Rechtbank Amsterdam, 21-08-2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:5403, AMS 13-6831

Artikel 26 van het IVBPR bepaalt dat allen gelijk zijn voor de wet en zonder discriminatie aanspraak hebben op gelijke bescherming door de wet.

De rechtbank kan eiser niet volgen in zijn stelling dat er door de wetswijziging van de Anw ten aanzien van kinderen van wie één der ouders is overleden een onderscheid wordt gemaakt naar de samenwoonsituatie dan wel gehuwdenstatus van de ouders ten tijde van het overlijden van de ouders. De nabestaande is in artikel 1, onder d, van de Anw gedefinieerd als: de echtgenoot die op de dag van overlijden verzekerd is op grond van deze wet. Als echtgenoot wordt in artikel 3, tweede lid, van de Anw aangemerkt: de meerderjarige ongehuwde die met een andere meerderjarige ongehuwde een gezamenlijke huishouding voert. In artikel 15, eerste lid, aanhef en onder a, van de Anw is bepaald dat geen recht op nabestaandenuitkering heeft de nabestaande wiens echtgenoot is overleden binnen een jaar nadat hij met die echtgenoot is gehuwd en de gezondheidstoestand ten tijde van de huwelijkssluiting zulks redelijkerwijs moest doen verwachten. In de regelgeving wordt dus een onderscheid gemaakt tussen enerzijds echtgenoten alsmede de partners die tenminste een jaar een gezamenlijke huishouding met de overledene hebben gevoerd, en anderzijds echtgenoten of partners die korter dan een jaar een gezamenlijke huishouding hebben gevoerd terwijl door de gezondheidstoestand van de laatste het overlijden binnen dat jaar na aanvang van de samenwoning redelijkerwijs te verwachten was. De eerste groep heeft aanspraak op een nabestaandenuitkering, en de laatste niet. Eiser behoort tot die laatste groep, zoals verweerder heeft vastgesteld bij zijn rechtens onaantastbare besluit van 10 april 2013.

Gelet op het voorgaande, slaagt het beroep van eiser op artikel 14 van het EVRM niet. Toetsing aan artikel 1 van het Twaalfde Protocol en artikel 26 van het IVBPR leidt niet tot een ander resultaat.

Eiser heeft aangevoerd dat sprake is van een inbreuk op zijn eigendomsrecht als bedoeld in artikel 1 van het EP. Volgens eiser heeft de inbreuk op het eigendomsrecht geen legitieme doelstelling in het algemeen belang, nu hij geen enkele aanspraak op een nabestaandenuitkering heeft omdat hij geen nabestaande is. Dit terwijl hij als niet-nabestaande wel recht had op een halfwezenuitkering. Niet is gebleken dat het algemeen belang erbij gebaat is dat de halfwezenuitkering voor niet-nabestaanden wordt afgeschaft. Verder meent eiser dat hem geen toereikende compensatie is geboden. De gewenningsperiode van zes maanden staat in schril contrast tot de duur van de halfwezenuitkering. Eiser stelt, onder verwijzing naar het arrest Asmundsson van 12 oktober 2004, dat slechts een kleine groep van halfwezen wordt getroffen door de wettelijke maatregel. Volgens eiser is er dan ook geen sprake van een rechtvaardig evenwicht tussen de eisen van het algemeen belang van de samenleving en de bescherming van de rechten van het individu.

Onder de term ‘eigendom’ (of ‘possessions’) worden niet alleen bestaande bezittingen verstaan, maar ook vermogensbestanddelen. Vastgesteld kan worden dat eiser voorafgaand aan de inwerkingtreding van de wijziging van de Anw een bestaand recht had op een halfwezenuitkering. Als gevolg van de inwerkingtreding van de wet en de toepassing hiervan bij het bestreden besluit is eiser dit recht ontnomen, zodat sprake is van schending van artikel 1 van het EP. Getoetst dient dan ook te worden of aan de in artikel 1 van het EP geformuleerde voorwaarden voor die eigendomsontneming is voldaan.

Een van de voorwaarden die in genoemd artikel wordt gesteld is dat de ontneming dient te zijn gebaseerd op in de wet neergelegde voorwaarden. Gelet op de gewijzigde bepalingen van de Anw per juli 2013 als gevolg van de Wet vereenvoudiging regelingen SVB, is aan deze voorwaarde voldaan.

Vervolgens dient de rechtbank te beoordelen of deze eigendomsontneming een legitieme doelstelling heeft in het algemeen belang. Wat het doel van de wetswijziging betreft heeft verweerder verwezen naar de wetgever. Blijkens de Memorie van Toelichting (Kamerstukken II, 2011-2012, 33 318, nr. 3, pagina 5-7) hield de vervallen halfwezenuitkering het midden tussen een uitkering om te voorzien in een minimuminkomen en een uitkering voor de kosten van kinderen. Voor de tegemoetkoming in de kosten voor kinderen zijn er andere regelingen. De wetgever heeft ervoor gekozen de halfwezenuitkering ook het karakter van een minimuminkomensvoorziening te geven door integratie met de nabestaandenuitkering. Door de wetswijziging wordt de nabestaandenuitkering afhankelijk van de leefsituatie van de nabestaande en de wetswijziging leidt tot een vereenvoudiging van de regelgeving en tot een vermindering van de uitvoeringskosten. Gegeven deze toelichting, en met inachtneming van de ruime beoordelingsmarge die de overheid in sociale zekerheidszaken heeft, kan naar het oordeel van de rechtbank niet gezegd worden dat met het afschaffen van de halfwezenuitkering niet een legitiem doel in het algemeen belang wordt nagestreefd en evenmin dat het gekozen middel niet passend zou zijn.

Gelet op de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) moet er een behoorlijk evenwicht worden behouden tussen de eisen van het algemeen belang van de samenleving en de bescherming van de fundamentele rechten van het individu. Aan dit vereiste wordt niet voldaan als het individu door de inbreuk een onevenredig zware last (“an individual and excessive burden”) moet dragen. Zie hiervoor de EHRM-arresten inzake Asmundsson van 12 oktober 2004 (te vinden op http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-67030) en Moskal van 15 september 2009 (te vinden op http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-94009).

Naar het oordeel van de rechtbank is geen sprake van “an individual and excessive burden”. Daarbij is allereerst van belang dat in het geval van eiser geen sprake is van een intrekking van zijn primaire inkomstenbron (zoals bij Asmundsson het geval was), maar het gaat om een intrekking van een (aanvullende) bijdrage in de totale kosten die kinderen met zich mee brengen. Verder blijkt uit het besluit van 10 april 2013 dat eiser per 1 september 2012 een halfwezenuitkering van € 265,76 netto per maand heeft ontvangen, zodat het door eiser ondervonden financiële nadeel beperkt is. Daarbij komt dat eiser aanspraak op andere voorzieningen kan maken (zoals kinderbijslag). Mocht eisers inkomen onvoldoende toereikend zijn, dan bestaat bovendien de mogelijkheid om een kindgebonden budget aan te vragen. Die laatste vormen van financiële ondersteuning gelden ook voor andere ouders/verzorgers die geen nabestaande zijn en die minderjarige kinderen te hunnen laste hebben. Eiser wordt dus niet anders behandeld dan een grote groep andere ouders/verzorgers.

Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de intrekking van de halfwezenuitkering niet strijdig is met artikel 1 van het EP.

Eiser heeft niet alleen gewezen op de financiële verslechtering van zijn situatie, maar hij heeft ook benadrukt dat er zijns inziens geen reden is om hem anders te behandelen dan ouders/verzorgers die wel nabestaande zijn en die minderjarige kinderen te hunnen laste hebben.

Eiser gaat eraan voorbij dat hij in termen van de Anw wèl een nabestaande is, maar op grond van het bepaalde in artikel 15, eerste lid, onder a, van de Anw niet in aanmerking kan komen voor een nabestaandenuitkering. Zoals hiervoor onder 4.6. al is opgemerkt, is eisers geval niet gelijk aan de gevallen waarin de nabestaande en de overledene gedurende een jaar hebben samengewoond. Dat wil echter nog niet zeggen dat van discriminatie of strijd met het gelijkheidsbeginsel in het geheel geen sprake kan zijn.

In de uitspraak van 26 augustus 2009 (ECLI:NL:CRVB:2009:BJ6362) heeft de Raad met betrekking tot het beroep op het gelijkheidsbeginsel overwogen dat dit algemene rechtsbeginsel er allereerst toe verplicht om gelijke gevallen gelijk te behandelen en ongelijke gevallen ongelijk naar de mate van hun ongelijkheid. De Raad heeft daarbij verwezen naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad, volgens welke discriminatie op de grond dat ongelijke gevallen onevenredig ongelijk worden behandeld, zich slechts voordoet bij een overduidelijke onevenredigheid (onder andere de arresten van 19 mei 1993, ECLI:NL:HR:1993:ZC5353, en 16 februari 2007, ECLI:NL:HR:2007:AZ8572). De Raad sluit zich bij deze rechtspraak aan. Ook de rechtbank neemt deze rechtspraak tot uitgangspunt.

De vraag is vervolgens of de wetswijziging waarbij de halfwezenuitkering is vervallen ertoe leidt dat nabestaanden die een minderjarig kind verzorgen en minder dan een jaar gehuwd zijn geweest dan wel een gezamenlijke huishouding hebben gevormd met de overleden partner enerzijds ten opzichte van nabestaanden die een minderjarig kind verzorgen en wel ten minste een jaar gehuwd zijn geweest of een gezamenlijke huishouding hebben gevoerd met de overleden partner anderzijds, overduidelijk onevenredig worden behandeld, nu de laatste groep recht heeft op een hoge nabestaandenuitkering en de eerste groep niet.

De rechtbank beantwoordt deze vraag ontkennend, en verwijst daarvoor kortheidshalve naar hetgeen hiervóór onder 4.6 is overwogen, alsmede naar hetgeen is overwogen ten aanzien van (het ontbreken van) een “individual and excessive burden”. Onder die omstandigheden kan niet worden gezegd dat sprake is van overduidelijke onevenredigheid, ook al kan aan eiser worden toegegeven dat ook een andere keuze van de wetgever denkbaar was geweest.

Eiser heeft aangevoerd dat artikel 18, eerste lid, van het ILO-Verdrag 121 en artikel 21 en 22 van het ILO-Verdrag 128 verplichten tot het verstrekken van een uitkering aan kinderen die ten laste kwamen van de overledene. De uitkering moet worden verstrekt zolang de (half)wees als ten laste komend kind wordt beschouwd.

De rechtbank overweegt dat in internationale verdragen, waaronder de ILO-Verdragen 121 en 128, geen bepaling is aan te wijzen, zijnde een ieder verbindende bepaling als bedoeld in artikel 94 van de Grondwet, die ertoe strekt aanspraak te geven op een (afzonderlijke) uitkering ten behoeve van halfwezen. De rechtbank wijst in dit verband op de uitspraken van de Raad van 1 oktober 1997 (ECLI:NL:CRVB:1997:ZB7231) en van 10 maart 1999 (ECLI:NL:CRVB:1999:ZB8192). Aan de ILO-Verdragen 121 en 128 kan eiser geen aanspraak ontlenen aan een halfwezenuitkering.

Gelet op het voorgaande, is de rechtbank van oordeel dat de intrekking van de halfwezenuitkering niet in strijd is met artikel 18, eerste lid, van het ILO-Verdrag 121 en artikel 21 en 22 van het ILO-Verdrag 128.