Rechtbank 's-Hertogenbosch, 21-01-2009, BH0728, 171370 HA ZA 08-418

vonnis

RECHTBANK 'S-HERTOGENBOSCH

[eiseres],

wonende te [woonplaats],

eiseres,

advocaat mr. J.A.Th.M. van Zinnicq Bergmann te 's Hertogenbosch,

1. [gedaagde sub 1],

wonende te [woonplaats],

2. de naamloze vennootschap

ACHMEA SCHADEVERZEKERINGEN N.V.,

gevestigd te Apeldoorn,

gedaagden,

advocaat mr. J. Schep te Apeldoorn.

1.1. Het verloop van de procedure blijkt uit:

- het tussenvonnis van 23 april 2008,

- de akte overlegging producties (kleurenfoto’s) door [eiseres],

- het proces-verbaal van comparitie van 16 september 2008.

2.4. De pilaar, die op 13 juli 2005 is afgebroken, stond al in de tuin toen [eiseres] en [gedaagde sub 1] de woning verkregen, en is daar gebouwd door de vorige eigenaar van de woning.

De gemetselde pilaar stond solitair en vervulde een aanslagfunctie voor een ongeveer twee meter brede zware houten poort. Het hangwerk van de poort hing aan het huis.

Uit een onderzoek door de afdeling Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente Uden is samengevat naar voren gekomen dat door het dichtklappen van de poort en door weersinvloeden scheurvorming was ontstaan in het metselwerk tussen steen en specie, dat de pilaar aan de buitenzijde vanaf de grond was verstevigd met hoekijzers van 1.20 meter, en dat de pilaar onder voornoemde versteviging, vlak boven de grond, is afgebroken. Op het breukvlak was sprake van minimale hechting tussen specie en steen en de pilaar was van binnen niet gevuld met gewapend beton, maar was hol en opgevuld met los puin, aldus de afdeling Bouw- en Woningtoezicht.

4.4. Het primaire verweer tegen de vordering van [eiseres] luidt dat [eiseres] geen beroep kan doen op artikel 6:174 BW teneinde schadevergoeding te vorderen van [gedaagde sub 1] als bezitter van de opstal, omdat zij zelf medebezitter is van diezelfde opstal.

Subsidiair beroepen gedaagden zich op de reflexwerking van artikel 6:174 BW, waarbij de kwalitatieve aansprakelijkheid van [eiseres] zelf aan haar moet worden toegerekend als een omstandigheid als bedoeld in artikel 6:101 BW.

Gedaagden voeren verder aan dat van een gebrekkige opstal geen sprake was en dat de schade mede een gevolg is van een omstandigheid die aan [eiseres] zelf kan worden toegerekend (eigen schuld verweer).

4.6. Gedaagden menen van wel en beroepen zich hierbij onder meer op een door hen ingewonnen juridisch advies van professor mr. [X].

In navolging van [X] voeren gedaagden aan dat de norm van artikel 6:174 BW alleen de belangen beschermt van derden die schade lijden als gevolg van een gebrekkige opstal, en niet tevens de belangen van de bezitter of medebezitter zelf. Meer in het algemeen stellen gedaagden dat titel 3 van boek 6 BW enkel ziet op schade van derden en niet op schade van de dader(s) of de kwalitatief aangesprokene(n) zelf. Een bezitter die door een dakpan van zijn eigen woning wordt getroffen, heeft geen aanspraak jegens zichzelf omdat kwalitatief aansprakelijke en slachtoffer in dit geval samenvallen. Hier geldt de regel dat ieder zijn eigen schade draagt, tenzij de wet de vergoeding van schade bij iemand anders legt. Er is in dit geval geen ruimte voor aansprakelijkheid op grond van de wet omdat men immers geen vordering tegen zichzelf kan richten. Wil men hiervoor verzekerd zijn, dan moet men voor zichzelf een ongevallenverzekering afsluiten. Onder verwijzing naar het advies van [X] stellen gedaagden dat dit niet anders wordt indien niet één persoon als bezitter functioneert, maar twee personen en sprake is van medebezit. In hun hoedanigheid van bezitter kan volgens gedaagden geen aanspraak ontstaan; er rust op de bezitter slechts een wettelijke verplichting. Slechts een derde, niet zijnde bezitter, die schade lijdt door de gebrekkige opstal, kan een aanspraak doen gelden, aldus gedaagden.

Gedaagden stellen verder dat de aanspraak van [eiseres] op [gedaagde sub 1] gekunsteld is en niet past in het stelsel van de wet, dat meebrengt dat medebezitters gelet op artikel 6:180 lid 1 BW hoofdelijk aansprakelijk zijn in geval van artikel 6:174 BW. Beide bezitters [eiseres] en [gedaagde sub 1] waren en zijn ook in dezelfde mate verantwoordelijk voor de staat van onderhoud van de opstal, aldus gedaagden.

4.7. [eiseres] erkent dat zij, evenals [gedaagde sub 1], belast was en is met de in artikel 6:174 BW neergelegde kwalitatieve aansprakelijkheid voor de schadeveroorzakende pilaar. Maar dit staat volgens haar niet in de weg aan haar vordering jegens [gedaagde sub 1]. [eiseres] stelt dat aan alle vereisten van artikel 6:174 BW is voldaan (opstal, gebrek, gevaar dat zich heeft verwezenlijkt) en dat niet alleen zijzelf maar ook [gedaagde sub 1], als medebezitter van de opstal, hoofdelijk aansprakelijk is voor de schade. De persoon van de aansprakelijke en het slachtoffer vallen hier niet samen. De omstandigheid dat [eiseres] naast slachtoffer ook medebezitter is van de opstal, staat volgens haar aan de vestiging van aansprakelijkheid van [gedaagde sub 1] niet in de weg. Dat zij medebezitter is van de opstal kan naar zij meent pas worden meegewogen in het kader van de eventuele reflexwerking van artikel 6:174 BW.

[eiseres] voert aan dat ook de polisvoorwaarden van de door [gedaagde sub 1] bij Achmea afgesloten verzekering aansprakelijkheid van [gedaagde sub 1] jegens [eiseres] op grond van artikel 6:174 BW niet uitsluiten.

4.8. Het betreft hier personenschade veroorzaakt door een bouwwerk. Volgens artikel 6:174 BW is de bezitter van het bouwwerk aansprakelijk indien de schade een gevolg is van een gebrek in dit bouwwerk. Aan deze in 1992 in werking getreden bepaling ligt de al langer in de wet neergelegde denkwijze ten grondslag dat een benadeelde de mogelijkheid moet hebben schadevergoeding te vorderen van degene tot wiens vermogen het bouwwerk hoort, zodat op de benadeelde niet het risico rust dat niet meer achterhaald kan worden of het gebrek in het bouwwerk is teweeggebracht door een fout bij de bouw of door een onderhoudsverzuim en zo ja, aan wie die fout of dat verzuim kan worden toegerekend.

Het betreft hier een risicoaansprakelijkheid voor de bezitter van een opstal, waarvoor niet van belang is of het gebrek in de opstal een gevolg is van een fout in de constructie of van onvoldoende onderhoud. Ook is voor aansprakelijkheid niet vereist dat de bezitter het gebrek kende of behoorde te kennen. De benadeelde hoeft niet na te gaan aan wie een fout of verzuim kan worden toegerekend, en de bezitter van een bouwwerk kan zich voor een geringe premie tegen de gevolgen van deze wettelijke aansprakelijkheid verzekeren.

4.11. De wettelijke regeling lijkt te zijn geschreven vanuit het perspectief van de (willekeurige) derde-benadeelde jegens de bezitter(s) van de opstal. In aansluiting daarop is in artikel 6:180, eerste lid, BW voorzien in hoofdelijke aansprakelijkheid in het geval deze derde-benadeelde zich geconfronteerd ziet met een kring van (meerdere) bezitters.

Het systeem van de artikelen 6:174 en 180 BW is zo dat in geval er één bezitter is, deze de schade die is toegebracht door de opstal volledig zal hebben te dragen (mogelijk heeft hij verhaal op een derde maar dat blijft hier buiten beschouwing). Zijn er meerdere bezitters, dan zijn deze jegens de benadeelde ieder voor het geheel aansprakelijk. In hun onderlinge verhouding zijn zij echter (in beginsel, in het geval zij geen afwijkende regeling hebben getroffen) aansprakelijk naar rato van ieders aandeel in de opstal. Dat betekent in het geval van twee bezitters (met gelijke aandelen) dat zij in beginsel ieder 50% hebben te dragen. In het geval van 100 appartementseigenaren (met gelijke aandelen) zal ieder van hen 1% van de schade hebben te dragen. Die twee bezitters, die 100 appartementseigenaren, zullen zich, evenals de individuele bezitter, tegen een relatief geringe premie kunnen verzekeren tegen aansprakelijkheid voor door de opstal veroorzaakte schade. Deze laatste omstandigheid heeft blijkens de parlementaire geschiedenis ook een rol gespeeld bij de totstandkoming van de kwalitatieve aansprakelijkheid voor opstallen.

4.12. De vraag waarmee de rechtbank zich in de onderhavige zaak geconfronteerd ziet, is of de wetgever de voorziening die artikel 6:174 BW biedt aan (een) benadeelde(n), heeft willen beperken tot diegenen die niet tevens medebezitter zijn van de opstal. Noch in de wettekst zelf, noch in de parlementaire geschiedenis zijn daarvoor aanknopingspunten te vinden. Het lijkt erop dat de wetgever aan deze mogelijkheid niet heeft gedacht.

Neem nu het (fictieve) geval dat er 100 appartementseigenaren zijn en dat één van hen schade lijdt als gevolg van een gebrek in het gebouw waarin zijn appartementsrecht zich bevindt. Indien in de onderlinge verhouding tussen de appartementseigenaren de risicoaansprakelijkheid van artikel 6:174 BW niet zou gelden, betekent dit dat de benadeelde eigenaar in dat geval zijn schade voor 100 % zelf zal hebben te dragen en de andere eigenaren daarin niets hoeven bij te dragen. Dat leidt tot het - naar het oordeel van de rechtbank ongerijmde - resultaat dat als een willekeurige derde schade lijdt, die schade wordt gespreid over alle eigenaren van de opstal, en dat in het geval één van de eigenaren schade lijdt, hij deze volledig zelf zal hebben te dragen. Uitgaande van de situatie dat de risicoaansprakelijkheid van artikel 6:174 BW ook geldt in de onderlinge verhouding tussen medebezitters, is het resultaat dat de schade wordt gedragen door de gezamenlijke eigenaren. De eigenaar die tevens benadeelde is, zal dan zijn schade (slechts) zelf hebben te dragen naar rato van zijn medebezit. In het voorbeeld draagt hij dan zelf 1% van de schade - hij is immers voor 1% medebezitter- en dragen de andere 99 eigenaren de overige 99% van de schade. Het resultaat hiervan is dat de schade komt te drukken op (al) degenen tot wier vermogen het bouwwerk behoort. Dit is naar het oordeel van de rechtbank veel meer in overeenstemming met hetgeen de wetgever in de parlementaire geschiedenis heeft overwogen (zie hiervoor onder 4.8.). Het is terecht dat ook de individuele benadeelde-medebezitter niet wordt opgezadeld met het risico dat niet meer achterhaald kan worden of mogelijk een derde voor de schade schuldaansprakelijk is. Dat risico hoort immers te rusten op het collectief van bezitters. Er is naar het oordeel van de rechtbank ook geen reden om aan te nemen dat de benadeelde die medebezitter is in dit opzicht altijd in een gunstiger positie verkeert dan een willekeurige derde (de benadeelde kan bijvoorbeeld eerst recent appartementseigenaar zijn geworden van een reeds lang geleden opgericht complex, of door erfopvolging bezitter zijn geworden van een aandeel in een opstal). Tegengeworpen zou kunnen worden dat hij voor die schade een ongevallenverzekering had kunnen sluiten, maar dit argument treft evengoed het 'willekeurige' slachtoffer. De wetgever heeft onder andere juist gekozen voor een kwalitatieve aansprakelijkheid voor bouwwerken omdat aansprakelijkheid wegens schade veroorzaakt door een gebrekkige opstal tegen een geringe premie te verzekeren is. Als de gezamenlijke bezitters een dergelijke verzekering tegen (wettelijke) aansprakelijkheid ook hebben gesloten, ziet de rechtbank niet in waarom deze slechts zou hoeven uitkeren in het geval de benadeelde buiten de kring van bezitters valt. Dit zou ook niet stroken met de geest van de kwalitatieve aansprakelijkheidswetgeving, waarvan artikel 6:174 BW onderdeel vormt en waarin telkens de bescherming van de benadeelde voorop staat. Voor de vestiging van aansprakelijkheid is dan ook in de eerste plaats van belang dat een persoon is aan te wijzen die de hoedanigheid van benadeelde heeft. Die persoon dient voor het verhaal van schade veroorzaakt door een opstal niet te worden belast met de moeizame zoektocht naar een mogelijke schuldaansprakelijke, maar moet zich kunnen verhalen op het vermogen waartoe het bouwwerk behoort. Pas in het kader van dat verhaal wordt van belang of de benadeelde tevens de hoedanigheid van medebezitter heeft. Die hoedanigheid brengt vanzelf met zich dat het gedeelte van de schade dat overeenkomt met het eigen aandeel in de opstal voor eigen rekening dient te blijven (op het eigen vermogen dient te drukken). Het deel van de schade overeenkomend met het aandeel in de opstal van de mede-bezitter(s) kan op de laatste(n) verhaald worden. Zodoende wordt de schade volledig gedragen door het (collectieve) vermogen waartoe het bouwwerk behoort.

4.16. Ook als komt vast te staan dat sprake is van een gebrek in de zin van artikel 6:174 BW, staat daarmee de omvang van de aansprakelijkheid nog niet vast. Gedaagden hebben immers een beroep gedaan op “eigen schuld” van [eiseres].

Gedaagden stellen de volgende omstandigheden als bedoeld in artikel 6:101 BW die aan [eiseres] kunnen worden toegerekend en die mede de schade hebben veroorzaakt. Zij stellen dat [eiseres] de hangmat aan de pilaar heeft bevestigd, er in is gaan liggen en haar kind bij zich heeft getild zonder zich eerst op de hoogte te stellen van de toestand van de pilaar. Een oppervlakkige inspectie had volgens hen voldoende waarschuwing moeten zijn voor [eiseres] om hiervan af te zien. Gedaagden stellen dat [eiseres] geen of althans minder ernstig letsel had opgelopen wanneer zij de pallets die in de tuin onder de hangmat lagen eerst had verwijderd, en dat deze omstandigheid haar ook als eigen schuld is aan te rekenen.

[eiseres] voert hiertegen kort gezegd aan dat de gebreken aan de pilaar van de buitenzijde niet zichtbaar waren en dat zij van de pilaar een zodanige stevigheid mocht verwachten dat deze een hangmat zou kunnen houden. Voor het geval de rechtbank zou oordelen dat sprake is geweest van bepaald eigen percentage eigen schuld aan haar zijde, doet [eiseres] een beroep op de in artikel 6:101 BW opgenomen billijkheidscorrectie. Zij meent dat de ernst van het door haar opgelopen letsel voldoende reden geeft om, ook in geval van eigen schuld aan haar zijde, toch onverkorte schadevergoedingsplicht van gedaagden aan te nemen.

4.18. De rechtbank zal een comparitie van partijen gelasten door een uit haar midden aangewezen rechter-commissaris om nadere inlichtingen over de zaak te vragen en om met partijen de verdere gang van de procedure te bespreken. Zo zal de rechtbank met partijen van gedachten kunnen wisselen over de vraag welke deskundige benoemd dient te worden en welke vragen deze zal hebben te beantwoorden. De rechtbank dringt er bij partijen op aan dat zij voorafgaand aan de comparitie zoveel mogelijk overeenstemming bereiken over de persoon van de deskundige en de aan deze te stellen vragen. De rechtbank zal bij gelegenheid van de comparitie tevens nagaan of partijen het op een of meer punten met elkaar eens kunnen worden.

Met verwijzing naar het proces-verbaal van de comparitie van 16 september 2008 (pagina 4 bovenaan) overweegt de rechtbank nog eens uitdrukkelijk dat een vertegenwoordiger van Achmea ter zitting aanwezig dient te zijn.