Parket bij de Hoge Raad, 05-09-2008, BD3425, 07/13087

Conclusie inzake:

tegen

[Verweerster]

Het gaat in deze zaak om de vraag of een door een schuldeiser gedaan verzoek tot tussentijdse beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling ingevolge art. 350 lid 3 (oud) Fw ook kan slagen op grond van feiten en omstandigheden die bij de rechter die over het verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling heeft geoordeeld bekend waren, maar niet tot een afwijzing van dat verzoek hebben geleid.

1. Feiten en procesverloop

1.2 Bij verzoekschrift van 21 juni 2007 hebben [verzoeker] c.s. de rechtbank Amsterdam verzocht de toepassing van de schuldsaneringsregeling tussentijds te beëindigen. Zij hebben daartoe aangevoerd dat [verweerster], gelet op de gang van zaken rond de overeenkomst van geldlening, ten aanzien van het ontstaan van de schulden niet te goeder trouw was.

1.3 De rechtbank heeft het verzoek afgewezen, omdat de rechter die over de toelating tot de schuldsaneringsregeling oordeelde van de vordering van [verzoeker] c.s. op [verweerster], van de aangifte en van het bezwaar van [verzoeker] c.s. tegen toepassing van de schuldsaneringsregeling op de hoogte was, maar daarin geen grond voor afwijzing van het toelatingsverzoek zag. Omdat niet was gebleken van nieuwe feiten of omstandigheden op grond waarvan zou kunnen worden geoordeeld dat [verweerster] niet te goeder trouw was, oordeelde de rechtbank dat er geen aanleiding bestond de toepassing van de schuldsaneringsregeling te beëindigen.

1.4 [Verzoeker] c.s. zijn in hoger beroep gegaan. Het hof heeft in het bestreden arrest het vonnis van de rechtbank bekrachtigd, en daartoe onder meer het volgende overwogen:

"2.4 Het hof stelt voorop dat uit artikel 292 van de Faillissementswet (Fw) volgt dat de mogelijkheid van het instellen van een rechtsmiddel tegen de toepassing van de schuldsaneringsregeling aan schuldeisers, zoals [verzoekers], is onthouden. Alleen in de in artikel 350 lid 3 Fw genoemde gevallen heeft de wetgever een correctie op dit uitgangspunt willen aanbrengen in die zin dat een schuldeiser de rechtbank kan verzoeken de toepassing van de schuldsaneringsregeling tussentijds - op de in lid 3 van voornoemd artikel bedoelde gronden - te beëindigen. Uit het samenstel van deze artikelen volgt echter dat het verzoek van [verzoekers] tot beëindiging van de schuldsaneringsregeling van [verweerster] op de grond zoals door hen aangevoerd slechts kan slagen indien er is gebleken van nieuwe feiten en of omstandigheden die bij de rechter die over het verzoek van [verweerster] tot toelating heeft geoordeeld niet bekend waren en ten gevolge waarvan, indien deze informatie bij hem wel bekend zou zijn geweest, achteraf kan worden geoordeeld dat het verzoek tot toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling zou zijn afgewezen.

Niet betwist is dat de rechtbank ten tijde van haar beoordeling van het verzoek van [verweerster] tot van toepassing verklaring van de wettelijke schuldsaneringsregeling op de hoogte was van de veroordeling van [verweerster] tot betaling van € 70.000,-, vermeerderd met rente en kosten, aan [verzoekers], de daaraan ten grondslag liggende overeenkomst, de aangifte die [verzoekers] ter zake van oplichting tegen [verweerster] hadden gedaan, alsmede het bezwaar van [verzoekers] tegen de toelating van [verweerster] tot de schuldsaneringsregeling. Gelet op het voorgaande komt het hof tot het oordeel dat van de hiervoor bedoelde nieuwe feiten en omstandigheden geen sprake is."

1.5 [Verzoeker] c.s. hebben onder aanvoering van één midel tijdig(7) beroep in cassatie tegen het arrest van het hof ingesteld. [Verweerster] heeft in cassatie een verweerschrift ingediend en verzocht het cassatieberoep te verwerpen en [verzoeker] c.s. in de kosten van de cassatieprocedure (zie verweerschrift onder 16) te veroordelen.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.1 Het cassatiemiddel is gericht tegen rov. 2.4 van het bestreden arrest. Het klaagt dat het hof ten onrechte, althans onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd, heeft geoordeeld dat een verzoek tot tussentijdse beëindiging, gebaseerd op feiten of omstandigheden die zich vóór de toelating hebben voorgedaan, slechts kan slagen op grond van feiten of omstandigheden die bij de rechter die over het verzoek tot toelating heeft geoordeeld niet bekend waren en die, indien zij bij die rechter wel bekend zouden zijn geweest, ertoe zouden hebben geleid dat het toelatingsverzoek zou zijn afgewezen.

2.2 Het door het middel gevoerde betoog komt - samengevat - erop neer dat uit de wetsgeschiedenis volgt dat de wetgever weliswaar hoger beroep van schuldeisers tegen een beslissing tot toelating van de schuldenaar tot de schuldsaneringsregeling heeft uitgesloten, maar de rechten van de schuldeisers anderszins heeft gewaarborgd door hun op een aantal momenten tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling de mogelijkheid te bieden hun bezwaren tegen voortzetting van die toepassing kenbaar te maken en daarbij de goede trouw van de schuldenaar (opnieuw) aan de orde te stellen. Als gevolg van de zogenaamde novelle (Wet van 25 juni 1998 tot wijziging van enige onderdelen van de wet van 25 juni 1998, Stb. 445 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen, Stb. 447) is van die waarborgen in de praktijk slechts de mogelijkheid van een verzoek tot tussentijdse beëindiging op grond van art. 350 (oud) Fw overgebleven. Daarom zou, nog steeds volgens het middel, gelet op de door de wetgever gewenste waarborgen voor de schuldeisers, in het kader van een verzoek op grond van art. 350 lid 3 (oud) Fw ook moeten worden beoordeeld of een schuldenaar op grond van ten tijde van de toelating reeds bekende feiten ten onrechte tot de schuldsaneringsregeling is toegelaten. Het middel betoogt dat een andersluidend oordeel niet slechts tot een "rechtsvacuüm" voor de schuldeisers zou leiden, maar ook tot het ongewenste resultaat dat de bewindvoerder evenmin tussentijdse beëindiging van een ten onrechte uitgesproken toepassing van de schuldsaneringsregeling zou kunnen verzoeken.

2.3 Bij de beoordeling van het middel stel ik voorop dat de Faillissementswet bij Wet van 24 mei 2007 tot wijziging van de Faillissementswet in verband met herziening van de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen (Stb. 2007, 192), in werking getreden op 1 januari 2008 (zie Stb. 2007, 222), op een aantal punten, waaronder de mogelijkheid van tussentijdse beëindiging (art. 350), is gewijzigd. Art. IV van deze wet gaat uit van onmiddellijke werking, zij het met enkele uitzonderingen, die onder meer de toepassing van (het nieuwe) art. 350 lid 3 onder f Fw betreffen:

"1. Ten aanzien van schuldenaren op wie de schuldsaneringsregeling voorlopig van toepassing is verklaard, blijft het recht van toepassing zoals het gold voor de datum van inwerkingtreding van deze wet, totdat onherroepelijk op het verzoek is beslist. Nadat onherroepelijk is beslist, blijft artikel 350, derde lid, onder f, buiten toepassing."

Art. 350 lid 3 onder f (nieuw) Fw luidt als volgt:

Nu het bestreden arrest vóór de inwerkingtreding van de Wet van 24 mei 2007 is gewezen, mist die wet in het onderhavige geding in cassatie toepassing.

2.4 De memorie van toelichting bij het wetsvoorstel "Wijziging van de Faillissementswet in verband met de sanering van schulden van natuurlijke personen" (Kamerstukken II 1992/93, 22 969, nr. 3), waarin de mogelijkheid van door schuldeisers en andere belanghebbenden in te stellen hoger beroep tegen de uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling wordt uitgesloten (het daarin voorgestelde art. 292 Fw), vermeldt op p. 39:

"In het eerste lid wordt de mogelijkheid van het instellen van rechtsmiddelen tegen de verlening van de schuldsaneringsregeling aan schuldeisers en ander belanghebbenden onthouden. Betrokkenen kunnen vrij spoedig na het uitspreken van de toepassing van de schuldsaneringsregeling in de verificatievergadering hun standpunt omtrent de voortzetting van de schuldsaneringsregeling kenbaar maken. Tegen een uitspraak tot voortzetting van de schuldsaneringsregeling en tot vaststelling van het saneringsplan en tegen andere beslissingen van de rechter die in het kader van de schuldsaneringsregeling worden gegeven, kunnen door schuldeisers rechtsmiddelen worden ingesteld. Overigens kunnen zij in voorkomende gevallen op de voet van artikel 350 een verzoekschrift tot tussentijdse beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling indienen. Met een en ander zijn hun rechten voldoende gewaarborgd. Het zou nodeloos vertragend werken als tegen de uitspraak tot het uitspreken van de toepassing van de schuldsaneringsregeling rechtsmiddelen kunnen worden aangewend. Ter vergelijking zij er in dit verband op gewezen dat ook tegen de voorlopige verlening van surséance van betaling door schuldeisers geen verzet, hoger beroep of cassatie kan worden ingesteld. De definitieve verlening van surséance van betaling laat zich in dit opzicht vergelijken met de beslissing tot voortzetting van de schuldsaneringsregeling (art. 338, vierde lid); tegen beide uitspraken kunnen rechtsmiddelen worden aangewend (...)."

2.5 Uit dit citaat volgt dat de wetgever oog ervoor heeft gehad dat schuldeisers door de uitsluiting van het hoger beroep tegen de uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling kunnen worden geschaad, maar hun rechten desondanks voldoende gewaarborgd heeft geacht, omdat schuldeisers op andere, kort na die uitspraak gelegen momenten de gelegenheid krijgen hun bezwaren tegen de voortzetting van de toepassing van de regeling kenbaar te maken. Uit het citaat volgt mijns inziens niet dat in de visie van de wetgever de voor de schuldeisers bestaande mogelijkheden geheel en al met die van een hoger beroep tegen de uitspraak tot toepassing van de schuldsaneringsregeling zouden (moeten) overeenstemmen. In dat verband is mede van belang dat in het citaat wordt gesproken van "hun standpunt omtrent de voortzetting van de schuldsaneringsregeling" (onderstreping toegevoegd; LK) en niet van hun standpunt omtrent de toepassing daarvan.

2.6 Nadat de Tweede Kamer op 3 oktober 1995 wetsvoorstel 22 969 had aangenomen, leidde kritiek uit de Eerste Kamer tot de hiervóór (onder 2.2) al genoemde novelle(8). De novelle maakte voor gevallen waarin redelijkerwijs geen uitkering aan de schuldeisers is te verwachten, een vereenvoudigde afwikkeling van de schuldsaneringsregeling, zonder de verplichte verificatievergadering en zonder het verplichte saneringsplan, mogelijk. Het middel voert terecht aan dat als gevolg daarvan (in de meeste gevallen) slechts één van de in het hierboven opgenomen citaat genoemde waarborgen overblijft, te weten de mogelijkheid van een verzoek tot tussentijdse beëindiging op grond van art. 350 (oud) Fw(9).

2.8 Op grond van de geschiedenis van totstandkoming van de bepaling wordt aangenomen dat met name de gronden onder c en e niet zijn beperkt tot misbruik dat zich tijdens de toepassing van de schuldsaneringsregeling voordoet, maar ruimte laten voor een tussentijdse beëindiging op grond van omstandigheden die zich reeds ten tijde van de toelating van de schuldenaar tot de schuldsaneringsregeling voordeden, maar waarvan toen niet is gebleken of die door de rechter toen over het hoofd zijn gezien(11). Deze opvatting wordt vooral gebaseerd op de navolgende passage uit de nadere memorie van antwoord van de minister aan de Eerste Kamer, die luidt:

2.9 Om buiten twijfel te stellen dat tussentijdse beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling ook kan plaatsvinden op grond van omstandigheden die zich reeds vóór de toepassing van regeling voordeden, is bij de hiervóór (onder 2.3) reeds genoemde wet aan art. 350 lid 3 Fw onder f toegevoegd dat een tussentijdse beëindiging van de toepassing van de schuldsaneringsregeling mede geschiedt indien feiten en omstandigheden bekend worden die op het tijdstip van de indiening van het verzoekschrift tot toelating tot de schuldsaneringsregeling reeds bestonden en die reden zouden zijn geweest het verzoek overeenkomstig art. 288, eerste en tweede lid, (nieuw) Fw af te wijzen.

2.10 Naar mijn mening kan de geschiedenis van totstandkoming van art. 350 lid 3 (oud) Fw niet anders worden verstaan dan dat tussentijdse beëindiging van toepassing van de schuldsaneringsregeling weliswaar mede kan worden gegrond op omstandigheden die zich reeds vóór de toelating van de schuldenaar tot de schuldsaneringsregeling hebben voorgedaan, maar slechts voor zover die omstandigheden bij de toelating niet aan het licht zijn gekomen of over het hoofd zijn gezien, en (derhalve) niet al in de toelatingsbeslissing zijn verdisconteerd. Dat sluit tussentijdse beëindiging op grond van anterieure omstandigheden die de rechter in zijn toelatingsbeslissing reeds heeft meegewogen maar voor een weigering te licht heeft bevonden, uit. Dat, door de uitsluiting van een door schuldeisers in te stellen beroep van de toelatingsbeslissing, schuldeisers niet de mogelijkheid hebben de betekenis die de rechter bij de toelating van de schuldenaar tot de schuldsaneringsregeling aan zulke anterieure omstandigheden heeft toegekend, in hoger beroep ter discussie te stellen, maakt het voorgaande niet anders, nu uit de wetsgeschiedenis niet blijkt dat de wetgever ervan is uitgegaan dat de schuldeisers met de hun wél ter beschikking staande rechtsmiddelen steeds eenzelfde resultaat als met een hoger beroep tegen de toelatingsbeslissing zouden (moeten) kunnen bereiken. Een en ander lijkt bevestiging te vinden in het nieuwe art. 350 lid 3 onder f Fw, dat eveneens betrekking heeft op nog niet in de toelatingsbeslissing verdisconteerde omstandigheden (de bepaling spreekt van omstandigheden die bekend worden(13), en die reden zouden zijn geweest het toelatingsverzoek af te wijzen), en geen aanwijzing bevat dat in geval van een tussentijdse beëindiging op verzoek van een of meer schuldeisers andere (ruimere) beëindigingsgronden zouden gelden.

2.11 Op grond van het voorgaande meen ik dat het hof niet van een onjuiste rechtsopvatting heeft blijk gegeven door te oordelen dat een verzoek tot tussentijdse beëindiging van een op een schuldenaar van toepassing zijnde schuldsaneringsregeling, ook indien zodanig verzoek door een schuldeiser wordt gedaan, slechts kan slagen indien is gebleken van feiten en omstandigheden die aan de rechter die over het verzoek tot toelating heeft geoordeeld niet bekend waren en die, indien zij aan die rechter wel bekend zouden zijn geweest, ertoe zouden hebben geleid dat het verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling zou zijn afgewezen. Daarom faalt de door het middel opgeworpen rechtsklacht.

2.12 Voor zover het middel, dat het oordeel van het hof als "onjuist, althans onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd" bestrijdt, ook bedoelt motiveringsklachten te richten tegen het oordeel dat het verzoek van [verzoeker] c.s. tot beëindiging van de schuldsaneringsregeling van [verweerster] op de grond zoals door hen aangevoerd slechts kan slagen, indien is gebleken van nieuwe feiten en of omstandigheden die bij de rechter die over het verzoek van [verweerster] tot toelating heeft geoordeeld niet bekend waren en ten gevolge waarvan, indien deze informatie bij hem wel bekend zou zijn geweest, achteraf kan worden geoordeeld dat het verzoek tot toepassing van de wettelijke schuldsaneringsregeling zou zijn afgewezen, geldt dat het bestreden oordeel een rechtsoordeel is dat in cassatie niet met motiveringsklachten kan worden bestreden(14).

3. Kostenveroordeling?

Naar aanleiding van het uitdrukkelijke verzoek van [verweerster] om [verzoeker] c.s. in de kosten van de cassatieprocedure te veroordelen, wijs ik erop dat in een procedure als de onderhavige een kostenveroordeling niet is uitgesloten en dat het aan het inzicht van de rechter is overgelaten of hij tot een zodanige veroordeling aanleiding vindt(15). Waar kennelijk noch [verweerster], noch [verzoeker] c.s., alsnog een kostenveroordeling voor de feitelijke instanties nastreven, meen ik dat de enkele omstandigheid dat [verzoeker] c.s. reeds in twee instanties in het ongelijk zijn gesteld, dat [verweerster] door het cassatieberoep opnieuw is genoodzaakt kosten te maken en dat het cassatieberoep niet kan slagen, onvoldoende aanleiding vormt ten aanzien van de in cassatie gevallen kosten een voorziening zoals verzocht uit te spreken.

4. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

Advocaat-Generaal