Hoge Raad, 26-09-2006, AX5776, 01948/05

Hoge Raad der Nederlanden

Arrest

1. De bestreden uitspraak

Het Hof heeft in hoger beroep - met vernietiging van een vonnis van de Rechtbank te Arnhem van 26 mei 2004 - de verdachte ter zake van 1. "het medeplegen van moord" en 2. "het medeplegen van: een lijk verbranden en wegvoeren, gepleegd met het oogmerk om het feit of de oorzaak van het overlijden te verhelen" veroordeeld tot twaalf jaren gevangenisstraf.

2. Geding in cassatie

3. Beoordeling van het middel

3.1. Het middel bevat de klacht dat het Hof ten onrechte toepassing heeft gegeven aan art. 359, derde lid, Sv en heeft volstaan met een opgave van de bewijsmiddelen, nu de ter terechtzitting door de verdachte afgelegde verklaring niet als een bekentenis kan worden aangemerkt.

(...)

Door het hof gebezigde bewijsmiddelen

1. De verklaring van verdachte, afgelegd ter terechtzitting van het hof van 13 april 2005.

2. Uit de bijlagen van het in de wettelijke vorm opgemaakte proces-verbaal van de politie Gelderland Midden, regionaal bijstandsteam "Kervelteam", genummerd 03-008183, opgemaakt door J.H. Tuit en M. Kampen, beiden brigadier van politie, gesloten en ondertekend op 12 maart 2004:

3. Uit de bijlagen van het in de wettelijke vorm opgemaakte technisch proces-verbaal van de politie Gelderland-Midden, regionaal bijstandsteam "Kervelteam", genummerd 03-008183 / 03-208035, opgemaakt door A.W. Gijgink en F.B.J.M. Heister, beiden brigadier/ technisch rechercheur van politie, gesloten en ondertekend op 18 maart 2004:

Een proces-verbaal van bevindingen met betrekking tot het sporenonderzoek op de plaats delict, opgemaakt door G.J.H. Ross, A.H.J. Poppelaars en H. Broekhuis, respectievelijk brigadier en hoofdagenten/technisch rechercheurs van politie, gesloten en ondertekend op 30 januari 2004 (ordner technische recherche, bijlage 6a).

Een proces-verbaal van bevindingen met bijlagen, met betrekking tot het identiteitsonderzoek van het stoffelijk overschot, opgemaakt door M.M.J. Verstegen, brigadier/ technisch rechercheur van politie, gesloten en ondertekend op 15 december 2003 (ordner technische recherche, bijlage 8b).

4. Als schriftelijk bescheid als bedoeld in artikel 344, eerste lid onder 4 van het Wetboek van Strafvordering, een pro justitia rapportage in de vorm van een sectierapport met betrekking tot [het slachtoffer] van het NFI te Rijswijk, gedateerd 10 februari 2004, opgemaakt door dr. R. Visser, arts en patholoog.

De bewijsmiddelen met betrekking tot de bijzondere overwegingen van het hof (pagina 4 van het arrest), voor zover hiervoor nog niet opgenomen:

5. Als schriftelijk bescheid als bedoeld in artikel 344, eerste lid onder 4 van het Wetboek van Strafvordering, een over verdachte opgemaakt multidisciplinair rapport van het Pieter Baan Centrum, opgemaakt door J.M. Oudejans, psycholoog en H.D. Sierink, psychiater, gedateerd 4 mei 2004 (blz. 39).

6. Als schriftelijk bescheid als bedoeld in artikel 344, eerste lid onder 4 van het Wetboek van Strafvordering, een over verdachte opgemaakt psychologisch rapport, opgemaakt door prof.dr. C. de Ruiter, klinisch en forensisch psycholoog, gedateerd 24 maart 2005 (blz. 2)."

3.5. De Memorie van Toelichting bij het wetsvoorstel dat heeft geleid tot de Wet van 10 november 2004 tot wijziging van het Wetboek van Strafvordering strekkende tot aanpassing van de eisen te stellen aan de motivering van de bewezenverklaring bij een bekennende verdachte,

Uit het voorgaande komt naar voren, dat de wijze waarop de bewezenverklaring dient te worden onderbouwd, in de afgelopen decennia fundamenteel is veranderd. In 1926 lag de nadruk op de onderbouwing door bewijsmiddelen. Elke bewezenverklaring diende door uitgewerkte bewijsmiddelen onderbouwd te worden. Bewijsverweren behoefden niet separaat weerlegd te worden, omdat zij in de gemotiveerde bewezenverklaring hun weerlegging zouden vinden. Thans ligt, bij de onderbouwing van de bewezenverklaring, ook een belangrijk accent bij de bewijsverweren die volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad weerlegd dienen te worden. Die bewijsverweren dienen, evenals de verweren genoemd in artikel 358, derde lid, Sv in elk geval in het vonnis te worden weerlegd. De bewijsmiddelen behoeven slechts te worden uitgewerkt als een rechtsmiddel wordt aangewend.

De geschetste verandering geeft aan, dat naar hedendaagse inzichten de eisen die aan de motivering van een strafvonnis gesteld dienen te worden vooral bepaald worden door hetgeen door procespartijen naar voren is gebracht. Aan deze wijziging worden in dit wetsvoorstel consequenties verbonden. De wet schrijft thans voor dat de bewijsmiddelen in alle gevallen, derhalve ook als de verdachte het ten laste gelegde heeft bekend, alsnog dienen te worden uitgewerkt als een rechtsmiddel wordt aangewend. Dat impliceert dat ook in gevallen waarin het rechtsmiddel, gewoonlijk hoger beroep, enkel wordt aangewend in verband met de opgelegde straf, alsnog de bewijsmiddelen dienen te worden uitgewerkt. Dat nu komt niet in alle gevallen noodzakelijk voor.

In dit verband kan worden gerefereerd aan de belangen die met een goede motivering gediend zijn. Indien de verdachte het tenlastegelegde feit ter terechtzitting heeft bekend, is onderbouwing van de bewezenverklaring met uitgewerkte bewijsmiddelen gewoonlijk niet noodzakelijk om deze beslissing inzichtelijk te maken voor de verdachte, het openbaar ministerie, eventuele slachtoffers en de samenleving. De bewezenverklaring spreekt in dat geval min of meer vanzelf. Ook het belang van controle door de rechter die zich in hoger beroep over de zaak buigt, vergt in dit geval geen uitgebreide motivering. Een uitgebreide controle van een beslissing waaromtrent in eerste aanleg geen verweer is gevoerd, ligt niet in de rede. Hetzelfde geldt, mutatis mutandis, voor de controle door de Hoge Raad op de beslissingen van de appelrechter. Tenslotte is er ook vanuit het derde belang, het bevorderen van de zorgvuldigheid van de genomen beslissing, onvoldoende aanleiding bij elke bewezenverklaring die op een bekentenis berust de bewijsmiddelen uit te werken. In gevallen waarin de verdachte een geloofwaardige bekentenis aflegt is de kans op onterechte bewezenverklaringen betrekkelijk gering.

Vooropgesteld wordt in artikel 359, derde lid, Sv tot uitdrukking te brengen dat voor zover de verdachte het bewezen verklaarde heeft bekend, in beginsel een opgave van bewijsmiddelen kan volstaan. Die opgave kan in concreto bijvoorbeeld bestaan uit een verwijzing naar de verklaring van de verdachte ter terechtzitting en een verwijzing naar een specifiek proces-verbaal. Uitwerking van de bewijsmiddelen, het opnemen van de specifieke passages waaruit het bewezenverklaarde volgt, is derhalve slechts noodzakelijk in zoverre het tenlastegelegde niet wordt bekend.

(...)

Op 17 november 2003 heb ik in Nijmegen meegedaan met het opzettelijk doden van [het slachtoffer]. [Het slachtoffer] heeft bij mij in de auto plaatsgenomen. Ook [mededader 1] en [mededader 2] zaten in de auto. Wij zijn gaan rijden. Tijdens het plassen onderweg hebben [mededader 2] en ik nog gesproken over het doden van [het slachtoffer]. Onderweg is [mededader 1] begonnen met [het slachtoffer] te wurgen door met zijn armen en handen haar keel dicht te drukken. Ik heb toen mijn hand op haar mond en neus gelegd. Ik heb een touw om [het slachtoffer] heen gedaan en daaraan getrokken. Daarna heeft [mededader 1] aan het touw getrokken.

De woensdag voor de moord zei [mededader 1] dat hij [het slachtoffer] wilde vermoorden en hoe hij dat het beste kon doen. Op de Waalkade hebben wij toen uitvoerig gesproken over manieren om [het slachtoffer] te doden. Ik heb toen ook suggesties gedaan. Ik heb het touw in de auto gelegd. Ik had ook plastic handschoentjes meegenomen op verzoek van [mededader 1] om geen vingerafdrukken achter te laten. Ik moest claxonneren in een donkere steeg en dan zou [mededader 1] beginnen met [het slachtoffer] te vermoorden. Ik heb niet geclaxonneerd maar de ruitenwissers heen en weer laten gaan. Dat deed ik om een seintje te geven dat hij kon beginnen.

Op 17 november 2003 heb ik samen met anderen het stoffelijk overschot van [het slachtoffer] vanuit Nijmegen met de auto vervoerd via De Beerendonk naar een waterplas bij Bemmel. Op maandag heb ik benzine getankt in een jerrycan. Ik heb de benzine over [het slachtoffer] heengegooid. [Mededader 1] heeft haar aangestoken.

Ik ben voor het eerst bedreigd door [mededader 1] bij hem thuis in zijn slaapkamer, dat was op de woensdag voor de moord (12 november 2003) om 19.30 uur. Hij zei tegen mij dat hij mij nodig had om [het slachtoffer] te kunnen vermoorden. Ik zei niks. Het kwam te snel voor mij, het overviel mij. Ik wist niet wat ik moest doen, hij bedreigde mij uit het niets. Ik nam de eerste bedreiging niet serieus. Ik heb zover ik weet nergens bij gelachen. Hij belde wel met [betrokkene 1], ik weet niet waarover ze hebben gepraat, ik zat er gewoon bij, het ging wel over [het slachtoffer]. Hij zei: "als je me niet meehelpt om [het slachtoffer] te vermoorden dan vermoord ik jou ook". Ik nam het niet serieus, ik zag hem als een vriend. Ik nam het niet serieus dat hij mij zou doden of dat hij [het slachtoffer] zou doden. Ik ben toen op vrijdag bij hem thuis geweest, daar werd de verjaardag van [betrokkene 1] gevierd. Toen ik wegging zei hij: "je weet wat je te wachten staat als je mij niet helpt". Toen wist ik dat hij mij wilde vermoorden als ik niet hielp om [het slachtoffer] te vermoorden. Het is vaker gebeurd dat hij mij bedreigde. Ik zou naar huis toe gaan. Bij de deur bedreigde hij mij heel kort. Hij keek mij recht in de ogen en zei dat hij mij zou vermoorden als ik niet zou helpen met [het slachtoffer] te vermoorden. Dat was één duidelijke zin, rechtstreeks aan mij gericht. Dat was op woensdag. Die vrijdag zei hij "als je me niet helpt dan weet je wat je te wachten staat". Ik wist wat hij daarmee bedoelde.

Op zaterdag kwam ik extra laat in De Spijker om het uit te kunnen stellen. Hij wilde die avond [het slachtoffer] vermoorden. Ik zei dat ik niet wilde en dat ik veel te moe was. Het was in de wc dat hij mij bij mijn kraag pakte en mij weer bedreigde. Het was één zin maar hij herhaalde die twee keer. Daarna ben ik nog een keer door de telefoon bedreigd, dat was op maandag toen hij belde dat ik naar hem toe moest komen, hij belde aan het eind van de middag tegen 17.00 uur. Hij vroeg waar ik bleef, ik ging toen naar mijn vrienden toe. Ik ben toen nog naar een coffeeshop geweest met vrienden. We zouden naar huis gaan toen hij belde om te vragen waar ik bleef. Toen zei hij weer: "je weet het als je niet helpt". De bedreigingen werden steeds serieuzer, vooral toen hij me in de disco bij mijn kraag pakte.

De woensdag vóór de moord was de eerste keer. U zegt mij daarover goed na te denken. U vraagt mij er expliciet naar. U zegt mij dat er die woensdag veel meer is gebeurd. We zijn toen ook op de Waalkade geweest. Hij had waanideeën over hoe hij [het slachtoffer] wilde vermoorden en hoe hij dat het beste kon doen. Er is gesproken over het in het water gooien van [het slachtoffer]. Het klopt dat er bij de Waalkade uitvoerig is gesproken over manieren om [het slachtoffer] te doden. Hij had alleen maar ideeën. Ik vond het wel raar. Ik wist wel dat hij een conflict had met [het slachtoffer] en dat hij ruzie had met haar. Als ze ruzie hadden dan begonnen ze in het Bosnisch tegen elkaar te schreeuwen. Ik wist niet dat hij van plan was om haar te vermoorden. We zaten bij De Waal op een bankje. Uit het niets zei hij hoe hij [het slachtoffer] het beste kon vermoorden. Ik ben er niet op ingegaan, ik had toen nog geen idee wat hij wilde doen. Toen zei hij: "ik kan haar in het water gooien". Toen is er nog wel iets over het Kronenburgerpark gezegd, maar ik weet niet meer wat. Hij wilde haar van de toren of zo afgooien. Ik zei: "dat is niet verstandig van jou". Als u [mededader 1] zou kennen zoals ik hem kende, zou u een ander beeld van hem hebben.

[Mededader 1] luisterde niet naar anderen en had schijt aan anderen. Ik kende hem wel langer, maar pas sinds de zomer van 2003. In 2002 heb ik bij hem in de klas gezeten. In 2003 ben ik vaker met hem uitgeweest. Hij was wel een agressief type maar nooit tegen mij. Tot de woensdag vóór de moord was hij nooit agressief tegen mij. Daarom overviel het mij. Ik zag hem als een vriend.

Uiteindelijk heb ik op maandag benzine getankt in de jerrycan. Ik heb toen ook plastic handschoentjes meegenomen op verzoek van [mededader 1] om geen vingerafdrukken achter te laten. Ik heb altijd een mesje in de auto. Hij kwam met een verhaal dat hij het mes op de keel van [het slachtoffer] zou zetten. Ik heb gezegd dat ik het niet wou. Ik kon niet geloven dat hij in staat was om dit te doen. Ik zei toen dat ik niet wilde dat de auto vies zou worden.

De voorzitter stelt dat het opmerkelijk is dat het dan niet gebeurt, omdat het zou kunnen betekenen dat verdachte kennelijk toch wel enige invloed had op [mededader 1].

[Mededader 2] is opgehaald en tijdens het plassen hebben wij het nog besproken. Hij zei dat hij eigenlijk ook niet wou dat het ging gebeuren. Het gesprek was al snel afgelopen. Het klopt dat hij vroeg waarom het moest gebeuren.

De raadsman adviseert zijn cliënt niet in te gaan op vragen waarop hij geen antwoord weet en stelt de vragen uiterst suggestief te vinden.

De voorzitter deelt mee dat hij tracht de vragen zo feitelijk mogelijk te stellen en verzoekt de raadsman na een gestelde vraag aan te geven of hij de vraag suggestief acht.

Even later begon hij toch. U vraagt mij naar mijn rol. Hij schreeuwde dat ik hem moest helpen, dat ik de hand op de neus en mond van [het slachtoffer] moest houden. Ik heb dat heel even gedaan. Ik heb nooit verklaard dat ik dat enkele minuten heb gedaan. Ik wilde het met mijn blote handen doen en toen zei [mededader 1] dat ik handschoenen aan moest doen. Die heb ik aangedaan en toen heb ik even mijn hand op haar mond gedaan. Het klopt dat hij schreeuwde dat hij moe was, dat hij niet meer kon en dat ik hem moest helpen. Ik was verstijfd en [mededader 2] ook. Toen kwam het touw erbij. Ik heb het touw gepakt en om haar schouder gegooid. Ik heb eventjes aan het touw getrokken. Daarna heeft [mededader 1] aan het touw getrokken.

In de auto was er geen sprake van bedreiging. [Mededader 1] was vrij stil. Hij had een smoes verzonnen voor [het slachtoffer] om haar voorin te laten zitten. Hij had ook pilletjes meegenomen.

Vervolgens zijn wij naar De Beerendonk gereden. Daar is [het slachtoffer] van plaats gewisseld en toen ben ik naar Bemmel gereden. Dat idee kwam van mij af, ik kende Bemmel een beetje. Ik heb de benzine over [het slachtoffer] heengegooid. [Mededader 1] heeft haar aangestoken. Ik had haar besproeid. Ik liep al terug naar de auto en [mededader 1] heeft het touw aangestoken. Er was ook papier. Dat is uit de bagageruimte van de auto gepakt. Dat was een papier van mijn stage. Ik weet niet of ik het heb gepakt.

Ik had geen plan om het touw mee te nemen om haar te wurgen. Het was om haar rechtop te houden, zoals ik bij de politie heb verklaard (blz. 492 proces-verbaal politie). [Mededader 1] had mij nodig omdat ik een auto had. U vraagt mij hoe hij mij wel in zijn eentje kon vermoorden als hij voor [het slachtoffer] mijn hulp nodig had. Ik weet dat hij in zijn eentje tegen twee op kon. Als hij mij vermoord had, had hij misschien [het slachtoffer] toch daarna in zijn eentje vermoord. Ieder die hij heeft bedreigd, heeft daarvan geen getuigen. Hij heeft het slim aangepakt.

Ik had niets tegen [het slachtoffer]. De bedreigingen van [mededader 1] waren alleen tegen mij gericht. Pas achteraf hoorde ik dat ook anderen waren bedreigd. In "De Spijker" zei hij twee keer dat hij mij zou vermoorden als ik hem niet zou helpen.

U houdt mij voor pagina 436 van het politieproces-verbaal. Op de dag van de moord ben ik niet bedreigd. Ik ben er pas later achter gekomen dat ik wel bedreigd was. Toen ik bij de politie zat, was het nog zo vers. Ik wilde zoveel verklaren, misschien ben ik het toen vergeten.

Bij het concert van Sean Paul zijn er nog geen plannen besproken. Bij de Waalkade heb ik ook suggesties gedaan maar ik kon niet geloven dat hij dit zou doen. Ik deed daarom mee met fantaseren. Ik heb niet voorgesteld om haar in brand te steken. Hij kwam met dat idee. Ik weet niet meer of ik zo heb verklaard als in het proces-verbaal staat. Het kan wel van mij afkomstig zijn. Ik zag het niet als een spelletje, hij kwam met die verhalen. Ik schrok er zeker van.

U houdt mij voor de verklaring die ik heb afgelegd over wat er in de auto is gebeurd (pagina 452). Ik heb nooit verklaard dat ik een minuut of twee haar mond heb dichtgedrukt. Wat de politie heeft opgeschreven klopt niet. Ik reed bijna de sloot in.

De raadsman merkt op dat de advocaat-generaal zijn cliënt op onjuiste wijze ondervraagt. Zijn cliënt moet uitsluitend worden gevraagd naar feiten en omstandigheden, niet of zaken kloppen of niet.

De raadsman merkt op dat zijn cliënt niet terecht staat voor wat hij niet heeft gedaan.

Ik was niet echt overtuigd dat [mededader 1] het zou doen toen ik in de auto stapte. Hij blufte alleen maar, het waren stoere praatjes dacht ik.

Mijn raadsman citeert uit pagina 2 van het rapport van dr. Verhoef. Het klopt dat ik zo heb verklaard over het agressieve ventje. Ook is juist dat ik zo heb verklaard over het tegen de deur slaan.

Ik was er wel van overtuigd dat hij mij zou vermoorden. Het klopt dat ik dacht dat hij blufte over het vermoorden van [het slachtoffer]. Hij overviel mij ermee. Toch dacht ik dat hij zat te bluffen. Achteraf heb ik het goed ingeschat dat hij mij zou kunnen vermoorden. Ze kunnen niet begrijpen hoe ik heb gedacht."

3.7. In het licht van de wetsgeschiedenis moet art. 359, derde lid, Sv aldus worden verstaan dat slechts kan worden volstaan met een opgave van de bewijsmiddelen indien de verdachte het bewezenverklaarde duidelijk en ondubbelzinnig heeft bekend, tenzij sprake is van de - zich hier niet voordoende - aan het slot van die bepaling genoemde gevallen. De beantwoording van de vraag of de verdachte het bewezenverklaarde heeft bekend in de zin van genoemde bepaling, is mede afhankelijk van de - in cassatie slechts op zijn begrijpelijkheid te toetsen - uitleg door de feitenrechter van de door de verdachte afgelegde verklaring.

3.8. Het kennelijke oordeel van het Hof dat de verdachte het bewezenverklaarde duidelijk en ondubbelzinnig heeft bekend, geeft gelet op de door de verdachte in hoger beroep afgelegde, hiervoor onder 3.6.1 weergegeven verklaring in haar geheel bezien, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, terwijl het evenmin onbegrijpelijk is. Meer in het bijzonder voor wat betreft het bewezenklaarde opzet op de levensberoving heeft het Hof kennelijk en, gelet op hetgeen die verklaring op dat punt overigens inhoudt, niet onbegrijpelijk geoordeeld dat de in het middel daaruit aangehaalde passages geen betwisting van dat opzet inhouden.

3.9. Het middel faalt derhalve.

4. Ambtshalve beoordeling van de bestreden uitspraak

De verdachte, die zich in voorlopige hechtenis bevindt, heeft op 27 april 2005 beroep in cassatie ingesteld. De Hoge Raad doet uitspraak nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dat brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM is overschreden. Dit moet leiden tot strafvermindering.

5. Slotsom

Nu het middel niet tot cassatie kan leiden, terwijl de Hoge Raad geen andere dan de hiervoor onder 4 genoemde grond aanwezig oordeelt waarop de bestreden uitspraak ambtshalve zou behoren te worden vernietigd, brengt hetgeen hiervoor is overwogen mee dat als volgt moet worden beslist.

6. Beslissing

Dit arrest is gewezen door de vice-president F.H. Koster als voorzitter, en de raadsheren B.C. de Savornin Lohman, J. de Hullu, W.M.E. Thomassen en H.A.G. Splinter-van Kan, in bijzijn van de griffier S.P. Bakker, en uitgesproken op 26 september 2006.