Centrale Raad van Beroep, 12-12-2017, ECLI:NL:CRVB:2017:4327, 15/4603 WWB

1.1.

Appellanten ontvingen vanaf 22 oktober 2004 bijstand, laatstelijk ingevolge de Wet werk en bijstand (WWB) naar de norm voor gehuwden.

1.3.

1.4.

Appellanten hebben op 13 november 2014 een aanvraag om bijstand ingevolge de WWB ingediend. In het kader van deze aanvraag heeft het college bij brief van 23 februari 2015 verzocht een aantal nader genoemde gegevens te verstrekken, waaronder de onder 1.2.2 genoemde gegevens over de (financiering van de) woningen 1 en 2 en bankgegevens van Nederlandse en Turkse bankrekeningen. Appellanten hebben deze gegevens niet verstrekt.

1.5.

Bij besluit van 26 maart 2015, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 13 mei 2015 (bestreden besluit 2), heeft het college de aanvraag afgewezen. Aan bestreden besluit 2 heeft het college ten grondslag gelegd dat appellanten de op hen rustende wettelijke inlichtingenverplichting hebben geschonden door geen volledige en controleerbare inzage te verschaffen in hun financiële situatie. Hierdoor kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld.

1.6.

Appellanten hebben zich op 16 april 2015 opnieuw tot het college gewend voor het doen van een aanvraag om bijstand ingevolge de Participatiewet. In het kader van deze aanvraag heeft het college bij brief van 30 november 2015 appellanten verzocht een aantal nader genoemde gegevens te verstrekken, waaronder wederom de onder 1.2.2 genoemde gegevens over de (financiering van de) woningen 1 en 2 en bankgegevens van Nederlandse en Turkse bankrekeningen. Appellanten hebben deze gegevens niet verstrekt.

1.7.

Bij besluit van 16 december 2015 heeft het college de aanvraag afgewezen. In bezwaar tegen dit besluit hebben appellanten een bankafschrift overgelegd van een Turkse bankrekening die op naam van appellant staat. Op dit bankafschrift is vermeld dat de bankrekening is geopend op 2 juli 2013. Bij besluit van 15 april 2016 (bestreden besluit 3) heeft het college het bezwaar tegen het besluit van 16 december 2015 ongegrond verklaard. Aan bestreden besluit 3 heeft het college ten grondslag gelegd dat appellanten niet alle gevraagde gegevens hebben overgelegd om het recht op bijstand per 16 april 2015 te kunnen vaststellen. Zo ontbreekt onder meer nog steeds inzicht in (het verloop van het saldo op) de Turkse bankrekening van appellanten. Het enkele, ongedateerde bankafschrift dat appellanten op 10 maart 2016 hebben overgelegd, is daarvoor onvoldoende. Door de gevraagde gegevens die zien op hun financiële situatie niet te verstrekken, hebben appellanten de op hen rustende wettelijke inlichtingenverplichting geschonden. Als gevolg daarvan kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld.

2. Bij aangevallen uitspraken 1 tot en met 3 heeft de rechtbank, voor zover hier van belang, de beroepen tegen bestreden besluiten 1 tot en met 3 ongegrond verklaard.

3. Appellanten hebben zich in hoger beroep op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraken gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De te beoordelen periode loopt van 13 augustus 2009 tot en met 20 oktober 2014.

4.2.

Appellanten hebben met betrekking tot aangevallen uitspraak 1 als meest vergaande grond aangevoerd dat het college met het uitgevoerde onderzoek in het kader van het project een ongeoorloofd onderscheid heeft gemaakt naar afkomst, door het onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden van Turkse afkomst. De rechtbank heeft in aangevallen uitspraak 1 ten onrechte overwogen dat het gemaakte onderscheid naar groepen bijstandsgerechtigden gerechtvaardigd is en in redelijke verhouding staat met het daarmee te dienen doel, gelet op het grote belang van de rechtmatige toepassing van de bijstandswetgeving, de hoge kosten van controle en handhaving en de grote verschillen die bestaan tussen controlemogelijkheden in Nederland en in het buitenland.

4.3.

Ingevolge artikel 53a van de WWB is het college bevoegd onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van verstrekte gegevens en zo nodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van de bijstand. Bij de uitoefening van de in dit artikel neergelegde bevoegdheid mag niet in strijd gehandeld worden met het discriminatieverbod zoals onder meer opgenomen in artikel 14 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM.

4.4.

Artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM luidt in de Nederlandse vertaling:

4.5.

Zoals de Raad eerder heeft overwogen (zie de uitspraak van 12 december 2014, ECLI:NL:CRVB:2014:4180), is volgens constante rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een verschil in behandeling voor de toepassing van artikel 14 van het EVRM en daarmee voor toepassing van de onder 4.4 geciteerde bepaling discriminerend als het niet objectief gerechtvaardigd is, dat wil zeggen als met het onderscheid geen gerechtvaardigd doel wordt nagestreefd of als de gehanteerde middelen niet in een redelijke proportionaliteitsrelatie staan tot het nagestreefde doel. De verdragsstaten beschikken over een zekere beoordelingsmarge bij de vaststelling of en in welke mate verschillen in overigens gelijksoortige situaties een verschil in behandeling rechtvaardigen. De omvang van deze beoordelingsmarge is primair afhankelijk van de aard van het gemaakte onderscheid. Het onderscheid naar woonplaats is, zo volgt uit genoemde uitspraak van de Raad, geen “verdacht” onderscheid, zodat ten aanzien van een dergelijk onderscheid de verdragsstaat een ruime “margin of appreciation” toekomt. Dit geldt te meer in dit geval waar het gaat om een maatregel op het terrein van de sociale zekerheid. Volgens constante rechtspraak van het EHRM is verschil in behandeling uitsluitend op grond van nationaliteit alleen dan toegelaten als daarvoor zeer zwaarwegende redenen (“very weighty reasons”) bestaan (arrest Andrejeva v. Latvia [GC], 18 februari 2009, no. 55707/00, § 87, ECHR 2009).

4.6.

Met betrekking tot de door het college overgelegde stukken en de hierop ter zitting door het college gegeven toelichting wordt het volgende vastgesteld.

4.7.

Uit 4.6 blijkt dat in de notitie twee groepen bijstandsgerechtigden zijn onderscheiden, te weten enerzijds bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit en anderzijds bijstandsgerechtigden met een overige niet-Nederlandse nationaliteit, maar dat in het kader van de pilot uitsluitend bijstandsgerechtigden met de Turkse en Marokkaanse nationaliteit zijn geselecteerd voor een onderzoek naar vermogen in hun land van herkomst. Door de selectie voor dat onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden met twee nationaliteiten, heeft het college in dat stadium dus al een onderscheid naar nationaliteit gemaakt. De in de notitie opgenomen berekening van de besparing op de bijstandsuitkeringen voor de gemeente Tilburg, als onder 4.6.2 vermeld, ziet alleen op de te verwachten beëindiging van de bijstand van bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit. Uit deze berekening, in samenhang bezien met de in de notitie uitvoerig beschreven voordelen van het laten verrichten van onderzoek door Bureau Buitenland ten opzichte van het door IBF te verrichten onderzoek in Marokko, valt af te leiden dat de focus van het college in de pilotfase in feite al vrijwel uitsluitend was gericht op het doen van onderzoek naar vermogen in Turkije van de groep bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit.

4.9.

Op grond van wat in 4.8 is overwogen kan geen andere conclusie worden getrokken dan dat een onderscheid is gemaakt dat volgens de onder 4.5 genoemde rechtspraak van het EHRM als “verdacht” is aan te merken. Een zodanig onderscheid dient te worden gerechtvaardigd door “zeer gewichtige redenen”.

4.10.

Uit wat de vertegenwoordiger van het college hierover ter zitting heeft verklaard, begrijpt de Raad dat het college uit kostenoverweging - de geschatte besparing op de bijstandsuitkeringen - en om pragmatische redenen - de in notitie belichte efficiënte wijze waarop Bureau Buitenland onderzoek in Turkije kan doen - aanleiding heeft gezien om het onderzoek naar vermogen in het buitenland te beperken tot bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit. De mogelijke kostenbesparing noch de efficiënte wijze waarop Bureau Buitenland gegevens kan verkrijgen over vermogen in Turkije kan in dit geval dienen als een dergelijke zeer gewichtige reden om het onderzoek slechts te richten op bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit.

4.11.

Dit leidt tot de conclusie dat het college, door het onderzoek te beperken tot bijstandsgerechtigden met de Turkse nationaliteit, waaronder appellanten, heeft gehandeld in strijd met het discriminatieverbod. Hieruit volgt dat de in 4.2 opgenomen beroepsgrond slaagt. Dit betekent dat de bevindingen uit het in Turkije verrichte onderzoek niet als bewijs aan de besluitvorming ten grondslag mogen worden gelegd. Aangezien het vervolgonderzoek van de handhavingsspecialist, in de vorm van een gesprek met appellant op 2 oktober 2014, uitsluitend een vervolg is op en onlosmakelijk is verweven met de bevindingen van het onrechtmatige onderzoek naar vermogen van appellanten in Turkije, mogen ook de bevindingen uit dat nader onderzoek niet als bewijs aan de besluitvorming ten grondslag worden gelegd. Gelet hierop behoeven de overige beroepsgronden, die er eveneens op neerkomen dat de bevindingen van het onderzoek in Turkije onrechtmatig zijn verkregen, geen bespreking meer.

4.12.

Uit 4.11 volgt dat bestreden besluit 1, voor zover het college daarbij het standpunt heeft ingenomen dat appellanten vanaf 1 augustus 2009 geen recht op bijstand hebben wegens het bezit van onroerende zaken in Turkije, niet op een voldoende feitelijke grondslag berust omdat deze feitelijke grondslag uitsluitend is gebaseerd op de gegevens verkregen uit het onder 4.11 bedoelde onderzoek. De rechtbank heeft dit niet onderkend.

4.13.

Appellant heeft tijdens de bezwaarprocedure met betrekking tot de aanvraag van 16 april 2015 zelf een bankafschrift ingebracht van een op zijn naam staande bankrekening bij de bank [bank] met nummer [rekeningnummer] ([bankrekeningnummer]). Appellant heeft van de [bankrekeningnummer], die volgens dat bankafschrift op 2 juli 2013 is geopend, niet eerder uit eigen beweging melding gemaakt bij het college, hoewel hij daartoe wel verplicht was. Dit bankafschrift is niet te beschouwen als uitsluitend een vervolg op en onlosmakelijk verweven met de bevindingen van het onrechtmatige onderzoek naar vermogen van appellanten in Turkije. Daarom bestaat geen grond dit gegeven buiten beschouwing te laten bij de beoordeling van het standpunt van het college dat appellanten geen volledige en controleerbare inzage in hun financiële situatie hebben gegeven.

4.14.

Gelet op het onder 4.13 bedoelde bankafschrift staat vast dat vanaf 2 juli 2013 een Turkse bankrekening op naam van appellant staat. Voorts staat vast dat appellanten, behoudens dat ene bankafschrift, geen bankafschriften van de [bankrekeningnummer] hebben verstrekt.

4.15.

Appellanten hebben aangevoerd dat zij alles hebben gedaan wat in hun macht ligt om aan de gevraagde bankgegevens van de [bankrekeningnummer] te komen, maar dat dit niet is gelukt, omdat de bank in Turkije te kennen heeft gegeven dat geen afschriften worden verstrekt zonder dat appellanten daarbij aanwezig zijn en appellanten geen middelen hebben om naar Turkije af te reizen. Deze beroepsgrond slaagt niet. Appellanten hebben hun stellingen niet met objectieve en verifieerbare gegevens onderbouwd, zodat niet kan worden vastgesteld dat appellanten niet in staat waren om de gevraagde bankafschriften van de [bankrekeningnummer] te verkrijgen.

4.16.

Uit 4.14 en 4.15 volgt dat appellanten in een deel van de te beoordelen periode, te weten van 2 juli 2013 tot en met 20 oktober 2014, de ingevolge artikel 17, eerste lid, van de WWB op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden door geen bankafschriften te verstrekken van de [bankrekeningnummer] en daardoor onvoldoende inzicht hebben gegeven in hun financiële situatie. Als gevolg van deze schending kan het recht op bijstand over die periode niet worden vastgesteld. Gelet hierop was het college op grond van artikel 54, derde lid, eerste volzin, van de WWB gehouden de bijstand van appellanten vanaf 2 juli 2013 in te trekken en de vanaf die datum gemaakte kosten van de verleende bijstand op grond van artikel 58, eerste lid, van de WWB van appellanten terug te vorderen.

4.17.

Uit 4.12 en 4.16 vloeit voort dat aangevallen uitspraak 1 dient te worden vernietigd. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het beroep gegrond verklaren en bestreden besluit 1 wegens strijd met artikel 7:12, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) vernietigen voor zover het betreft de intrekking over de periode van 1 augustus 2009 tot en met 1 juli 2013 en de terugvordering in zijn geheel, omdat deze ondeelbaar is.

4.18.

De volgende vraag is welk gevolg hieraan moet worden gegeven. Het college heeft ter zitting verzocht om, als de Raad zou oordelen dat de bevindingen uit het in Turkije verrichte onderzoek onrechtmatig zijn verkregen, de rechtsgevolgen van het bestreden besluit in stand te laten. De Raad beschikt daarvoor, gelet op het feit dat het onrechtmatig verkregen bewijs niet aan de besluitvorming ten grondslag mag worden gelegd, over onvoldoende gegevens. De Raad ziet evenmin mogelijkheden om zelf in de zaak te voorzien voor zover het betreft de intrekking over de periode van 1 augustus 2009 tot en met 1 juli 2013 en de terugvordering.

4.19.

4.20.

Met het oog op een efficiënte afdoening van het geschil ziet de Raad verder aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij hem beroep kan worden ingesteld.

4.21.

De te beoordelen periode loopt in dit geval van 13 november 2014 tot en met 26 maart 2015, de datum van het afwijzingsbesluit.

4.22.

De bewijslast van bijstandbehoevendheid bij aanvragen om bijstand rust in beginsel op de aanvrager zelf. Daarbij dient de betrokkene duidelijkheid te verschaffen over onder meer zijn financiële situatie. Indien de aanvrager niet aan de inlichtingenverplichting voldoet, is dat een grond voor weigering van bijstand indien als gevolg van het niet nakomen van de verplichting niet kan worden vastgesteld of, en zo ja, in welke mate, de aanvrager recht op bijstand heeft.

4.23.

Bankafschriften zijn gegevens die van belang zijn voor de verlening van bijstand. Vaststaat dat appellanten geen afschriften van de [bankrekeningnummer] hebben ingeleverd, hoewel was gevraagd om bankgegevens, zodat zij reeds om die reden geen volledig beeld van hun financiële situatie hebben gegeven. Hiermee is gegeven dat appellanten de op hen rustende wettelijke inlichtingenverplichting hebben geschonden. Als gevolg hiervan heeft het college, anders dan appellanten hebben betoogd, niet kunnen vaststellen of appellanten in de hier te beoordelen periode recht hadden op bijstand.

4.24.

Uit 4.23 volgt dat het college de aanvraag van appellanten terecht heeft afgewezen. Dit betekent dat het hoger beroep tegen aangevallen uitspraak 2 niet slaagt, zodat deze uitspraak moet worden bevestigd.

4.25.

De te beoordelen periode loopt van 14 april 2015 tot en met 16 december 2015, de datum van het afwijzingsbesluit.

4.26.

Ook voor deze aanvraag geldt dat appellanten, hoewel opnieuw om bankgegevens was gevraagd, geen bankafschriften van de [bankrekeningnummer] hebben overgelegd - behoudens één bankafschrift -, zodat zij nog steeds geen volledig beeld van hun financiële situatie hebben gegeven. Het college wordt dan ook gevolgd in zijn standpunt dat ook voor wat betreft de hier te beoordelen periode, en anders dan door appellanten betoogd, het recht op bijstand niet kan worden vastgesteld.

4.27.

Gelet op 4.26 slaagt het hoger beroep niet, zodat ook aangevallen uitspraak 3 moet worden bevestigd.

5.1.

Aanleiding bestaat het college in zaak 15/4603 WWB te veroordelen in de proceskosten van appellanten in beroep en hoger beroep voor verleende rechtsbijstand. Deze kosten worden begroot op € 990,- in beroep voor verleende rechtsbijstand. Voor de kosten in hoger beroep gaat de Raad voor deze zaak en de ter zitting gelijktijdig behandelde zaken 15/7843 PW en 16/1994 PW, waarin de hoger beroepen eveneens slagen, uit van samenhangende zaken als bedoeld in artikel 3, tweede lid, van het Besluit proceskosten bestuursrecht (Bpb), zodat deze zaken voor de toepassing van artikel 2, eerste lid, onder a, van het Bpb in hoger beroep worden beschouwd als één zaak. Voorts is bij deze berekening de wegingsfactor 1 toegepast, die gehanteerd wordt bij minder dan vier samenhangende zaken. De kosten in hoger beroep van deze drie samenhangende zaken worden begroot op in totaal € 990,- (1 punt voor de indiening van hoger beroepschriften, 1 punt voor het bijwonen van de zitting, wegingsfactor 1, waarde per punt € 495,-), wat voor zaak 15/4603 WWB een bedrag van € 330,- voor in hoger beroep verleende rechtsbijstand is. Het totaalbedrag van de proceskostenveroordeling in deze zaak bedraagt dus € 1.320,-.

5.2.

Voor een veroordeling in de proceskosten in de zaken 16/800 PW en 17/141 PW bestaat geen aanleiding.