HR NJ 2005, 396 gestelde grens daardoor niet overschreden. Het Hof heeft betekenis toegekend aan de omstandigheid dat verzoeker, blijkens het met zijn broer gevoerde telefoongesprek, wist dat het slachtoffer dood was op een moment waarop hij dit volgens zijn eigen verklaringen nog niet kon weten. Dat lijkt mij een wezenlijk andere situatie dan het geval waarin de leugenachtigheid van een verklaring wordt onderbouwd met een verhaal dat de verdachte aan anderen heeft gepresenteerd, zoals aan de orde was in HR NJ 2005, 396.

28. Het is zonneklaar dat het als 'kennelijk leugenachtig' voor bewijs bezigen van een verklaring die (noodzakelijkerwijs) een ontkenning inhoudt aan zeer strikte voorwaarden gebonden moet blijven. Om voor de hand liggende redenen (de verklaringsvrijheid van een verdachte, om er één te noemen) moet dit bewijsgebruik van 'kennelijke leugenachtigheid' beperkt blijven tot die gevallen waarin het de rechter niet alleen duidelijk is dat de verdachte tegen beter weten in ontkent, maar de feiten waarover gelogen wordt tevens een zelfstandige aanwijzing geven dat de verdachte bij het feit betrokken is geweest.

29. Niettemin meen ik dat de grens in de zoëven aangehaalde overweging te eng is getrokken. Als verklaringen van de verdachte tegenover derden werkelijk nimmer, in geen enkele vorm, mogen meewerken aan de constatering dat de verdachte liegt teneinde zijn betrokkenheid bij het feit te verbergen, kan dat er in een enkel geval toe leiden dat een waardevolle aanwijzing buiten beschouwing moet blijven ofschoon de te respecteren belangen van de verdachte niet in gevaar zijn. Ik meen dat de onderhavige zaak dat kan illustreren. Zo simpel mogelijk gezegd: de verdachte heeft verklaringen afgelegd waarin besloten ligt dat hij pas na enige tijd heeft gehoord dat het slachtoffer dood was. Er is evenwel een telefoongesprek geweest waaruit blijkt dat de verdachte dit veel eerder wist. Als bewijsmiddel moet dat telefoongesprek de gedaante aannemen van de verklaring van een getuige, en wel een verklaring betreffende een mededeling die de verdachte destijds aan de getuige deed.

31. Intussen meen ik dat het middel om de hiervóór, onder 25, genoemde reden geen doel kan treffen.

32. Het vierde middel behelst de klacht dat het Hof heeft verzuimd een afzonderlijke beslissing te geven op het verweer dat een DNA-spoor van verzoeker kan zijn achterbleven om een reden die niets met het (begaan van) het misdrijf van doen heeft.

33. Het gaat om monsters, genomen van de nagels van het slachtoffer en van een mengkraan in de badkamer waarin zij levenloos is aangetroffen. Die monsters, alsmede lichaamsmateriaal van verzoeker, zijn onderworpen aan onderzoek naar DNA. Dit resulteerde in de - tot bewijs gebezigde - vaststelling dat de beide monsters een DNA-profiel bevatten dat overeenkomt met het DNA-profiel van verzoeker. Ten aanzien van de monsters van de nagels van het slachtoffer is de kans dat een willekeurig individu hetzelfde DNA-profiel meedraagt ongeveer één op de 844 miljoen, ten aanzien van het monster dat van de badkamerkraan is genomen bedraagt dit percentage circa één op de één miljoen.

36. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.