Rechtbank Zeeland-West-Brabant, 18-10-2021, ECLI:NL:RBZWB:2021:5285, AWB- 20_5565 20_7242 20_8614

Het college heeft aan de herziening ten grondslag gelegd dat eiseres zich niet heeft gehouden aan de inlichtingenplicht omdat zij haar inkomsten niet aan het college heeft doorgegeven. Daarbij heeft het college zich gebaseerd op het onderzoeksrapport d.d. 22 oktober 2019. Daaruit blijkt dat er waarnemingen hebben plaatsgevonden en dat het college diverse getuigen heeft gehoord. Bovendien heeft het college op 25 september 2019 een gesprek met eiseres gevoerd.

Volgens eiseres is er ten aanzien van de waarnemingen sprake van schending van artikel 8 van het EVRM. De rechtbank overweegt als volgt.

Vast staat dat er heimelijk waarnemingen zijn verricht door handhavingsspecialisten bij het appartement aan de [adres 1] , de woning van eiseres aan de [adres 2] en door eiseres bezochte adressen waaronder de [adres 3] en [adres 4] te [plaatsnaam] . De waarnemingen vonden plaats op 30 dagen in de periode van 25 juli 2019 tot en met 20 september 2019, waarbij 63 waarnemingen zijn gedaan en 29 foto’s zijn genomen. Ook is eiseres op 15 dagen gevolgd.

Eiseres heeft aangevoerd dat de heimelijke waarnemingen zodanig intensief waren dat deze aangemerkt moeten worden als stelselmatige observaties, die in strijd met artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) zijn verricht. Volgens eiseres was daarom toestemming nodig van de Officier van Justitie, ook vanwege het gebruik van een technisch hulpmiddel. De bevindingen uit die observaties mogen volgens eiseres daarom niet als bewijs dienen.

Artikel 8, eerste lid, van het EVRM bepaalt dat een ieder recht heeft op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. Naar het oordeel van de rechtbank is met onderhavige waarnemingen een inbreuk gemaakt op het recht op respect voor het privéleven.

Vervolgens moet de vraag beantwoord worden of deze inbreuk geoorloofd is, gelet op het bepaalde in het tweede lid van artikel 8 van het EVRM. Daartoe moet beoordeeld worden of de inbreuk bij wet is voorzien, of sprake is van een gerechtvaardigd doel en of de inbreuk noodzakelijk was. Bij de beoordeling van de noodzakelijkheid moet worden bekeken of het gebruik van het onderzoeksmiddel niet onevenredig zwaar is in verhouding tot het daarmee beoogde doel (proportionaliteit) en of dat doel niet met een lichter middel kon worden bereikt (subsidiariteit).

Naar het oordeel van de rechtbank is de inbreuk op het recht op respect voor het privéleven in overeenstemming met het bepaalde in het tweede lid van artikel 8 van het EVRM. De wettelijke grondslag voor het verrichten van de waarnemingen is gelegen in artikel 53a, zesde lid, van de Participatiewet. De aanleiding tot het verrichten van waarnemingen was een interne melding van een consulent en de waarnemingen dienden een gerechtvaardigde doel, namelijk het tegengaan van misbruik van sociale uitkeringen. De waarnemingen hebben op 30 dagen plaatsgevonden, duurden in de meeste gevallen slechts enkele minuten en waren steeds overdag. Ze waren gericht op de woning van eiseres, de woning van haar vermoedelijke partner aan de [adres 1] en diverse woningen/appartementencomplexen om de aanwezigheid van eiseres daar vast te stellen. Op meerdere dagen is eiseres gevolgd van haar woning naar onder meer de [adres 5] en [adres 6] te [plaatsnaam] en de [adres 7] te [plaatsnaam 2] . Het volgen van eiseres is telkenmale beëindigd toen zij op de (kennelijke) plaats van bestemming was aangekomen. Met een fotocamera zijn 29 foto’s gemaakt van de auto van eiseres, appartementen en woningen. Slechts op 9 foto’s staat eiseres en/of haar metgezel.

De rechtbank is niet gebleken dat er gebruik is gemaakt van technische hulpmiddelen, anders dan de fotocamera, waarbij bovendien de foto’s enkel zijn bedoeld ter bevestiging van de observaties. Verder is de rechtbank van oordeel dat met de onderhavige waarnemingen geen sprake is van stelselmatige observaties als bedoeld in artikel 126g van het Wetboek van Strafvordering, waarbij het observeren van een persoon tot gevolg kan hebben dat er een min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van zijn privéleven wordt verkregen en er dus een aanzienlijke inbreuk wordt gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van die persoon. De privacy van eiseres is slechts in geringe mate geschonden. De inbreuk op het recht op het respect voor het privéleven is immers beperkt gebleven door de wijze van waarnemen (vanuit de openbare ruimte) en de aard van de verkregen informatie (aanwezigheid op diverse adressen). De gemaakte inbreuk is proportioneel met het te dienen doel en dit doel kon niet op een minder ingrijpende wijze worden bereikt. Van een situatie waarbij, zoals in de uitspraak van de CRvB van 15 augustus 2017 (ECLI:NL:CRVB:2017:2807), in verdergaande mate qua aard, intentie en frequentie opsporingsmiddelen (waaronder een filmcamera) zijn ingezet, is in dit geval geen sprake.

Op grond van het voorgaande hoeft de uit de waarnemingen verkregen informatie niet buiten beschouwing te worden gelaten.

Eiseres wordt evenmin gevolgd in haar standpunt dat voor het gebruik van de fotocamera toestemming van de Officier van Justitie nodig was. Pas wanneer er sprake is van stelselmatige observaties en daarbij een technisch hulpmiddel wordt aangewend, is een dergelijke toestemming vereist (artikel 1 van het Besluit en artikel 126g, eerste en derde lid, van Sv). Zoals hiervoor overwogen, is in dit geval geen sprake van stelselmatige observaties.

De rechtbank concludeert dat van een ongerechtvaardigde schending van artikel 8 van het EVRM geen sprake is. De vergelijking met de door eiseres aangehaalde uitspraken gaat naar het oordeel van de rechtbank niet op, nu in de uitspraak van de rechtbank Amsterdam van 27 oktober 2011 (ECLI:BL:RBAMS:2011:BU6626) geen sprake was van een concrete aanleiding voor een onderzoek, terwijl deze er in het geval van eiseres wel was. In de zaak waarin de CRvB op 11 april 2007 uitspraak heeft gedaan (ECLI:NL:CRVB:2007:BA2410) had er een huisbezoek plaatsgevonden, hetgeen in het onderhavige geval niet is geschied.

Anders dan eiseres is de rechtbank van oordeel dat aan de getuigenverklaringen wel zwaarwegende betekenis kan worden toegekend. De afgelegde verklaringen zijn innerlijk consistent, specifiek en komen daarnaast in grote lijnen met elkaar overeen. Bovendien zijn de getuigen, in tegenstelling tot wat eiseres stelt, wel geverifieerd, nu deze getuigen zijn ondervraagd in hun eigen huis. De rechtbank ziet dan ook geen aanleiding om aan de inhoud van de afgelegde verklaringen te twijfelen. Daarbij neemt de rechtbank in aanmerking dat niet is gebleken dat deze getuigen er enig belang bij hebben om een onjuiste verklaring af te leggen. Bovendien worden de getuigenverklaringen in voldoende mate door de waarnemingen ondersteund. Daarbij neemt de rechtbank in aanmerking dat uit de gemaakte foto’s blijkt dat eiseres bij sommige huizen met een eigen sleutel naar binnen ging en er vervolgens is waargenomen dat zij in die huizen aan het werk was. Bovendien heeft één van de getuigen verklaard dat eiseres altijd in een witte Volkswagen Golf kwam, terwijl eiseres een dergelijke auto op haar naam geregistreerd heeft staan.

Aan het voorgaande doet, hoewel dit slordig te noemen is, niet af dat het college heeft nagelaten de getoonde foto’s aan het dossier toe te voegen. De rechtbank heeft geen reden om te veronderstellen dat het college de getuigen een andere foto dan die van eiseres heeft laten zien.

De rechtbank is van oordeel dat de onderzoeksbevindingen voldoende feitelijke grondslag bieden voor het standpunt van het college dat eiseres schoonmaakwerkzaamheden verrichtte. Eiseres heeft in strijd met de op grond van artikel 17 van de Participatiewet op haar rustende inlichtingenverplichting deze werkzaamheden en de inkomsten daaruit niet gemeld.

Schending van de inlichtingenverplichting levert een rechtsgrond op voor herziening of intrekking van de bijstand indien als gevolg daarvan niet kan worden vastgesteld of en, zo ja, in hoeverre de betrokkene verkeert in bijstandbehoevende omstandigheden. Het is dan aan de betrokkene om aannemelijk te maken dat zij, indien zij destijds wel aan de inlichtingenverplichting zou hebben voldaan, over de betreffende periode recht op volledige dan wel aanvullende bijstand zou hebben gehad.

Indien na een schending van de inlichtingenverplichting de door betrokkene achteraf gestelde en aannemelijk gemaakte feiten geen grondslag bieden voor een precieze vaststelling van het recht op bijstand, dan is de bijstandverlenende instantie, indien mogelijk, gehouden schattenderwijs vast te stellen tot welk bedrag de betrokkene in ieder geval wel recht op bijstand zou hebben. Die vaststelling moet gebeuren op basis van vaststaande feiten en omstandigheden. Hierbij mag een mogelijk nadeel veroorzaakt door resterende onzekerheden voor rekening van betrokkene gelaten worden, omdat betrokkene de inlichtingenverplichting heeft geschonden. Zie onder meer de uitspraak van de CRvB van 27 september 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BT5852. Dan is geen sprake van intrekking van het recht op bijstand, maar van de minder vergaande herziening daarvan.

Op basis van de waarnemingen en getuigenverklaringen heeft het college de inkomsten van eiseres uit schoonmaakwerkzaamheden schattenderwijs kunnen vaststellen. Nu het college in het geval van schending van de inlichtingenplicht verplicht is om tot herziening over te gaan, komt de rechtbank tot de conclusie dat het college in dit geval terecht het recht op uitkering heeft herzien.

Het college heeft het recht op uitkering van eiseres eveneens herzien wegens een door eiseres ontvangen schadevergoeding.

Volgens de CRvB blijkt uit artikel 31, tweede lid, onder m, van de Participatiewet dat het aan het college is om de grenzen te bepalen van wat uit het oogpunt van bijstandverlening nog wel en niet verantwoord is. Daarbij moet het bijstandverlenend orgaan rekening houden met de omstandigheid dat bij zeer aanzienlijke uitkeringen de betrokkene in een zodanige financiële positie kan komen te verkeren dat het onverkort buiten beschouwing laten daarvan niet in overeenstemming is met het minimumbehoefte- en complementaire karakter van de bijstand. De rechter dient de keuze die het college heeft gemaakt terughoudend te toetsen (zie bijvoorbeeld de uitspraak van 24 mei 2016, ECLI:NL:CRVB:2016:2305).

Uitgaande van deze wijze van toetsing komt de rechtbank tot het oordeel dat geen grond bestaat om het standpunt van het college over het berekenen van de schadevergoeding voor onjuist te houden. Het college heeft onder verwijzing naar jurisprudentie van de CRvB een aanzienlijk deel (namelijk de vergoeding voor diverse onkosten en het smartengeld) vrijgelaten, doch gemeend dat de toegekende vergoeding voor huishoudelijke hulp in mindering dient te worden gebracht op de bijstandsuitkering. Dit door het college gehanteerde uitgangspunt, is niet onredelijk. Naar het oordeel van de rechtbank heeft het college in hetgeen eiseres heeft aangevoerd geen reden hoeven zien om hiervan af te wijken. De rechtbank ziet geen aanleiding te oordelen dat het gehele bedrag aan schadevergoeding dient te worden vrijgelaten, temeer niet nu eiseres in de bewuste periode zelf werkzaamheden als schoonmaakster heeft verricht. Het college heeft dan ook terecht de ontvangen schadevergoeding in mindering gebracht op de uitkering.

Intrekking van bijstand is een voor de betrokkene belastend besluit. Daarom rust de bewijslast om aannemelijk te maken dat aan de voorwaarden voor intrekking is voldaan in beginsel op de bijstandverlenende instantie. Dit betekent dat de bijstandverlenende instantie de nodige kennis over de relevante feiten moet verzamelen.

Het college heeft in de beslissing op bezwaar de intrekkingsgrond gewijzigd. Naar het oordeel van de rechtbank is van schending van het zorgvuldigheidsbeginsel geen sprake aangezien in bezwaar een volledige heroverweging van het primaire besluit plaatsvindt, waarbij eventuele gebreken kunnen worden hersteld. Aan het verzoek van eiseres om terugverwijzing zal door de rechtbank dan ook geen gevolg worden gegeven, temeer niet nu eiseres in deze procedure voldoende in de gelegenheid is gesteld om haar bezwaren tegen het besluit van het college kenbaar te maken.