Parket bij de Hoge Raad, 30-10-2001, AB3143, 01940/00

4. De bewezenverklaring luidt dat verzoeker:

"in de maand december 1997, in de gemeente Dantumadeel, opzettelijk het openbaar gezag, te weten het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Dantumadeel, in het openbaar bij geschrift heeft beledigd, immers heeft verdachte opzettelijk beledigend in een op 20 december 1997 gedateerde, aan de raad van de gemeente Dantumadeel gerichte en door deze ontvangen, brief - zakelijk weergegeven - het bestuur van de gemeente Dantumadeel beticht van huichelarij en schijnheiligheid en corruptie."

5. Verzoeker doet weten dat de in deze bewezenverklaring genoemde brief beschouwd moet worden als een uiting van kritiek op het bestuurlijk handelen van de gemeentelijke overheid. Als zodanig valt zij, aldus het middel, onder het recht op een vrije meningsuiting.

Voorts wordt gesteld dat een uitlating pas als beledigend kan worden aangemerkt indien zij kwetsend is, bijvoorbeeld iemands reputatie aantast. De brief is, zo wordt in het middel gesteld, niet zozeer kwetsend alswel hinderlijk.

6. Het is vaste rechtspraak te noemen dat een uiting beledigend is als zij de strekking heeft een ander bij het publiek in een ongunstig daglicht te stellen en hem in eer en goede naam aan te tasten, vgl. HR NJ 1989, 146 en HR DD 98.007.

Dit is niet een criterium waarmee in alle gevallen scherp onderscheiden kan worden tussen belediging en uitingen die weliswaar scherpe kritiek op eens anders optreden behelzen, maar niet het karakter van belediging dragen. Daarvoor is nadere waardering geboden, waarbij gelet zal moeten worden op de inhoud van de uiting en de omstandigheden waaronder zij werd gedaan.

8. In het onderhavige geval dient bij dat onderzoek in aanmerking genomen te worden dat de tenlastelegging mede melding maakte van de in art. 267, aanhef en onder 1o, Sr bedoelde (strafverzwarende) omstandigheid: de aan verzoeker verweten uitingen betroffen de reputatie, eer en goede naam van het openbaar gezag.

's Hofs klaarblijkelijk oordeel dat de betichting van huichelarij, schijnheiligheid en - a fortiori - corruptie aan het adres van een gemeentebestuur naar de opvattingen van een belangrijk deel van de ingezetenen in deze samenleving is aan te merken als een uiting waardoor dat gemeentebestuur bij het publiek in een ongunstig daglicht wordt gesteld, en waardoor de goede naam van dat bestuur wordt aangetast, komt mij voor niet onbegrijpelijk te zijn.

11. Ik zal er aan voorbijgaan dat in dit onderdeel van het middel wordt toegegeven dat "de aan verdachte verweten uitlatingen ongetwijfeld kunnen kwetsen", hetgeen het middel innerlijk tegenstrijdig doet zijn. Eerder werd daarin immers het bezwaar opgeworpen dat de in de bewezenverklaring genoemde brief van verzoeker niet zozeer kwetsend was.

Het komt mij evenwel voor dat de steller van het middel hier ten aanzien van leden van het gemeentebestuur slechts het standpunt herhaalt dat in het bovengenoemde HR NJ 2001, 101 reeds was betrokken ten aanzien van politiefunctionarissen en door de Hoge Raad in algemene zin niet aanvaardbaar is bevonden. Waarom voor leden van een gemeentebestuur iets anders zou moeten gelden dan voor politiefunctionarissen valt niet in te zien.

14. De te respecteren mogelijkheid zulke, eventueel kwetsende, schokkende of verontrustende, uitlatingen te doen kan en moet evenwel onderscheiden worden van het verbod uitingen te doen die ertoe strekken iemand in zijn persoonlijke reputatie aan te tasten, waaronder - voor zover het de in het openbaar aangedane belediging betreft - ook begrepen moet worden de reputatie van een orgaan dat het openbaar belang behartigt.

Van degene die een negatief oordeel over het bestuur kenbaar, en mogelijk openbaar, wil maken moet worden verwacht dat hij zijn standpunten op zakelijke wijze weergeeft, gericht op het noemen en becommentariëren van de uitlatingen, beslissingen of handelingen die hij onjuist acht, en dat hij zich niet te buiten gaat aan een nodeloos defamerende aanduiding van de persoon tegen wie zijn kritiek is gericht. Behoudens het bepaalde in art. 266, tweede lid, Sr (waarop de subsidiaire klacht in dit middel betrekking heeft) valt niet in te zien waarom de vrijheid tegen het openbaar bestuur te ageren mee zou moeten brengen dat straffeloos uitingen gedaan mogen worden die, op zichzelf beschouwd, ten aanzien van een persoon of instelling als beledigende kwalificaties zijn aan te merken. Derhalve valt evenmin in te zien waarom leden van bestuursorganen er rekening mee moeten houden dat hen beledigende opmerkingen worden toegevoegd, en zij zich minder snel in hun eer en goede naam aangetast mogen voelen.

18. Blijkens het daarvan opgemaakte proces-verbaal heeft verzoeker ter terechtzitting in hoger beroep niet nadrukkelijk een beroep op deze rechtvaardigingsgrond gedaan, ofschoon men dat enigermate besloten zou kunnen vinden in het antwoord op de vraag van de voorzitter wat verzoeker hoopte te bereiken met de brieven die hij heeft verstuurd. Daarop antwoordde verzoeker (die zich niet van rechtskundige bijstand had voorzien) "Ik wil mensen wakker schudden".

Voorts is het met de zelfstandige verplichting van de rechter na te gaan, overeenkomstig de krachtens de art. 348 en 350 Sv te nemen beslissingen, of is voldaan aan alle voorwaarden voor een veroordeling niet te verenigen dat het onderzoek naar de aanwezigheid van een rechtvaardigende omstandigheid geheel afhankelijk wordt gesteld van een terzake gevoerd verweer, vgl. G.J.M. Corstens, Het Nederlands strafprocesrecht, derde druk, p. 678.

19. De klacht komt er op neer dat het Hof na een ambtshalve ingesteld onderzoek tot het oordeel had moeten komen dat de in art. 266, tweede lid, Sv omschreven rechtvaardigende omstandigheid zich heeft voorgedaan.

Daartoe wordt verwezen naar passages uit de brief waarop de bewezenverklaring doelt. De steller van het middel meent dat die uitwijzen dat de strekking van die brief was kritiek te leveren op de wijze waarop openbare belangen werden behartigd. Weliswaar was de toon van de brief scherp, maar dat laat zich verklaren (zo begrijp ik de klacht) door de uit de brief blijkende omstandigheid dat verzoeker zich er aan stoorde dat hij in het verleden slechts onbegrip voor zijn standpunten had ontmoet.

20. Naar mijn inzicht gaat de klacht er aan voorbij dat het Hof aan het in de tenlastelegging omschreven onderdeel van de brief een (veel) verdergaande strekking kon toekennen. Letterlijk heeft verzoeker in die brief, die zich bij de stukken bevindt, opgemerkt:

"Wanneer deze huichel en schijnheiligheid zou kunnen stinken, dan zou de stank ondraaglijk zijn. In verfijnde corruptie, domheid en lafheid is bestuurlijk Dantumadeel niet te overtreffen"

Het Hof kon oordelen dat de kwalificatie die verzoeker aldus aan het optreden van het gemeentebestuur van Dantumadeel heeft gegeven er op gericht was zwaarder te grieven dan voortvloeide uit het verlangen een oordeel te geven over de behartiging van openbare belangen.

Reeds daarom kon het Hof aannemen dat de in art. 266, tweede lid, Sv omschreven rechtvaardigende omstandigheid zich niet voordeed, en was het niet gehouden daarnaar een nader onderzoek in te stellen.

21. 's Hofs oordeel dat het in de tenlastelegging omschreven gedeelte van de door verzoeker verstuurde brief een beledigend karakter in de zin van art. 266 lid 1 Sv draagt, en dat de strafbaarheid daarvan niet wordt weggenomen door omstandigheden als bedoeld in art. 266 lid 2 Sv, getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.

Het middel faalt in beide onderdelen.

23. Het middel gaat uit van de stelling dat een brief per definitie een vertrouwelijk karakter heeft (tenzij het versturen ervan tot verdere verspreiding van de inhoud kan leiden, zoals indien zij wordt toegestuurd aan een krant), en dat een brief aan de gemeenteraad derhalve niet zonder meer als een openbaar stuk kan worden aangemerkt.

Kennelijk wordt hiermee beoogd aan te sluiten bij de in de literatuur wel verdedigde opvatting (ontleend aan oudere uitspraken van de Hoge Raad) dat een uitlating wordt beschouwd als in het openbaar gedaan indien zij het karakter van vertrouwelijkheid mist, vgl. A.L.J.M. Janssens, Strafbare belediging, 1998, p. 230 - 233.

28. De omstandigheid dat een brief is gericht tot de beperkte kring van leden van een bestuursorgaan kan - tenzij daarin nadrukkelijk is verzocht om vertrouwelijke behandeling - daaraan het vertrouwelijk karakter ontnemen voor zover in de taakvervulling, waaronder de wijze van beraadslaging, van het orgaan besloten ligt dat de inhoud ervan bekend wordt bij anderen dan degenen aan wie de brief is gericht.

Hetzelfde standpunt is te vinden in Noyon-Langemeijer-Remmelink, Het Wetboek van Strafrecht, aant. 4 op art. 131 Sr (suppl. 106): door middel van geschriften die aan bepaalde personen zijn gericht en niet voor het publiek bestemd zijn wordt niet een uitlating 'in het openbaar' gedaan, zelfs al bestaat de mogelijkheid dat anderen (bij de postbestelling betrokkenen of huisgenoten van de geadresseerden) het geschrift onder ogen krijgen, doch uitingen in geschriften die in het openbaar zullen worden voorgelezen, zoals adressen aan publiek vergaderende lichamen worden wèl 'in het openbaar' gedaan. Ik wijs er in dit verband op dat uit de behandeling van het Oorspronkelijk Regeeringsontwerp voor het Wetboek van Strafrecht blijkt dat de minister van Justitie aan het delictsbestanddeel "in het openbaar" in de art. 140 en 285 van dat Ontwerp, overeenkomende met de art. 131 en 266 Sr, dezelfde betekenis toekende (H.J. Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, p. 68-69).

31. Mogelijk heeft het Hof zich laten leiden door de gedachte dat reeds het versturen van de brief aan diverse personen meebrengt dat de erin vervatte uitlatingen in het openbaar zijn gedaan. Zo dat het geval is geweest deel ik dat standpunt niet. Het aan een beperkte kring van personen doen toekomen van een geschrift kan vallen onder de (strafbare) belediging "iemand door een toegezonden of aangeboden geschrift aangedaan". De enkele omstandigheid dat een brief aan verschillende, door de afzender gekozen, personen is aangeboden lijkt mij niet toereikend om aan te nemen dat de erin opgenomen beledigende uitlatingen "in het openbaar bij geschrift" zijn gedaan.

Daarbij merk ik op dat ook de niet-natuurlijke persoon, in het bijzonder een instelling van openbaar gezag, object kan zijn van belediging, maar alleen indien de belediging 'in het openbaar' is gedaan, hetzij mondeling, hetzij bij geschrift, vgl. Noyon-Langemeijer-Remmelink, Het Wetboek van Strafrecht, aant. 3a bij art. 266 (suppl. 98). Dat moet, naar ik begrijp, in de redactie van art. 266, eerste lid, Sr besloten worden geacht doordat de niet in het openbaar gedane belediging "iemand" moet zijn aangedaan, ofwel omdat zij hem in zijn tegenwoordigheid werd toegevoegd, ofwel omdat zij is vervat in een hem toegezonden of aangeboden geschrift.

33. Het derde middel bevat een klacht die naar mijn inzicht onder andere omstandigheden dan zich in deze zaak voordoen zou kunnen leiden tot uit een principieel oogpunt belangwekkend afwegingen, ofschoon de gevolgen ervan voor de praktijk uiterst beperkt zouden blijven.

Die klacht is dat het Hof ten onrechte niet de in het eerste lid van art. 266 Sr opgenomen uitzondering "belediging die niet het karakter van smaad of smaadschrift draagt" heeft toegepast.

Ik wil wel aannemen dat de steller van het middel voor ogen heeft dat deze stelling moet uitmonden in de slotsom dat verzoeker had moeten worden ontslagen van alle rechtsvervolging omdat het feit zoals het is tenlastegelegd en bewezenverklaard niet alle bestanddelen van art. 261 Sr omvat.

36. Ten slotte zou aandacht verdienen of de dwingelandij van de tenlastelegging, als grondslag voor het onderzoek van de rechter, zou verhinderen dat de rechter de beledigende uitlatingen, zoals die in het dossier naar voren komen, vergelijkt met de wijze waarop die in de tenlastelegging feitelijk zijn omschreven, en nagaat of de tenlastelegging die beledigingen zodanig weergeeft dat niet naar voren komt dat er sprake is geweest van "telastlegging van een bepaald feit", en of de tenlastelegging onvermeld laat dat de verdachte heeft gehandeld "met het kennelijk doel om daaraan ruchtbaarheid te geven".

Dit aspect onderkent ook de steller van het middel, en hij stelt zich op het standpunt dat de formele benadering waarin de feitelijke omschrijving van de beledigende uitlatingen in de tenlastelegging bindend is voor beantwoording van de vraag of die uitlatingen onder 'smaad' of 'smaadschrift' te brengen zijn geen recht doet aan de bedoeling van de wetgever.

37. Mij komt het voor dat dit alles thans niet aan de orde kan komen. Hierboven, onder 20, gaf ik de beledigende woorden in de brief van verzoeker weer. De betichting van huichelarij, schijnheiligheid en corruptie in de door verzoeker verkozen bewoordingen is niet de beschuldiging (telastlegging) van bepaalde feiten. Deze (kwetsende) kwalificatie van het optreden van het gemeentebestuur is algemeen van aard. Zij geeft geen omschrijving van de gevallen waarin, en de wijze waarop, het gemeentebestuur haar publieke taak zou hebben verzaakt.

Reeds daarom treft het middel geen doel.

38. Het eerste en het derde middel falen. Het tweede middel acht ik terecht voorgesteld voor zover het een motiveringsklacht bevat. Andere gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, met verwijzing van de zaak naar een aangrenzend hof teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,