Centrale Raad van Beroep, 21-11-2017, ECLI:NL:CRVB:2017:4068, 15/6754 WWB

1.1.

Appellant ontving sinds 20 juli 2012 bijstand ingevolge de Wet werk en bijstand (WWB) naar de norm voor een alleenstaande met een toeslag van 10%, met een maandelijkse inhouding van € 198,30 in verband met inkomsten uit onderhuur.

1.2.

In mei 2014 is een medewerker van de Afdeling Bijzonder Onderzoek van de dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten van de gemeente Den Haag (medewerker) een onderzoek gestart op basis van een query, waarin alle inwonende, alleenstaande mannen van 55 jaar en ouder waren opgenomen. Deze groep werd beschouwd als risicoprofiel en klanten voorkomend op de lijst zouden worden gescreend op fraudesignalen. Uit de screening bleek dat bij appellant mogelijk sprake was van een gezamenlijke huishouding. Dit vermoeden bleek al bij de aanvraag in 2012, maar hiernaar was onvoldoende onderzoek verricht. Uit de Facebookpagina van appellant bleek dat dit vermoeden nog steeds bleek te bestaan.

1.3.

Naar aanleiding van de screening heeft de medewerker een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid van de aan appellant verleende bijstand. In dat kader heeft hij onder meer dossieronderzoek gedaan, bankafschriften bij appellant opgevraagd, een huisbezoek aan de woning van appellant gebracht en appellant op 29 juli 2014 en 21 augustus 2014 gehoord. De bevindingen van dat onderzoek zijn neergelegd in een rapport van 5 september 2014.

1.4.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep van appellant tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard.

3. Appellant heeft zich in hoger beroep op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraak gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De hier te beoordelen periode loopt van 1 januari 2014 tot en met 12 september 2014.

4.2.

Appellant heeft aangevoerd dat het college, door gebruik te maken van het risicoprofiel als vermeld in 1.2, een ongerechtvaardigd onderscheid heeft gemaakt naar leeftijd en naar geslacht. Dit is in strijd met het discriminatieverbod zoals neergelegd in verschillende bepalingen van internationaal recht. De onderzoeksbevindingen die uit het daarop volgende onderzoek zijn verkregen moeten daarom buiten beschouwing worden gelaten, zodat onvoldoende feitelijke grondslag bestaat voor de intrekking en terugvordering van de bijstand.

4.3.

Ingevolge artikel 53a van de WWB is het college bevoegd om een onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van verstrekte gegevens en zo nodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van bijstand. Zoals de Raad vaker heeft overwogen (bijvoorbeeld de uitspraak van 13 juni 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:2481), is een bijstandverlenend orgaan in beginsel bevoegd om met het oog op effectiviteit, efficiëntie en kostenbesparing en wegens het grote belang van bestrijding van onjuist gebruik van sociale voorzieningen, bij het toepassen van de algemene onderzoeksbevoegdheid risicoprofielen toe te passen. Daarbij mag echter niet in strijd worden gehandeld met het discriminatieverbod zoals onder meer opgenomen in artikel 14 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM.

4.4.

Artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM luidt in de Nederlandse vertaling:

1. Het genot van elk in de wet neergelegd recht moet worden verzekerd zonder enige discriminatie op welke grond dan ook, zoals geslacht, ras, kleur, taal, godsdienst, politieke of andere mening, nationale of maatschappelijke afkomst, het behoren tot een nationale minderheid, vermogen, geboorte of andere status.

2. Niemand mag worden gediscrimineerd door enig openbaar gezag op met name een van de in het eerste lid vermelde gronden.

4.5.

Zoals de Raad eerder heeft overwogen (zie de uitspraak van 12 december 2014, ECLI:NL:CRVB:2014:4180), is volgens constante rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een verschil in behandeling voor de toepassing van artikel 14 van het EVRM en daarmee voor toepassing van de onder 4.4 geciteerde bepaling discriminerend als het niet objectief gerechtvaardigd is, dat wil zeggen als met het onderscheid geen gerechtvaardigd doel wordt nagestreefd of als de gehanteerde middelen niet in een redelijke proportionaliteitsrelatie staan tot het nagestreefde doel. De verdragsstaten beschikken over een zekere beoordelingsmarge bij de vaststelling of en in welke mate verschillen in overigens gelijksoortige situaties een verschil in behandeling rechtvaardigen. De omvang van deze beoordelingsmarge is primair afhankelijk van de aard van het gemaakte onderscheid. Zoals de Raad eerder heeft overwogen (zie de uitspraak van 24 juni 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BQ9855), is volgens constante rechtspraak van het EHRM een verschil in behandeling uitsluitend op grond van geslacht alleen dan toegelaten als daarvoor zeer zwaarwegende redenen (“very weighty reasons”) bestaan.

4.6.

Het college heeft door gebruik van het onder 1.2 genoemde risicoprofiel onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen bijstandsgerechtigden en deze verschillend behandeld. Een bepaalde groep bijstandsgerechtigden van het mannelijk geslacht is onderworpen aan een niet-regulier onderzoek, terwijl vrouwelijke bijstandsgerechtigden met dezelfde kenmerken niet in dit onderzoek zijn betrokken. Indien een risicoprofiel, zoals thans in geding, beperkt is tot bijstandsgerechtigden van het mannelijk geslacht, dan gaat het om een onderscheid dat volgens de in 4.5 genoemde rechtspraak als “verdacht” is aan te merken. Een zodanig onderscheid dient te worden gerechtvaardigd door “zeer gewichtige redenen”.

4.7.

4.8.

Uit 4.7 blijkt dat de door het college verrichte selectie is gebaseerd op ervaringsgegevens die niet verifieerbaar zijn, omdat het college deze, anders dan de weergave achteraf van één medewerker in de e-mailberichten, niet op schrift heeft gesteld. Uit de door het college gestelde ervaringsgegevens, zoals die in 4.7 staan vermeld, komt verder ook niet duidelijk tot uitdrukking om hoeveel mannen het ging en op welke periode de ervaringsgegevens zien. Het college heeft dan ook niet aannemelijk gemaakt dat de ervaringsgegevens ertoe noodzaakten om gebruik te maken van het opgestelde risicoprofiel. Hieruit volgt dat het onderscheid naar geslacht niet verenigbaar is met artikel 14 van het EVRM, omdat het college niet het bewijs heeft geleverd dat er “zeer gewichtige redenen” zijn die het gemaakte onderscheid rechtvaardigen.

4.9.

Het vorenstaande leidt tot de conclusie dat het college door het risicoprofiel toe te passen zoals hij dat heeft gedaan, appellant heeft behandeld in strijd met het verbod van ongerechtvaardigde discriminatie. Dit betekent dat de onderzoeksbevindingen uit het rapport van 5 september 2014 die allemaal voortvloeien uit de toepassing van het risicoprofiel in het onderhavige geval niet meer kunnen worden gebruikt als bewijs voor het bestreden besluit. De intrekking berust daarom op een onvoldoende feitelijke grondslag. Het standpunt van het college ter zitting dat het college ook zonder het desbetreffende onderzoek als bedoeld in 1.2 bevoegd was om nader onderzoek te doen naar de woon- en leefsituatie van appellant en daarvoor ook aanknopingspunten in het dossier zaten, maakt niet dat de onderzoeksbevindingen alsnog bij de beoordeling kunnen worden betrokken. De bevoegdheid van artikel 53a van de WWB kan weliswaar steeds en spontaan worden uitgeoefend ten aanzien van alle bijstandsgerechtigden, maar de onderzoeksbevindingen vloeien in dit geval allemaal rechtstreeks voort uit het in strijd met het verbod van discriminatie verrichte onderzoek. Het college heeft onder die omstandigheden in redelijkheid geen gebruik kunnen maken van de bevoegdheid tot het instellen van het onderzoek zoals verricht. Uit het voorgaande volgt tevens dat voor de terugvordering geen grondslag bestaat.

4.10.

Uit 4.9 volgt dat het hoger beroep slaagt, zodat de aangevallen uitspraak moet worden vernietigd. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het beroep gegrond verklaren en het bestreden besluit vernietigen wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12 van de Algemene wet bestuursrecht. Aangezien aan het besluit van 12 september 2014 hetzelfde gebrek kleeft als aan het bestreden besluit en, gelet op het tijdsverloop, niet is te verwachten dat het college dit gebrek nog kan herstellen, zal de Raad zelf in de zaak voorzien door het besluit van 12 september 2014 te herroepen.