Gerechtshof Den Haag, 02-07-2014, ECLI:NL:GHDHA:2014:2207, 22-000125-13

Met betrekking tot coffeeshops hanteerde het openbaar ministerie in de jaren voorafgaand aan de opsporing en vervolging in de onderhavige zaak een gedoogbeleid dat is gepubliceerd met de “Aanwijzing Opiumwet” (Stcrt. 2000, nr. 250 en 2010, nr. 20611).

Deze Aanwijzing verwees naar lokaal coffeeshopbeleid waarbij regulering plaatsvindt door middel van een vergunningenstelsel waarin toestemming wordt gegeven om een horeca-inrichting te exploiteren waar men zich mag beroepen op het justitiële gedoogbeleid. De Aanwijzing vermeldde dat het openbaar ministerie bij de totstandkoming en handhaving van lokaal coffeeshopbeleid samenwerkt met de lokale autoriteiten en dat het openbaar ministerie zich inspant om in het driehoeksoverleg met de burgemeester(s) afspraken te maken over een efficiënte en effectieve hantering van strafrechtelijke en bestuursrechtelijke handhavingsinstrumenten. De Aanwijzing vermeldde tevens dat een actieve rol vanuit het openbaar ministerie het signaal geeft dat justitie het belang van de in de driehoek (tussen officier van justitie, burgemeester en politie) afgesproken aanpak onderschrijft en de bestuurlijke aanpak strafrechtelijk ondersteunt. Met deze Aanwijzing werd uitgedragen dat er lokaal voor coffeeshops een gedoogbeleid kan bestaan waarop (ook) het openbaar ministerie zijn optreden ter plaatse baseert en dat er in dat geval afspraken zijn over een geïntegreerde en complementaire inzet van de bestuurlijke en strafrechtelijke handhaving. Een (potentiële) coffeeshophouder mocht daarom in beginsel verwachten dat lokaal vanuit de overheid – gemeente, politie en openbaar ministerie – één beleid werd gevoerd.

Vervolgens behelsde de Aanwijzing strikte criteria waaronder coffeeshops zouden kunnen worden gedoogd. Onder het kopje “AHOJG-criteria” waren de criteria A (geen reclame), H (geen harddrugs), O (geen overlast, zoals parkeeroverlast, geluidshinder, vervuiling, rondhangende klanten), J (geen jeugdigen) en G (geen verkooptransacties van meer dan 5 gram) opgesomd. Onder het kopje “Strakker gedoogbeleid” was aangegeven dat de maximale handelsvoorraad van gedoogde coffeeshops die lokaal in de driehoek kan worden vastgesteld, de 500 gram niet te boven mag gaan.

De Aanwijzing bevatte geen criterium dat aan bezoekersaantallen, de omzet, de winst of de totale omvang (bijvoorbeeld in aantal transacties of in grammen) van de verkoop vanuit de coffeeshop grenzen stelt. Dergelijke grenzen zijn ook niet in de gemeenten Leiden of Lisse uitgedragen of aan de verdachte bekend gemaakt.

De bedrijfsvoering van de coffeeshopbedrijven waarvan de verdachte directeur was, was er geheel op gericht om alle (kenbare) gedoogvoorwaarden na te komen. De verdachte en andere bij de coffeeshops betrokkenen hebben hun handelen afgestemd op het door hen waargenomen vigerend overheidsbeleid. Zij spanden zich met succes in om te voldoen aan de criteria A, H, O, J en G. Zij zorgden er tevens voor dat de voorraad in de verkoopruimte (de “winkel”) van de coffeeshop tijdens de openingsuren de 500 gram niet te boven ging. De plaatselijke politie controleerde op de AHOJG-criteria en op de voorraad in de shop van maximaal 500 gram.

Dat de handelsvoorraad die in de verkoopruimte van de coffeeshops aanwezig was de 500 gram te boven ging, blijkt niet, althans onvoldoende, uit het dossier.

Bij de doorzoeking op 20 juni 2011 is in de coffeeshop Stop ’n Goa (Lange Scheistraat 5 te Leiden) volgens de verbalisanten 289,1 gram aangetroffen; dus minder dan 500 gram. De verhoorde medewerker [naam medewerker] heeft verklaard dat het niet gebeurde dat er meer dan 500 gram in de winkel aanwezig was.

Bij de doorzoeking op 20 juni 2011 in coffeeshop Happy Days (Heereweg 153 te Lisse) werden plastic bakken en gripzakjes met wiet, joints en hasj aangetroffen met volgens de verbalisanten een totaalgewicht van 593,25 gram hennep; dus meer dan 500 gram.

Bij de doorzoeking op 20 juni 2011 in de coffeeshop GOA (Korte Mare 8 te Leiden) werden gripzakjes met hennepproducten (zoals toppen en joints) en zakjes met hasj aangetroffen, waarop de verbalisant aan de hand van de hoeveelheid zakjes en de aard van de inhoud concludeerde dat er 643,6 gram softdrugs aanwezig was; dus eveneens meer dan 500 gram.

Echter, gezien de wijze van totstandkoming van de conclusies ten aanzien van het gewicht en de in dit geding aan de orde gestelde weegperikelen, kunnen de processen-verbaal met deze conclusies niet tot bewijs dienen, zoals ook de advocaat-generaal heeft aangevoerd.

Gelet op hetgeen overigens in het dossier naar voren komt, kan niet vastgesteld worden dat er meer dan 500 gram in de winkelruimten van de coffeeshops aanwezig was.

De verdachte was zich niet ervan bewust, en hoefde dat na de jarenlange gedoogde exploitatie ter plaatse ook niet te zijn, dat hij de grenzen waarbinnen de coffeeshops aan de hand van de criteria uit de Aanwijzing en het lokale beleid door het openbaar ministerie werden gedoogd, overschreed enkel door het aanhouden, buiten de winkel, van de voor de bedrijfsvoering nodige voorraden. Daartoe overweegt het hof, naast het hiervoor overwogene, het volgende.

Voor coffeeshops met een omzet zoals bij de verdachte, is het niet mogelijk het aanbod en de kwaliteit te waarborgen zonder te kunnen beschikken over een externe voorraad waarmee de handelsvoorraad in de winkel kan worden aangevuld. Om die reden beschikte de verdachte buiten de winkelruimten over ‘stashes’ (hierna: exploitatievoorraden) van waaruit de in de coffeeshops aanwezige handelsvoorraad van (maximaal) 500 gram werd aangevuld. Deze exploitatievoorraden waren noodzakelijk om verantwoord lokale handel te laten plaatsvinden binnen de goed bezochte coffeeshops. Niet alleen de belastingdienst, maar ook de gemeenten Leiden en Lisse, de plaatselijke politie en het openbaar ministerie wisten van het bestaan en de noodzaak van dergelijke exploitatievoorraden buiten de coffeeshops. De verdachte wist dat zij het wisten.

Naar aanleiding van vragen over de aanvulling van de winkelvoorraad uit de exploitatievoorraden werd, onder meer in georganiseerde overleggen tussen gemeente, politie, GGD en coffeeshophouders, aan de verdachte te kennen gegeven dat niet actief op “de achterdeur” werd gecontroleerd. De politie liet aan de coffeeshophouders weten dat zij zich “mak” moesten houden om niet op te vallen en drong aan op heimelijkheid: “ga niet met al te veel voorraad over straat”, want “als je niet opvalt, gaat het zaakje gewoon door”. Bij een zoeking enige jaren eerder waarbij in een bergplaats een exploitatievoorraad van tegen de 50 kilogram hennep werd aangetroffen, heeft de verdachte slechts een verklaring moeten afleggen waarna het openbaar ministerie hem noch de betrokken rechtspersonen vervolgd heeft. De politieambtenaar [naam politieambtenaar], destijds wijkagent voor heel de gemeente Lisse, heeft hierover verklaard dat er binnen het politieapparaat geen bijzonderheden omtrent deze aangetroffen voorraad zijn besproken omdat het niet bijzonder was dat ergens een voorraad lag. De eigenaar van de coffeeshops is wel vervolgd, maar vrijgesproken.

Voor zover de verdachte had moeten weten dat in de zinsnede in de Aanwijzing “De voorraad zal in elk geval de 500 gram niet te boven mogen gaan” onder voorraad ook moesten worden begrepen de exploitatievoorraden van de shops die elders dan in de winkel lagen opgeslagen – hetgeen niet volgt uit het (tevergeefse) voorstel van coffeeshophouders om de knellende grens van 500 gram naar een kilo te verhogen – mocht hij er van uitgaan dat dit voor het gedoogbeleid ten aanzien van de gedoogde coffeeshops in Leiden en Lisse waarvan hij directeur was, een dode letter was, zolang hij met de exploitatievoorraden niet openlijk te koop liep. Dit laatste deed de verdachte dan ook bewust niet. Hij hield de exploitatievoorraden verborgen.

Uit het dossier blijkt wel dat de verdachte zich moest realiseren dat hij als directeur van de coffeeshops een groter risico liep op aanhouding door de politie, dat er bestuursrechtelijk en strafrechtelijk kon worden opgetreden als er bij controle schending van de AHOJG-criteria werd geconstateerd en ook dat wanneer hij met de exploitatievoorraad zodanig te koop zou lopen dat deze door de politie werd aangetroffen, deze voorraad in beslag genomen zou worden.

Uit het dossier en het hiervoor onder 1 tot en met 6.4 overwogene tezamen, blijkt echter tevens dat de verdachte zich er niet van bewust was, noch moest zijn, dat het exploiteren van gedoogde coffeeshops in Leiden en Lisse zou kunnen leiden tot doelbewuste, gerichte zoektochten naar exploitatievoorraden met strafrechtelijke dwangmaatregelen zoals onverwachte huiszoekingen met grote politie-inzet, en – bij vondsten – tot strafrechtelijke vervolging onder de dreiging van langdurige gevangenisstraf en ontneming van de gegenereerde coffeeshopopbrengsten.

Aanleiding voor het opsporingsonderzoek in deze zaak waren een anonieme melding in 2008 dat de familie van de eigenaar van de coffeeshops witwast en handelt in harddrugs en C.I.E. meldingen in 2009 dat de eigenaar en zijn broer veel onroerend goed bezitten en zelf zorgen voor de weed in hun coffeeshops waarvoor zolderkamertjes en loodsen worden gebruikt, hetgeen iemand voor de eigenaar van de coffeeshops zou regelen. Vervolgens is de relevante informatie van de belastingdienst over de periode vanaf 1 januari 2003 gevorderd om een juist en volledig beeld te krijgen van de inkomsten, het vermogen en de omzetontwikkeling van de coffeeshops. Uit deze informatie bleek dat de verdachte in samenwerking met de eigenaar zich bezig hield met de inkoop en opslag van hennepproducten die via de thans in geding zijnde drie coffeeshops werden verkocht. Alle inkomsten en uitgaven van de eigenaar werden verklaard door het handelen in deze drie coffeeshops. Andere verdachte geldstromen waren niet aanwezig, zo bleek al uit een proces-verbaal van bevindingen van 27 april 2010 van de politie Hollands Midden.

In 2011 ingezette observanten stelden vast dat de eigenaar bij verschillende mensen hennep aankocht voor zijn coffeeshops. Over verwevenheid met georganiseerde criminaliteit (anders dan de coffeeshopbedrijven), met harddrugs of met andere vormen van zware criminaliteit werden geen relevante signalen ontvangen. Evenmin waren er relevante aanwijzingen gekomen dat de verdachte aangekochte hennep inzette voor de straathandel, export of andere criminele doeleinden of dat deze drugs via andere kanalen dan de coffeeshops werden verhandeld.

Nadat het onderzoeksteam te weten was gekomen dat er op 7 mei 2011 een levering van “dozen” plaatsvond en observanten vervolgens gezien hadden dat de verdachte en de eigenaar van de coffeeshops na een overdracht van twee donkere voorwerpen naar de [adres 3] te Nieuw-Vennep reden, vond in dit pand een doorzoeking ter inbeslagneming plaats. Daarbij zijn in stalen kasten voorraden softdrugs – ongeveer 9.420 gram softdrugs en 9975 voorgedraaide joints – gevonden en in beslag genomen. Het was bekend dat één van de in de tenlastelegging genoemde vennootschappen het pand sedert 2006 huurde. De softdrugs waren bestemd voor de coffeeshops. Er zijn toen geen andere drugs of illegale kwekerijen aangetroffen. De verdachte en de eigenaar werden wel aangehouden, maar de volgende dag weer in vrijheid gesteld.

Het openbaar ministerie heeft in het geding niet naar voren gebracht dat de vennootschappen of de verdachte hennepproducten aanwezig hebben gehad voor andere doeleinden dan voor de door de lokale driehoek gedoogde verkoop vanuit de drie coffeeshops. Ook nog ter zitting in hoger beroep stelt het openbaar ministerie zich op het standpunt dat alle aangetroffen hennepproducten moeten worden aangemerkt als de voorraad van de drie coffeeshops en dat deze alle beroepsmatig eigendom zijn van de eigenaar van de shops.

In totaal is in de tenlastegelegde periode een voorraad van ongeveer 70 kilogram hennepproducten aangetroffen, waarvan bij de doorzoekingen op 20 juni 2011 ongeveer 60 kilo. Gelet op de gemiddelde (door de gedogende instanties gekende) omzet van de drie coffeeshops betreft dit geen onredelijke of bovenmatige voorraad aan het begin van een zomerperiode.

Buiten het door het openbaar ministerie aangevoerde overtreden van de 500 gram-grens en het witwassen als gevolg van coffeeshopverkoop, is er geen andere overtreding ten laste gelegd. Niets wijst er op dat de coffeeshops niet voldeden aan alle in de Aanwijzing onder “Coffeeshops AHOJG-criteria” (onder A, H, O, J, G en I) genoemde voorwaarden. De exploitatievoorraden werden netjes buiten beeld gehouden en de verdachte hield zich “gedeisd” en viel niet op. Desgevraagd gaf de verdachte informatie aan overheidsinstanties en desgewenst paste

hij de bedrijfsvoering van de coffeeshops aan.

De gronden waarop het openbaar ministerie meende in juni 2011 actief en met toepassing van dwangmiddelen zoals onaangekondigde invallen, op zoek te moeten gaan naar de omvang van de voorraden van de drie coffeeshops, zijn (ook bij het onderzoek ter terechtzitting) niet duidelijk geworden, althans onbegrijpelijk gebleven. Daartoe overweegt het hof, naast het vorenoverwogene, het volgende.

Als aanleiding van (voortzetting van) de onderhavige vervolging heeft het openbaar ministerie een verdenking van zeer winstgevende coffeeshopexploitatie en het - daaruit voortkomende – witwassen van grote geldbedragen aangevoerd. Echter, gelet op het feit dat de opsporing slechts opslag en handel ten behoeve van de gedoogde coffeeshops en daaruit voortvloeiend witwassen had opgeleverd, kan dit, mede in het licht van al het hiervoor overwogene, niet van voldoende gewicht gevonden worden om als grond voor (voortzetting van) de onderhavige strafrechtelijke vervolging, met alle voor de verdachte dreigende sancties van dien, te kunnen dienen.

Dat er enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend werd met een acute strafrechtelijke vervolging van deze verdachte heeft het openbaar ministerie niet, althans onvoldoende, kunnen aantonen, mede gelet op de opmerking van de advocaat-generaal ter zitting in hoger beroep dat beperkt gedoogde verkoop meer in het algemeen belang is dan ongecontroleerde zwarte verkoop, en in het licht van de plaatselijke, door de lokale driehoek gefiatteerde, opvatting (zoals verwoord door de als getuige gehoorde burgemeester van Leiden over de coffeeshops waarvan de verdachte directeur was in de gemeente Leiden) dat “je beter coffeeshops kunt hebben op deze wijze, dan volledig illegaal”.

Anders dan de officier van justitie impliciet lijkt te verwoorden (requisitoir in eerste aanleg pagina’s 14 en 23) deed zich in deze zaak niet de situatie voor dat prioriteitstelling vanwege een beperkte omvang van de beschikbare menskracht en middelen aan eerder optreden tegen de onderhavige coffeeshopexploitaties en de daarmee gepaard gaande exploitatievoorraden in de weg stond. Het was een prioriteitstelling vanwege een lokaal bewust, binnen de lokale driehoek afgesproken, aan de strikte in de Aanwijzing onder A, O, H, J en G opgesomde criteria gebonden gedogen, dat in het algemeen (lokaal) belang tot niet optreden tegen de exploitaties van de onderhavige, druk bezochte coffeeshops had geleid. In de prioriteitstelling was geen, althans geen aan de verdachte kenbaar gemaakte, wijziging gekomen.

Conclusie

De hiervoor genoemde feiten en omstandigheden tezamen maken dat (voortzetting van) de vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde, waaronder rechtszekerheid, evenredigheid, zorgvuldigheid, en het verbod van willekeur om de reden dat geen redelijk handelend lid van het openbaar ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de onderhavige vervolging van deze verdachte enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn. Het openbaar ministerie is daarom niet ontvankelijk.