Centrale Raad van Beroep, 11-12-2020, ECLI:NL:CRVB:2020:3387, 18/1772 PW

1.1.

Appellanten ontvingen, met onderbrekingen, van 23 juni 1987 tot en met 26 januari 1997 bijstand, laatstelijk ingevolge de Algemene bijstandswet (Abw) naar de norm voor gehuwden.

1.2.

De douane op Schiphol heeft medio 1997 de vader van appellant bij binnenkomst in Nederland aangetroffen met een zevental spaarbrieven op zijn eigen naam en op naam van zijn kinderen. Eén van deze spaarbrieven stond op naam van appellant en vertegenwoordigde een waarde van ƒ 315.000,- (€ 142.940,77). Naar aanleiding hiervan heeft de sociale recherche van het samenwerkingsverbond Sociale Recherche Oss e.o. (sociale recherche) een onderzoek ingesteld naar de aan appellanten verleende bijstand. Daarbij heeft de sociale recherche appellanten op 9 oktober 1997 gehoord en zijn bevindingen vastgelegd in een rapportage van 13 oktober 1997.

1.3.

Bij besluit van 18 december 1997, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 20 juli 1998, heeft het college de bijstand van appellanten over de in 1.1 genoemde periode ingetrokken en de over die periode gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van ƒ 121.386,49 (€ 55.082,78) van hem teruggevorderd. Hieraan heeft het college ten grondslag gelegd dat appellant de inlichtingenverplichting heeft geschonden door aan het college geen melding te maken van een Turkse spaarrekening die op zijn naam stond met daarop een bedrag van ƒ 315.000,-.

1.4.

Bij vonnis van 17 juni 1999 heeft de politierechter te Den Bosch appellant vrijgesproken van overtreding van artikel 225 van het Wetboek van Strafrecht. Dit vonnis is in kracht van gewijsde gegaan.

1.5.

Bij uitspraak van 22 oktober 1999 heeft de rechtbank Den Bosch het beroep tegen het besluit van 20 juli 1998 gegrond verklaard, het besluit van 20 juli 1998 vernietigd wegens een onjuiste wettelijke grondslag en de rechtsgevolgen van het vernietigde besluit voor zover dit betrekking had op de terugvordering in stand gelaten. De Raad heeft bij uitspraak van 2 juli 2002, 99/6108, de uitspraak van de rechtbank bevestigd met dien verstande dat ook de rechtsgevolgen van het vernietigde intrekkingsbesluit in stand blijven. Hiermee zijn de rechtsgevolgen van het besluit van 20 juli 1998 in rechte komen vast te staan.

1.6.

Het college heeft in verband met de terugvordering ten laste van appellant conservatoir beslag doen leggen op de Turkse bankrekening tot een bedrag van ƒ 145.000,- (€ 65.789,13). Bij brief van 15 april 1999 heeft een medewerker van de gemeente Oss een deurwaarder gevraagd om de terugvordering te executeren en heeft daarbij gewezen op een spaarcertificaat/kredietbrief (spaarbrief) ten name van appellant met een waarde van ƒ 315.000,-, waarvan een kopie was bijgevoegd. Daarbij is vermeld dat appellant weigert de vordering vrijwillig te voldoen en dat appellant de spaarbrief vooralsnog niet te gelde kan maken in verband met het gelegde conservatoire beslag. In april 2000 is duidelijk geworden dat dit beslag om onbekende redenen op 28 oktober 1998 door de rechtbank in Ankara is opgeheven.

1.7.

Ten laste van appellant is derdenbeslag gelegd op zijn WAO-uitkering van het UWV. In een rapportage heronderzoek terugvordering van 13 juni 2016 is vermeld dat de vordering uit handen gegeven is aan een deurwaarder, dat een vordering openstaat van € 45.349,63, dat de deurwaarder een bedrag van € 10.600,82 heeft ontvangen en dat appellant € 72,76 per maand aflost. Het vakantiegeld maakt geen deel uit van de regeling.

1.8.

Op 7 november 2016 hebben appellanten onder meer verzocht het restant van de terugvordering kwijt te schelden. Daarbij is vermeld dat appellanten al meer dan 20 jaar hadden afgelost. Op dat moment bedroeg de openstaande schuld nog € 45.099,63.

1.9.

Bij besluit van 30 november 2016, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 1 augustus 2017 (bestreden besluit), heeft het college het verzoek afgewezen. Aan het bestreden besluit heeft het college ten grondslag gelegd dat niet is voldaan aan de voorwaarden zoals genoemd in artikel 58, zevende lid, van de Participatiewet (PW). Voorts ziet het college geen aanleiding de vordering kwijt te schelden met toepassing van de Beleidsregels Terug- en invordering 2015.1 (Beleidsregels 2015). De vordering betreft immers een fraudevordering die ingevolge het door het college gehanteerde beleid niet wordt kwijtgescholden, tenzij dringende redenen daartoe aanleiding geven. Er is ook geen sprake van vrijwillige betaling. Van omstandigheden of dringende redenen die nopen tot kwijtschelding is het college niet gebleken.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard.

3. In hoger beroep hebben appellanten zich op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraak gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

Appellanten bestrijden dat zij fraude hebben gepleegd. Het geld op de spaarrekening was van de schoonzus van appellant en hij heeft het nooit gebruikt. Het is onredelijk dat in het toepasselijke beleid de terugvordering wegens enkele schending van de inlichtingenverplichting, zonder dat opzet of schuld is bewezen, wordt aangemerkt als fraudevordering. Appellanten zullen nooit de gehele schuld kunnen aflossen. Daarmee zijn appellanten voor de rest van hun leven veroordeeld om te leven onder het sociaal minimum.

4.2.

Bij de beoordeling van deze beroepsgrond strekt het volgende tot uitgangspunten.

4.4.

Bij de beoordeling van de vraag of het door het college gevoerde beleid met betrekking tot verzoeken tot kwijtschelding de toets van een redelijke beleidsbepaling kan doorstaan is het volgende van belang.

4.5.

Artikel 3 van de Beleidsregels 2015 sluit toepassing van de kwijtscheldingsbevoegdheid ten aanzien van terugvorderingen wegens schending van de inlichtingenverplichting, verwijtbaar of niet, geheel uit. De in die bepaling genoemde uitzondering van dringende redenen is immers in het licht van het achtste lid van artikel 58 van de PW slechts een herhaling van die wettelijke bepaling, en dus zonder betekenis.

4.6.

Een beleidsregel, die toepassing van een bij wet geregelde begunstigende bevoegdheid volledig uitsluit, kan de toets van een redelijke beleidsbepaling niet doorstaan. Zie de uitspraak van 31 januari 2018, ECLI:NL:CRVB:2018:363, r.o. 4.4. Ook het in 4.4.1 weergegeven, verkort aangeduide motief van de wetgever, dat het college zich blijkens artikel 2, eerste lid, van de Beleidsregels 2015 tot plicht stelt, kan dit zo te noemen “nul”beleid niet rechtvaardigen, in ieder geval niet omdat het college dat ook toepast op terugvorderingen wegens niet-verwijtbare schendingen van de inlichtingenverplichting.

4.7.

Wat in 4.6 is overwogen, geldt ook voor de kwijtschelding van oude terugvorderingen. De Wet aanscherping heeft met een bevoegdheid tot kwijtschelding onder voorwaarden van terugvorderingen wegens schending van de inlichtingenverplichting een begunstiging in het leven geroepen tegen het voorheen in vaste rechtspraak niet-onredelijk geoordeelde beleid dat behoudens dringende redenen geen kwijtschelding van die terugvorderingen wordt verleend. De schuldenaren van oude terugvorderingen behoren op dit punt niet van die begunstiging te worden uitgesloten vanwege toepassing van het overgangsrecht van de Wet aanscherping dat hen beoogt te beschermen.

4.8.

Omdat het bestreden besluit berust op toepassing van beleid dat in 4.6 en 4.7 als kennelijk onredelijk is gekwalificeerd, ontbeert het een deugdelijke motivering. Wat verder in het besluit is vermeld over de vrijwilligheid van de betaling, is ontleend aan beleidsregels die zien op terugvordering zonder schending van de inlichtingenverplichting en die dus niet van toepassing zijn op het verzoek om kwijtschelding. Het college heeft ter zitting verklaard dat die extra toetsing niet stelselmatig plaatsvindt, zodat die beleidsregels ook geen basis kunnen zijn voor de motivering.

4.9.

Wat in 4.6 tot en met 4.8 is overwogen betekent dat de in 4.1 weergeven beroepsgrond van appellanten slaagt. De rechtbank heeft dit niet onderkend. Het beroep is gegrond. Het bestreden besluit komt voor vernietiging in aanmerking wegens strijd met artikel 7:12 van de Algemene wet bestuursrecht. Aansluitend moet worden bezien, welke gevolgen moeten worden verbonden aan dit motiveringsgebrek. De rechtsgevolgen kunnen bij gebreke van een andere motivering niet in stand worden gelaten. Daartoe kunnen de Beleidsregels Terug- en invordering 2020 niet dienen, omdat die, zoals het college ter zitting bevestigd heeft, op dit punt gelijkluidend zijn. Nu het om kennelijk onredelijk beleid gaat en vorming van nieuw beleid waarschijnlijk lijkt, is een bestuurlijke lus niet aangewezen om dit gebrek te herstellen. Dit betekent dat het college zal worden opgedragen een nieuwe beslissing op bezwaar te nemen met inachtneming van deze uitspraak. Daarbij zal worden bepaald dat beroep tegen die beslissing bij de Raad moet worden ingesteld.

4.10.

Uit 4.9 volgt dat de overige beroepsgronden van appellant nu geen bespreking behoeven. Dit betekent dat op dit moment ook geen oordeel wordt gegeven over de vraag of de schending van de inlichtingenverplichting in dit geval appellanten te verwijten is en of zij niet vrijwillig hebben meegewerkt aan de betaling van de terugvordering.