Centrale Raad van Beroep, 28-02-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:448, 21 / 202 PW

Op 9 september 2019 heeft de jongste zoon bij het eerste verhoor het volgende verklaard. Appellanten ontvangen bijstand en appellant heeft sinds het restaurant is geopend in 2001 er vrijwel dagelijks geholpen. Appellant deed daarbij alles wat op dat moment moest gebeuren. Hij nam bijvoorbeeld de telefoon op om bestellingen aan te nemen, bracht bestellingen rond, nam bestellingen op in het restaurant, serveerde bestellingen en telde het geld. Het is cultureel bepaald dat zij als familie elkaar zo helpen. In de acht maanden dat de oudste zoon van appellanten in 2015 in de gevangenis heeft gezeten, heeft appellant extra moeten helpen. Tot op de dag van de verklaring is appellant dagelijks in het restaurant om te helpen. Appellant had dit moeten melden bij de gemeente maar heeft dit niet gedaan. Hij geeft appellant vaak € 1.000,- of € 2.000,- aan kasgeld, zodat het veilig is, waarna hij het later terugkrijgt en stort. Hij geeft appellant geen loon voor het werk. Hij hielp appellant wel met andere zaken, zoals bijvoorbeeld het kopen van spullen en het laten gebruiken van zijn auto. Hij is zich bewust dat hij ook profijt heeft gehad van de hulp van appellant, omdat appellant heel klantgericht werkt waardoor klanten terugkomen. In het tweede verhoor heeft de jongste zoon verklaard dat appellant hem altijd heeft geholpen waar nodig en dat had hij moeten doorgeven. Hij weet ook dat appellant eigenlijk betaald had moeten worden voor het werk wat hij deed. Het geld dat hij overhield van het restaurant investeerde hij weer in het bedrijf. Ook koopt hij af en toe spullen voor appellanten, zoals recent een nieuwe vloer.

De dochter heeft onder meer verklaard dat het eigenlijk niet kan dat appellant bijstand ontvangt terwijl hij best wel had kunnen werken. Zij heeft ook wel eens tegen hem gezegd dat hij beter kan stoppen met werken. Zij heeft tijdens de gesprekken met de gemeente over reintegratie gelogen dat appellant niet zou werken, aangezien hij wel altijd aanwezig was in het restaurant. Appellant was niet alleen werkzaam als gastheer, maar werkte ook in de bediening, nam bestellingen op en zette deze in de computer, rekende af, ging soms mee met de jongste zoon de inkoop doen of deed dit alleen. Appellant ging ook mee met personeelsuitjes die werden bekostigd met de fooien. De werknemers van het restaurant zullen appellant als hun baas zien. De dochter denkt dat appellant geen salaris heeft ontvangen omdat hij zijn zonen wilde helpen zodat er meer geld over bleef.

Appellant heeft deze verklaringen onderschreven. Hij heeft verklaard dat hij dacht dat hij de werkzaamheden niet hoefde door te geven, maar alleen als hij inkomsten ontving. Hij heeft nooit loon ontvangen, hoewel hij en zijn vrouw wel eens spullen kregen die zij nodig hadden of de auto’s mochten gebruiken. Voor appellant is het vanzelfsprekend dat hij zijn zonen helpt waar nodig.

Appellante heeft verklaard dat zij niets weet van de activiteiten die appellant buitenshuis doet. Zij weet dat zij geld krijgen van de gemeente, maar verder worden de zaken door haar familie geregeld.

Uit het proces-verbaal van de zitting van 8 december 2020 van de rechtbank blijkt dat een van de rechters van de meervoudige kamer door middel van videobellen heeft deelgenomen aan de zitting als gevolg van het vroege tijdstip van de zitting, gecombineerd met de lange reisafstand voor de rechter. Appellanten hebben verwezen naar het arrest van de Hoge Raad van 15 december 2020 (ECLI:NL:HR:2020:2037). Die uitspraak ziet op de toepassing van de Tijdelijke wet COVID-19 Justitie en Veiligheid in strafrechtelijke procedures, waar in deze zaak geen sprake van is. Uit artikel 2, eerste lid, van de Tijdelijke wet COVID-19 Justitie en Veiligheid blijkt wel dat ook in bestuursrechtelijke procedures de mondelinge behandeling door middel van een tweezijdig elektronisch communicatiemiddel een verband moet hebben met de uitbraak van COVID-19. Dat was hier niet aan de orde. Appellanten hebben dan ook terecht aangevoerd dat in dit geval een grondslag ontbreekt voor het (deels) digitaal houden van de zitting. Het had echter in de rede gelegen dat appellanten een verzoek tot aanhouding van het onderzoek ter zitting hadden gedaan, als zij zich niet konden vinden in een dergelijke wijze van behandeling. Maar appellanten hebben geen aanhoudingsverzoek gedaan. Ook hebben appellanten op de zitting geen opmerkingen gemaakt over de digitale deelname van een van de rechters. Hoewel aan de gang van zaken gebreken kleven ziet de Raad, nu niet is gebleken dat appellanten hierdoor zijn benadeeld, geen reden om daaraan consequenties te verbinden voor de aangevallen uitspraak.

Appellanten zijn verder van mening dat uit de behandeling van de rechtbank ter zitting is gebleken dat de behandelend rechters de zaak onvoldoende hadden voorbereid en dat dossierkennis ontbrak. In hoger beroep ligt de juistheid van de aangevallen uitspraak ter beoordeling. Uit de aangevallen uitspraak blijkt niet dat de rechtbank een gebrekkige kennis had van het dossier. De Raad wijst op de onderdelen 5.5, 5.7 en 5.12 van de aangevallen uitspraak, waar het gaat om de kernpunten van het beroep. De door appellanten als gebrekkig ervaren behandeling ter zitting bij de rechtbank leidt dan ook niet tot de conclusie dat zij geen eerlijk proces hebben gehad in beroep.

Intrekking van bijstand is een voor de betrokkene belastend besluit. Daarom rust de bewijslast om aannemelijk te maken dat aan de voorwaarden voor intrekking is voldaan in beginsel op de bijstandverlenende instantie. Dit betekent dat de bijstandverlenende instantie de nodige kennis over de relevante feiten moet verzamelen.

Het verrichten van op geld waardeerbare werkzaamheden is een omstandigheid die voor het recht op bijstand van belang kan zijn, ongeacht de intentie waarmee die werkzaamheden worden verricht en ongeacht of daaruit daadwerkelijk inkomsten worden genoten. Hierbij is van betekenis dat, gelet op artikel 31, eerste lid, in verbinding met artikel 32, eerste lid, van de PW, niet alleen van belang is het inkomen waarover de betrokkene daadwerkelijk beschikt, maar ook het inkomen waarover hij/zij redelijkerwijs kan beschikken. Het gaat dus om werkzaamheden waar normaliter een beloning tegenover staat of die de betrokkene daarvoor redelijkerwijs kan bedingen. Dit is vaste rechtspraak (uitspraak van 8 mei 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BW5646).

Uit de stukken van het strafrechtelijk onderzoek, zoals bijvoorbeeld de proces-verbalen van de aanhoudingen en de bevelen tot inverzekeringstellingen, blijkt niet dat de aanhouding van appellant en zijn kinderen onrechtmatig is verricht. Gelet op de uitvoerige onderzoeksbevindingen voorafgaand aan de aanhoudingen, zoals beschreven in 1.2 tot en met 1.5, zijn er anders dan appellanten hebben aangevoerd geen aanknopingspunten om aan te nemen dat er geen redelijk vermoeden van schuld aan (kortgezegd) het plegen of medeplegen van sociale zekerheidsfraude bestond voorafgaand aan de aanhoudingen.

Appellanten hebben verder niet aannemelijk gemaakt dat de verklaringen onder ontoelaatbare druk zijn afgelegd, in essentie geen juiste weergave bevatten van wat is verklaard tegenover de sociale recherche of om een andere reden buiten beschouwing moeten blijven. Hoewel het aannemelijk is dat appellanten tijdens de verhoren enige druk hebben ervaren, bieden de gedingstukken geen aanknopingspunten voor de conclusie dat dit ontoelaatbaar is geweest en zij daardoor op een bepaald moment niet naar waarheid hebben kunnen verklaren. Bovendien stemmen de verklaringen op essentiële onderdelen met elkaar overeen. Uit de verklaringen van appellant, zijn dochter en jongste zoon blijkt verder dat zij bij de verhoren expliciet hebben afgezien van het verschoningsrecht, zodat ook op dit vlak geen reden bestaat om de verklaringen buiten beschouwing te laten.

Van doorslaggevende betekenis is de inhoud van de door appellant, zijn dochter en jongste zoon tegenover de sociale recherche afgelegde en vervolgens zonder voorbehoud ondertekende verklaringen. Uit deze verklaringen komt duidelijk naar voren dat appellant gedurende de te beoordelen periode vrijwel alle voorkomende werkzaamheden heeft verricht in het restaurant, inclusief taken die van een leidinggevende of eigenaar kunnen worden verwacht. Alleen in de keuken heeft appellant geen werkzaamheden verricht. De verklaringen vinden bevestiging in de overige onderzoeksbevindingen. Gelet op de aard, de omvang, de duur en het terugkerende karakter van de door appellant verrichte activiteiten, zijn deze activiteiten te beschouwen als op geld waardeerbare werkzaamheden. Het gaat hier niet om voor de bijstand niet relevante hand- en spandiensten in het kader van een soort dagbesteding, nog los van de vraag of de benaming dagbesteding niet tegenstrijdig is met de aard van de werkzaamheden zoals beschreven in de verklaringen.

Hoewel in de te beoordelen periode meerdere keren is geconcludeerd dat appellant in het kader van re-integratie niet belastbaar is voor arbeid doet dit niet af aan de onderzoeksbevindingen. Het college heeft namelijk uitvoerig onderzoek verricht en aannemelijk gemaakt dat appellant feitelijk en gedurende lange tijd op geld waardeerbare werkzaamheden heeft verricht, wat kennelijk voor hem mogelijk was in de werkomgeving van het restaurant van zijn zonen. De vaststelling van het ontbreken van belastbaarheid in het kader van een (algemeen) belastbaarheidsonderzoek hoeft dus niet zonder meer af te doen aan de kwalificatie van feitelijke activiteiten in het kader van de PW.

Appellanten hebben aangevoerd dat zij nooit geld hebben gekregen van hun kinderen, behalve wat passend is binnen een gezin zoals bij feestdagen. Zoals in 4.3.2 is overwogen is niet van belang of er daadwerkelijk inkomsten zijn genoten, maar of tegenover dit soort werkzaamheden normaliter een beloning staat of redelijkerwijs kan worden bedongen. Gelet op de aard van de werkzaamheden die appellant heeft verricht is dat hier het geval.

Dringende redenen als bedoeld in artikel 58, achtste lid, van de PW doen zich alleen voor als de terugvordering onaanvaardbare sociale en/of financiële gevolgen voor de betrokkene heeft. Het moet dan gaan om gevallen waarin iets bijzonders en uitzonderlijks aan de hand is. In die gevallen zal een individuele afweging van alle relevante omstandigheden moeten plaatsvinden. Degene die zich beroept op dringende redenen, moet die redenen aannemelijk maken. Appellanten hebben niet aannemelijk gemaakt dat zich in hun geval dringende redenen voordoen als hiervoor bedoeld. Dat appellant leidt aan een psychiatrische stoornis is niet in geschil, maar appellanten hebben niet onderbouwd welke onaanvaardbare gevolgen de terugvordering heeft voor zijn medische situatie.