Parket bij de Hoge Raad, 05-12-2017, ECLI:NL:PHR:2017:1584, 17/01428

4.1. De verdachte is onder 3 ten laste gelegd dat:

“hij in of omstreeks de periode van 11 mei 2006 tot en met 18 april 2014 in de gemeente Venray, in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen, (een) lijk(en), te weten het stoffelijk overschot van (een) overledene(n) in leven genaamd [slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 2] heeft verborgen en/of weggevoerd en/of weggemaakt en/of vernietigd met het oogmerk om het feit en/of de oorzaak van het overlijden te verhelen door de/het stoffelijk(e) overschot(ten) van [slachtoffer 1] en/of [slachtoffer 2] , vanuit een pand gelegen aan de [a-straat 1] , te laten verdwijnen.”

4.2. Het hof heeft met betrekking tot de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging ter zake van het onder 3 tenlastegelegde het volgende overwogen:

“De tenlastelegging is toegesneden op art. 151 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) en houdt in het ‘verbergen en/of wegvoeren en/of wegmaken en/of vernietigen’ van de lijken van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] .

Het hof is met de rechtbank van oordeel dat het recht tot strafvordering met betrekking tot het ten laste gelegde, voor zover inhoudende het wegvoeren en vernietigen van de lijken van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] , is verjaard. Anders dan de rechtbank, is het hof van oordeel dat dit tevens geldt voor het wegmaken van de lijken van voornoemde slachtoffers.

Het hof overweegt daartoe als volgt.

Op overtreding van art. 151 Sr staat een gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren.

Het recht tot strafvordering vervalt door verjaring in zes jaren voor de misdrijven waarop gevangenisstraf van niet meer dan drie jaren is gesteld (art. 70 lid 1, onder 2, Sr).

Deze verjaringstermijn vangt aan op de dag na die waarop het feit is gepleegd (art. 71 Sr).

De begrippen ‘wegvoeren’, ‘wegmaken’ en ‘vernietigen’ als bedoeld in art. 151 Sr zijn naar hun taalkundige betekenis en strekking aflopend van aard. Het feit is gepleegd zodra het lijk is weggevoerd, weggemaakt of vernietigd. Dat is in dit geval geweest op 11 mei 2006.

Dit geldt niet voor het begrip ‘verbergen’. Dit begrip behelst naar zijn aard en gelet op de strekking van art. 151 Sr tevens het ‘verborgen houden’. Dit is dus een zogenaamd voortdurend delict, dat pas afloopt zodra het lijk niet meer verborgen wordt gehouden. In dit geval is dat het moment waarop verdachte [verdachte] tegen de politie heeft verteld waar de stoffelijke overschotten van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] waren begraven (18 april 2014), dan wel het moment waarop de stoffelijke overschotten zijn aangetroffen door de politie (6 mei 2014).

Dit heeft tot gevolg dat het recht tot strafvordering met betrekking tot feit 3, voor zover inhoudende het wegvoeren, wegmaken en vernietigen van de lijken, is verjaard zes jaren na 11 mei 2006, derhalve op 12 mei 2012. Van een handeling vanwege het openbaar ministerie waardoor deze verjaring zou zijn gestuit, is niet gebleken.

Voor zover is ten laste gelegd het verbergen van de lijken, is het recht tot strafvordering niet verjaard en is het openbaar ministerie ontvankelijk in de vervolging.”

4.3. In de toelichting op het middel wordt betoogd dat de uitleg die het hof heeft gegeven aan art. 151 Sr – dat ‘verbergen’ tevens het ‘verborgen houden’ behelst – in strijd is met de tekst, het karakter en de strekking van art. 151 Sr en de daarin strafbaar gestelde gedragingen. Dit brengt met zich, zo wordt gesteld, dat het oordeel van het hof dat het recht tot strafvordering niet is verjaard en het openbaar ministerie ontvankelijk is in de vervolging ter zake van het onder 3 tenlastegelegde voor zover dat het verbergen van de lijken betreft, onjuist is. Volgens de steller van het middel is ‘verbergen’ in de zin van art. 151 Sr een actieve handeling die voltooid is zodra het lijk is verstopt.

4.4. Art. 151 Sr luidt als volgt:

“Hij die een lijk begraaft, verbrandt, vernietigt, verbergt, wegvoert of wegmaakt, met het oogmerk om het feit of de oorzaak van het overlijden, dan wel van het dood ter wereld komen te verhelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaren of geldboete van de vierde categorie.”

4.5. Deze bepaling komt voort uit artikel 163 van het oorspronkelijk regeringsontwerp van het Wetboek van Strafrecht dat als volgt luidde:

“Hij die een lijk begraaft, verbergt, wegvoert of wegmaakt met het oogmerk om het overlijden of de geboorte te verhelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste drie honderd gulden.”¹

4.6. De memorie van toelichting bij dit wetsvoorstel houdt – voor zover hier van belang – het volgende in:

“Misdrijven betreffende graven en lijken (artt. 160-164).

Die strafbare feiten uit de wet van 10 April 1869 (Staatsblad n°. 65), betrekkelijk het begraven van lijken, de begraafplaatsen en de begrafenisregten, welke geacht kunnen worden tot de misdrijven tegen de openbare orde te behooren, vinden hier eene plaats.

(…)

De zwaardere straf tegen het in art. 163 strafbaar gestelde feit vindt haren grond in de overweging, dat dit misdrijf inbreuk maakt op de geloofwaardigheid der registers van den burgerlijken stand, en dikwijls wordt gepleegd om andere misdrijven te bedekken of om zich wederregtelijk eenig voordeel te verzekeren. De dubbele uitdrukking “het overlijden of de geboorte verbergen” is noodzakelijk om en de overleden pasgeborene en de doodgeborene kinderen te omvatten; juist ten hunnen opzigte zal het misdrijf zich het meest voordoen.”²

4.7. Voorts houdt het Verslag van de Commissie van Rapporteurs van de Tweede Kamer over de artikelen 160-164 van het oorspronkelijk regeringsontwerp – voor zover hier van belang – het volgende in:

“Eene minderheid der Commissie zou deze bepalingen willen overbrengen naar de begrafeniswet. Wanneer het noodig is eene bijzondere bescherming voor het vervoer en de bewaring van lijken in het leven te roepen, dan behoort zij ook eigenaardig in eene bijzondere wet, niet in het algemeen Wetboek te worden geregeld. In het algemeene Wetboek zijn alleen algemeene voorschriften op hunne plaats. Acht men het noodig bijv. belemmering van het openbaar vervoer strafbaar te stellen in het Wetboek, dan beperke men zich niet tot lijken maar strekke de bepaling uit tot alle vervoer, ook van eene partij goederen bijvoorbeeld.

De Commissie vereenigt zich met het ontwerp. Het is te dezer plaatse niet meer dan een gevolg van het aangenomen stelsel om zooveel mogelijk alle misdrijven, ook die welke tot nu toe in speciale wetten worden geregeld, in het Wetboek zamen te vatten. Dat de bescherming alleen verleend wordt ten aanzien van lijken vindt zijn grond daarin, dat lijken in de schatting van het volk niet op eene lijn met andere levenlooze voorwerpen gesteld worden. De belemmering van het vervoer van een lijk is vergrijp tegen de openbare orde niet alleen, maar het is eene daad welke onafhankelijk van wettelijke voorschriften als regtschennis mag worden gequalificeerd. De Commissie meent hierbij te mogen opmerken, dat de feiten welke in de begrafeniswet als wanbedrijven worden gestraft en welke hier niet zijn opgenomen, alle naar de beginselen van dit Wetboek tot de overtredingen moeten worden gebragt. Eene aanvulling van de door de Regering voorgestelde bepalingen met andere wanbedrijven uit de begrafeniswet acht zij uit dien hoofde overbodig.”³

4.8. Vervolgens kreeg artikel 163 van het oorspronkelijk regeringsontwerp, met toevoeging van een enkele komma, zijn plaats in artikel 151 van het gewijzigd ontwerp van wet.⁴ Zo kwam art. 151 Sr met ingang van 1 september 1886 als volgt te luiden:

“Hij die een lijk begraaft, verbergt, wegvoert of wegmaakt, met het oogmerk om het overlijden of de geboorte te verhelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van ten hoogste drie honderd gulden.”⁵

4.9. Met de op 1 april 1956 in werking getreden Wet op de lijkbezorging⁶ werd art. 151 Sr gewijzigd en kwam het als volgt te luiden:

“Hij die een lijk begraaft, verbrandt, vernietigt, verbergt, wegvoert of wegmaakt, met het oogmerk om het feit of de oorzaak van het overlijden, dan wel van het dood ter wereld komen te verhelen, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste twee jaar of geldboete van ten hoogste twee duizend gulden.”

4.10. De Memorie van Toelichting bij deze Wet op de lijkbezorging houdt – voor zover hier van belang – het volgende in:

“Het leek de ondergetekenden (…) gewenst, enige aanvulling van de artikelen 151 en 228-229 Wetboek van Strafrecht voor te stellen ter voltooiing van het stelsel van maatregelen in het belang van het behoud van lijken als bewijsmateriaal in strafzaken. Allereerst lag het voor de hand, in artikel 151 naast het begraven ook het verbranden te noemen. Daarnaast moet het “vernietigen” worden genoemd, aangezien in dit verband waarlijk niet alleen aan wettig erkende vormen van lijkbezorging gedacht behoeft te worden. Hiermede zou, uit een oogpunt van aanpassing van het Wetboek aan de erkenning der crematie, kunnen worden volstaan. Evenwel wordt de gelegenheid aangegrepen om buiten twijfel te stellen, dat de bepaling eveneens betrekking heeft op lijken van doodgeboren kinderen, waarbij juist ook de vraag, of het kind doodgeboren dan wel overleden is, zowel voor de strafrechter als voor de burgerlijke rechter van belang kan zijn. De eerstgenoemde interesseert zich bovendien voor de doodsoorzaak niet minder dan voor het overlijden zelf, en het ligt dan ook in de lijn, het verhelen van die oorzaak evenzeer te straffen als het verhelen van het feit van overlijden of dood ter wereld komen.”⁷

4.11. Mijn ambtgenoot Aben heeft voorafgaand aan HR 28 februari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BR2841, NJ 2012/557, m.nt. Keijzer, deze wetsgeschiedenis uitgebreid besproken. In deze zaak was de betekenis van ‘verbranden’ als bedoeld in art. 151 Sr aan de orde. De Hoge Raad overwoog daarover onder andere het volgende:

“Het middel betoogt dat aan ‘verbranden’ als bedoeld in art. 151 Sr uitsluitend de betekenis moet worden toegekend die dit begrip heeft in de Wet op de lijkbezorging, zodat daaronder slechts ‘volledige verbranding’ door het tot as reduceren van het lijk dient te worden verstaan.

Uit de in de conclusie van de Advocaat-Generaal onder 4.6 weergegeven wetsgeschiedenis volgt weliswaar dat het begrip ‘verbranden’ bij de wijziging van de Wet op de lijkbezorging van 1956 in art. 151 Sr is ingevoegd in verband met de erkenning van de crematie als toegestane vorm van lijkbezorging, maar daaraan kan niet worden ontleend dat is beoogd dat alleen in geval van — kort gezegd — een volgens de voorschriften van de Wet op de lijkbezorging uitgevoerde crematie sprake kan zijn van ‘verbranden’ in de zin van art. 151 Sr. Zo'n beperkte uitleg strookt niet met de strekking van art. 151 Sr als misdrijf tegen de openbare orde, met het door de wetgever beoogde doel van ‘het behoud van lijken als bewijsmateriaal in strafzaken’ en met het, de kern van het delict weergevende, oogmerk om het overlijden te verhullen. Ook andere vormen van verbranden van het lijk dan door crematie vallen dus onder de reikwijdte van deze bepaling.

Art. 151 Sr bevat een opsomming van de mogelijke, wettige en niet wettige, feitelijke gedragingen waarmee het behoud van het lijk als bewijsmateriaal wordt verhinderd, welke gedragingen elkaar niet steeds behoeven uit te sluiten en uit uiteenlopende handelingen kunnen bestaan. Naar algemeen spraakgebruik is onder ‘verbranden’ te verstaan: het door vuur doen verteren, ook zonder dat sprake behoeft te zijn van een volledig tot as reduceren. Het zou in strijd zijn met doel en strekking van deze bepaling als (ook overigens) aan het begrip ‘verbranden’ een zodanig specifieke betekenis zou toekomen dat daaronder alleen is begrepen het volledig tot as reduceren van het lijk.”

4.12. Op grond van het voorgaande meen ik dat de door het hof aan de term “verbergen” gegeven uitleg niet strijdig is met de tekst van art. 151 Sr. Deze uitleg sluit bovendien ook aan bij het doel en de strekking van de wet gelet op de hiervoor aangehaalde wetsgeschiedenis en de overwegingen van de Hoge Raad. Het artikel strekt immers niet slechts, zoals door de steller van het middel wordt betoogd, tot bescherming van de geloofwaardigheid van de registers van de burgerlijke stand, maar tevens tot het behoud van lijken als bewijsmateriaal in strafzaken. In dat kader past mijns inziens niet dat het verbergen van een lijk niet tevens het daaropvolgende verborgen houden van het lijk zou omvatten.

4.13. Voor deze uitleg van het begrip “verbergen” is mijns inziens ook steun te vinden in het systeem van de wet. Het begrip “verbergen” komt namelijk ook in andere artikelen in het Wetboek van Strafrecht voor, zoals in art. 189 lid 1 onder 2 Sr. Deze bepaling stelt onder meer het verbergen van voorwerpen waarmee een misdrijf is gepleegd of sporen van het misdrijf strafbaar. De vraag of “verbergen” in de zin van deze bepaling ook “verborgen houden” behelst, is reeds in HR 9 december 1912, NJ 1913, p. 356, aan de orde gekomen. De Hoge Raad overwoog daarover het volgende:

“O. dat ter ondersteuning van het 5e middel is aangevoerd, dat art. 189 Sr. strafbaar stelt handelingen tegen het openbaar gezag en dat, in overeenstemming daarmede onder „verbergen" in dat art. moet worden verstaan een daad, waardoor de voorwerpen op de verscholen plaats geraken, niet een enkel lijdelijk laten voortbestaan van een aanwezig bevonden toestand, tengevolge waarvan de voorwerpen op die plaats blijven;

dat dus, nu ten aanzien van den requirant, overeenkomstig de telastelegging, is bewezen verklaard, niet, dat hij de door misdrijf verkregen bollen heeft „verborgen", maar alleen, dat hij deze heeft „verborgen gehouden", art. 189 2e ten onrechte op hem is toegepast;

O. te dien aanzien, dat de tegenstelling, waarop de requirant zijn middel doet steunen aan de taalkundige beteekenis der uitdrukkingen „verbergen" en „verborgen houden" geweld aandoet;

dat immers van iemand, die niet meer doet dan lijdelijk en zwijgend toelaten, dat voorwerpen, door een ander op een verscholen plaats gebracht, daar blijven liggen, naar Nederlandsch taaleigen niet kan worden gezegd, dat hij die voorwerpen verborgen houdt, doch die uitdrukking alleen past op hem, die op eenigerlei wijze het verborgen blijven dier voorwerpen daadwerkelijk bevordert;

dat „verborgen houden", aldus opgevat onder „verbergen" is begrepen en dus, na de bewezen verklaring van de door het Hof kennelijk ook in dien zin begrepen telastelegging daarop terecht art. 189 2e Sr. is toepasselijk geoordeeld”.

4.14. Dit arrest lijkt mij niet alleen relevant omdat het verbergen van een lijk onder omstandigheden zowel door art. 151 Sr als door art. 189 lid 1 onder 2 Sr wordt bestreken, maar ook omdat het doel en de strekking van beide strafbaarstellingen tot op zekere hoogte overeenkomen. Zowel art. 151 Sr als art. 189 lid 1 onder 2 Sr strekt immers (onder meer) tot het behoud van bewijsmateriaal in strafzaken.

4.15. Verder wil ik verwijzen naar een conclusie van mijn ambtgenoot Knigge, in een zaak waar de vraag aan de orde was of onder “verbergen” en “verhullen” in de zin van art. 420bis Sr ook het verborgen houden of verhuld laten van de voorwerpen was begrepen. Hij merkt hierover op dat de term “verbergen” ook elders in het Wetboek van Strafrecht voorkomt en dat het sinds dit arrest uit 1912 communis opinio is dat daaronder ook “verborgen houden” is begrepen.⁸De Hoge Raad overwoog in die zaak dat het ‘verbergen of verhullen’ zoals bedoeld in de art. 420bis, 420ter en 420quater Sr, in een geval waarin op rekeningen op naam van anderen door de verdachte banksaldi waren aangehouden die naar de verdachte wist van misdrijf afkomstig waren, niet enkel kan bestaan uit gedragingen waarmee wordt bewerkstelligd dat deze saldi op een zodanige rekening worden gestort, maar ook uit gedragingen waardoor plaatsing van die saldi op een zodanige rekening voortduurt.⁹ Verbergen en verhullen in de zin van deze artikelen behelst dus ook het verborgen en verhuld houden.

4.16. Samenvattend ben ik van mening dat het oordeel van het hof dat “verbergen” als bedoeld in art. 151 Sr tevens “verborgen houden” omvat, geen blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting. Dat brengt met zich dat het hof naar mijn mening terecht heeft geoordeeld dat het in casu om een voortdurend delict gaat, waarbij het plegen ervan pas eindigt op het moment dat aan de verboden toestand een einde wordt gemaakt op welk moment op grond van art. 71 Sr de verjaring pas een aanvang neemt.¹⁰ Het recht tot strafvervolging ter zake van het verbergen van een lijk – de eventuele stuiting van de verjaring buiten beschouwing gelaten – vervalt dus zes jaren nadat een einde gekomen is aan dat verbergen. Het oordeel van het hof dat het recht tot strafvordering ten aanzien van het verbergen van de lijken bij de aanvang van de vervolging nog niet was verjaard en dat het openbaar ministerie in zoverre ontvankelijk is in de vervolging van het onder 3 tenlastegelegde is dus juist.

4.17. Het middel faalt.

5.1. Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 1 subsidiair en 2 subsidiair bewezenverklaard dat:

“1 subsidiair.

hij op 11 mei 2006 in de gemeente Venray tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [slachtoffer 2] van het leven heeft beroofd, immers hebben verdachte en zijn mededader met dat opzet met een vuurwapen kogels in het lichaam van [slachtoffer 2] geschoten, ten gevolge waarvan voornoemde [slachtoffer 2] is overleden;

2 subsidiair.

hij op 11 mei 2006 in de gemeente Venray tezamen en in vereniging met een ander opzettelijk [slachtoffer 1] van het leven heeft beroofd, immers hebben verdachte en zijn mededader met dat opzet met een vuurwapen een kogel in het lichaam van [slachtoffer 1] geschoten, ten gevolge waarvan voornoemde [slachtoffer 1] is overleden”.

5.2. Het hof heeft deze bewezenverklaring doen steunen op de inhoud van de bewijsmiddelen die zijn opgenomen in de aanvulling op het arrest als bedoeld in art. 365a lid 2 Sv. Het verkorte arrest bevat daarnaast – voor zover voor de bespreking van het middel van belang – de volgende bewijsoverwegingen:

“Feiten en omstandigheden

Op grond van de hierna weergegeven bewijsmiddelen stelt het hof de volgende feiten en omstandigheden vast.

(…)

2. Onder supervisie en in opdracht van [betrokkene 1] is door onder meer [verdachte] in 2005/2006 een hennepkwekerij ingericht in een bedrijfsruimte bestaande uit twee verdiepingen, gelegen achter het toenmalige café [A] , aan de [a-straat 1] te Venray. (…)

3. De bedrijfsruimte is toegankelijk aan de voorzijde ( [a-straat 1] ) via een brandgangetje naast het café, dat leidt tot een toegangsdeur (‘voordeur’) van de bedrijfsruimte. Bovendien is de bedrijfsruimte toegankelijk aan de achterzijde. Daar is een door bebouwing omsloten terrein dat toegankelijk is vanaf de Poststraat. Achter de bedrijfsruimte is een met een hek afgesloten erf dat uitkomt op het genoemde terrein. Dit achtererf wordt in het forensisch onderzoek binnenplaats genoemd. Binnen dit afgesloten erf ligt een garage van één verdieping met een plat dak, vastgebouwd aan de bedrijfsruimte. Verder heeft de bedrijfsruimte op de begane grond in de achtergevel een (achter)deur, alsmede op de bovenverdieping in dezelfde achtergevel een luik voor een grote opening in de achtergevel. Dit luik is eenvoudig toegankelijk vanaf het platte dak van de garage. Dit luik wordt hierna het buitenluik genoemd.

Binnen in de bedrijfsruimte leidt een vaste trap van de begane grond naar de bovenverdieping. Boven aan de trap was het trapgat afsluitbaar met een luik dat aan de onderzijde kon worden afgesloten. Dit luik wordt hierna het binnenluik genoemd.

De bovenverdieping was in drie ruimtes verdeeld. Gezien vanaf de trap een ruimte waarin wat spullen lagen, vervolgens een aparte ruimte waarin hennep werd geteeld en tenslotte de ruimte tussen de kweekruimte en de achtergevel, waarin het buitenluik zat. Deze laatste ruimte wordt in navolging van het politieonderzoek voorruimte genoemd.

(…)

5. In het opsporingsonderzoek naar aanleiding van de vermissing van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] op 11 mei 2006 is vastgesteld – onder meer op grond van verklaringen van [betrokkene 2] – dat [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] in deze nacht in de hennepkwekerij zijn geweest met de bedoeling daar hennep te ‘rippen’ en dat [betrokkene 2] toen frequent telefonisch contact heeft gehad met [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] .

(…)

27. Het pathologisch onderzoek aan het lichaam van [slachtoffer 2] (rapport van dr. Kubat van 9 september 2014) geeft het volgende beeld:

drie perforaties van het schedeldak:

- letsel A (uitschot, rechts zijwaarts; onderhuids aangetroffen projectiel 1);

- letsel B (inschot, links zijwaarts; mogelijk één schotkanaal van letsel B naar letsel A, dan is sprake van een doorschot door de hersenen, verlopend vrij recht van links naar rechts en vrijwel horizontaal);

- letsel C (links op het achterhoofd; vanaf letsel C een schotkanaal verlopend van achter naar voren; in dit schotkanaal zou een beschadiging van de hersenstam zijn opgetreden hetgeen vrijwel onmiddellijk dodelijk is; dit verloop is onder meer passend bij een nekschot; bij het tweede slachtoffer werd een vergelijkbaar schotkanaal in de schedel aangetroffen).

28. Het pathologisch onderzoek aan het lichaam van [slachtoffer 1] (rapport van dr. Kubat van 9 september 2014) geeft het volgende beeld:

- letsel A (inschot op het achterhoofd op 147 centimeter van de voetzoolrand en net rechts van de middellijn);

- letsel C (uitschot boven op het hoofd op 159 centimeter van de voetzoolrand; doorschot door het hoofd verlopend van letsel A naar letsel C; doorschot door de grote hersenen met beschadiging van de hersenstam, hetgeen vrijwel onmiddellijk dodelijk is; dit schotkanaal is onder meer passend bij een nekschot; bij het andere slachtoffer werd een vergelijkbaar schotkanaal in de schedel aangetroffen);

- letsel D (schotletsel aan de buitenzijde van de rechterarm, schotkanaal verlopend naar links en rugwaarts, projectiel aangetroffen in de rugspieren rechts).

29. In de zogenaamde voorruimte op de bovenverdieping van de hennepkwekerij is bij forensisch onderzoek in 2006 het volgende aangetroffen:

- grote hoeveelheden bloed van [slachtoffer 2] en [slachtoffer 1] , vooral op de vloer;

- een stukje hersenweefsel van [slachtoffer 2] op het plafond;

- drie hulzen, twee kogels, één kogelmantel;

- de schotbaan van een van de kogels is als volgt gereconstrueerd (foto 1 en foto 2 op p. 5313: het hof neemt waar dat de schotbaan schuin van boven naar beneden verloopt, kogelbeschadiging in de zijwand ongeveer op kniehoogte.

30. Buiten op het achtererf zijn aangetroffen:

- twee hulzen;

- schotresten op de achtergevel op een hoogte van 151 centimeter, dichtbij de achterdeur.

(…)

31. Blijkens het forensisch onderzoek zijn alle vijf de aangetroffen hulzen (nr. 29 en 30) verschoten uit één en hetzelfde vuurwapen, vermoedelijk een machinepistool type Skorpion.

(…)

33. De verklaring van [verdachte] in het verhoor van 18 april 2014 houdt onder meer in:

- op 11 mei 2006 was ik thuis (in Tegelen; hof) toen ik een melding kreeg op mijn gsm dat er beweging was in het hok/de hennepkwekerij aan de [a-straat 1] in Venray; ik denk dat ik [betrokkene 1] ( [betrokkene 1] ; hof) heb gebeld; [betrokkene 1] zei ga maar kijken (p. 1385-1386);

- in ben met mijn auto naar Venray gereden, heb daar de auto geparkeerd en ben via een steegje naar de achterzijde van de kwekerij gelopen (p. 1386);

- ik zag dat de luiken boven het plat dak van de garage open stonden (het buitenluik; hof); ik zag door de opening licht naar buiten komen; ik meen dat ik stemmen heb gehoord (p. 1386);

- ik ben daar weggegaan, ben ergens tussen de auto’s gaan zitten en heb [betrokkene 1] gebeld; die zei dat ik daar moest blijven en dat hij eraan zou komen (p. 1386);

- [betrokkene 1] heeft zijn auto geparkeerd in de buurt van mijn auto; toen hij belde dat hij eraan kwam ben ik naar mijn auto gelopen (p. 1386);

- toen haalde [betrokkene 1] een wapen uit zijn kofferbak, groter dan een pistool, vergelijkbaar met een kleine uzi; het wapen had een schoudersteun, dat heb ik gezien toen wij later aan de achterzijde van de kwekerij stonden en [betrokkene 1] dit wapen op zijn schouder zette en naar boven gericht hield (p. 1387);

- ik schrok ervan toen [betrokkene 1] dit wapen pakte, maar ik dacht dat dit ter bescherming was; ik dacht dit is voor af te schrikken (p. 1387);

- toen wij bij [betrokkene 1] zijn auto stonden gaf [betrokkene 1] mij een pistool dat hij in zijn auto had liggen; ik vroeg hem wat ik hiermee moest; hij zei dat dit was om mijzelf te beschermen; de houder was eruit en toen [betrokkene 1] de houder in het pistool deed zag ik het bovenste kogeltje zitten (p. 1388);

- uiteindelijk zijn wij via de voorzijde in de [a-straat 1] via het steegje naast het café naar de kwekerij gelopen, hebben met een sleutel de deur geopend, zijn naar binnen gegaan en zijn binnendoor naar de deur aan de achterzijde gelopen (p. 1387);

- na het openen van de achterdeur is [betrokkene 1] buiten onder het luik gaan staan en heeft hij dat vuurwapen op de opening van de luiken boven de garage gericht; ik ben terug naar binnen gelopen en [betrokkene 1] is daar (buiten) blijven staan;

- ik ben binnen de trap opgelopen; bovenaan de trap zat een luik (het binnenluik; hof), dat heb ik open gemaakt; vervolgens heb ik de deur naar de kwekerij open gemaakt en zag een leeggehaalde kwekerij; via de kwekerij ben ik naar de achterzijde van het pand (naar de zogenaamde voorruimte; hof) gelopen (p. 1388);

- ondertussen kwam [betrokkene 1] ook achter mij aan, dit was vrij vlug nadat ik de kwekerij was ingelopen; ik denk dat wij ongeveer bij elkaar waren toen wij bij die achterste ruimte uitkwamen; wij zijn deze achterste ruimte binnen gelopen (p. 1388);

- ik zag twee jongens; één jongen stond in de opening van het luik; ik zag dat deze jongen gewond was, dat hij bloedde aan zijn arm of hand, volgens mij zijn rechter arm of hand; dit was al voordat [betrokkene 1] hier boven (in de voorruimte; hof) geschoten had; het leek mij dat deze jongen heel erg geschrokken was (p. 1389);

- de tweede jongen stond voor ons gezien wat meer naar links; volgens mij waren ze erg geschrokken; ze schreeuwden wat, iets wat Arabisch klonk; op het moment dat wij binnen kwamen gingen de jongens dichter bij elkaar staan (p. 1389);

- ik hoorde iets; geen knal maar meer een zacht sjoek sjoek sjoek; geen salvo maar losse geluiden; ik denk twee of drie schoten, maar dan gedempt; dat geluid kwam van het vuurwapen van [betrokkene 1] , dat had hij in zijn hand met de voorzijde richting die jongens; ik zie dan dat die jongens beiden op de grond vallen; ik dacht dat ze meteen dood waren; ik zag niet meer dat ze bewogen en ik hoorde ook niets meer (p. 1389);

(…)

34. De verklaring van [verdachte] in het verhoor van 14 mei 2014 houdt onder meer in:

- één van de twee jongens wilde, op het moment dat hij ons zag, gaan bellen; wij hebben toen gezegd dat hij niet moest bellen; dit was niet de jongen die gewond was aan zijn arm maar de andere jongen (p. 7434);

- ik herinner mij nu dat, toen ik daar voor de eerste keer was en [betrokkene 1] nog niet, ik steentjes tegen de luiken (het buitenluik; hof) heb gegooid. Ik wilde laten merken dat ze ontdekt waren en dat ze wegwaren voordat [betrokkene 1] kwam; toen schoot mij te binnen dat er mogelijk mensen naar buiten zouden komen en ik daar met lege handen zou staan (p. 7436);

- [betrokkene 1] is achter (buiten) gaan staan. Ik neem aan dat ik van hem de opdracht heb gekregen om het luik naar de bovenverdieping (het binnenluik; hof) te openen; ik maakte daarbij geluid en hoopte dat zij zouden horen dat er iemand was (p. 7436);

- vraag: wat wilde je hiermee bereiken?

antwoord: ik weet het niet, er is altijd gezegd dat de jongens klappen zouden krijgen (p. 7437);

- volgens mij had ik het pistool dat [betrokkene 1] mij gegeven had in mijn handen toen wij de voordeur hebben opengemaakt, maar had ik het niet meer in mijn handen toen ik het luik naar boven geopend heb (p. 7437).

35. De verklaring van [verdachte] in het verhoor van 21 mei 2014 houdt onder meer in:

- vraag: waar werden de jongens geraakt?

antwoord: een jongen werd één keer geraakt en de andere twee keer; voor mijn gevoel werd de jongen die al gewond was één keer geraakt (p. 7449);

- het gevoel dat die jongens direct dood waren komt meer door de plaats waar ze geraakt waren door de kogels, maar als jullie vragen waar die jongens geraakt werden moet ik zeggen dat ik dat niet weet, ik denk door die blokkade (p. 7449);

- vraag: kun je aangeven hoe [betrokkene 1] het wapen vast had?

antwoord: beneden had hij iets uitgeklapt of uitgeschoven dat hij tegen zijn schouder zette. Van boven heb ik hetzelfde beeld. Hieruit bleek meteen de geoefendheid van [betrokkene 1] in de omgang met vuurwapens (p. 1450);

- vraag: wat weet je van [betrokkene 1] in relatie tot vuurwapens?

antwoord: in principe dat hij de sport een behoorlijke tijd beoefend heeft. Dit was [betrokkene 1] zijn sport en hij heeft hierin ook aan wedstrijden deel genomen (p. 7450).

36. De verklaring van [verdachte] in het verhoor van 22 mei 2014 houdt onder meer in:

- voorop het vuurwapen van [betrokkene 1] zat een demper (p. 7462);

- vraag: op het moment van het schieten, wat deden de jongens, keken ze jullie aan of wendden ze zich af?

antwoord: ik heb de hele tijd het idee gehad dat er tenminste één naar ons keek en frontaal naar ons toestond. Dit was de jongen die wilde bellen. Die gewonde jongen stond gericht op de andere jongen; toen wij de jongen met de telefoon toeriepen haalde hij de telefoon weg bij zijn oor en deed hier nog een handeling mee (p. 7463).

37. Ter terechtzitting in hoger beroep (1 februari 2017) heeft verdachte verklaard:

- ik was iets voor 4.00 uur in Venray en ik had mijn auto geparkeerd op de Julianasingel. Ik ben toen de Poststraat ingelopen, dat is het steegje achter de loods, om te kijken wat er aan de hand was. Ik zag dat de luiken opengebroken waren en ik dacht stemmen te horen. Ik heb geprobeerd om met stenen te gooien naar het luik, om zo te laten merken dat ze ontdekt waren. Ik dacht door stenen te gooien laat ik merken dat ik er ben. Ik wist niet hoeveel mensen er binnen waren en ik bedacht mij, dat als zij naar buiten zouden komen, ik maar alleen was en met lege handen zou staan. Dus ik ben weggelopen, de Poststraat in. Ondertussen heb ik contact gehad met de medeverdachte en heb ik mij verstopt tussen een aantal geparkeerde auto’s;

- omdat zij de hennepkwekerij ripten, hadden zij wellicht ook wapens mee;

- toen heb ik toch het wapen aangepakt. [betrokkene 1] heeft overredingskracht, hij accepteert geen nee;

- ik denk dat de medeverdachte gezegd heeft dat zij ook gewapend zouden kunnen zijn;

- in de loods in Tegelen hebben we niet echt gesproken. Ik geloof dat ik [betrokkene 1] daar nog heb gevraagd waarom die jongens dood moesten. (...) Hij maakte mij duidelijk dat ik in hetzelfde schuitje zat en dat ik er met niemand over mocht praten. Ik moest naar hem luisteren en doen wat hij zei, dan zou ik geen problemen met hem krijgen. Op zijn manier maakte hij dat duidelijk. Hij zegt iets niet, het is soort commando. Hij duldt geen tegenspraak. Als je niet doet wat hij zegt, dan krijg je problemen.

- [betrokkene 1] ’s wil is wet.

Aan de hand van het vorenstaande en op grond van de hierna weergegeven bewijsmiddelen overweegt het hof het volgende.