Parket bij de Hoge Raad, 20-11-2009, BJ5042, 08/03520

PROCUREUR-GENERAAL BIJ DE HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

1. Inleiding

De Inspecteur(1) heeft hoger beroep ingesteld tegen een uitspraak van de Rechtbank Breda (hierna: Rechtbank). Belanghebbende dient een verweerschrift in, waarna de Inspecteur alsnog besluit zijn hoger beroep in te trekken. Vervolgens claimt belanghebbende vergoeding van kosten voor beroepsmatig verleende rechthulp in verband met het opstellen van het verweerschrift. In deze procedure komt de vraag op of de fiscale appelrechter een proceskostenvergoeding kan toekennen terwijl de wet hier niet in voorziet.

2. Feiten en procesverloop

2.1. Belanghebbende woonde - tot half maart 2005 - in Nederland. Hij drijft een eenmanszaak, met kantoren in Nederland en België. (Reeds) gedurende de periode dat belanghebbende in Nederland woonachtig was, beschikte hij over een personenauto van het merk Jaguar, X-type, welke auto voorzien was van een Belgisch kenteken.

2.2. Bij beschikking van 26 april 2004 is aan belanghebbende op grond van artikel 14 van de Wet op de belasting van personenauto's en motorrijwielen 1992, juncto artikel 3 van het Uitvoeringsbesluit belasting van personenauto's en motorrijwielen 1992 vergunning verleend om met vorenvermelde personenauto in Nederland van de weg gebruik te maken voor de overbrugging van zijn woonplaats naar zijn in het buitenland gelegen vaste werkplaats. Volgens de vergunning dient de afstand langs de daarvoor gebruikelijke en in het algemeen kortste route te worden afgelegd.

2.3. Op 21 september 2004 is geconstateerd dat belanghebbende in Nederland van de weg gebruik heeft gemaakt. In haar nader te melden uitspraak is de Rechtbank er veronderstellenderwijs vanuit gegaan dat dit gebruik van de weg in strijd was met de voorschriften van de vergunning (zie 2.6 van de uitspraak).

2.4. De Inspecteur heeft belanghebbende vervolgens een naheffingsaanslag belasting van personenauto's en motorrijwielen opgelegd. Het tegen de naheffingsaanslag gemaakte bezwaar heeft de Inspecteur afgewezen.

3. Het geding voor de Rechtbank en het Hof

3.1. Belanghebbende heeft beroep ingesteld bij de Rechtbank. De Rechtbank overwoog dat niet of althans onvoldoende aannemelijk is geworden dat de auto bestemd was voor duurzaam gebruik in Nederland en oordeelde daarop dat de naheffingsaanslag moet worden vernietigd. Bij uitspraak van 25 augustus 2006, nr. AWB 05/4072, heeft de Rechtbank het beroep dan ook gegrond verklaard.(2)

3.2. Daarbij heeft de Rechtbank aanleiding gevonden de Inspecteur te veroordelen in de proceskosten die belanghebbende redelijkerwijs heeft moeten maken. Nu volgens de Rechtbank geen bijzondere omstandigheden waren gesteld of gebleken heeft zij de proceskosten op de voet van artikel 2, lid 1, van het Besluit proceskosten bestuursrecht (het Besluit) vastgesteld op € 322 (1 punt voor het verschijnen ter zitting met een waarde per punt van € 322 en een wegingsfactor 1) voor door een derde beroepsmatig verleende rechtsbijstand(3). De reis- en verletkosten(4) heeft de Rechtbank in goede justitie vastgesteld op € 200. De toegekende proceskostenvergoeding bedraagt derhalve € 522.

3.3. De Inspecteur en belanghebbende hebben beiden, ieder bij geschrift van 16 oktober 2006, tegen de uitspraak van de Rechtbank hoger beroep ingesteld. Hof 's-Hertogenbosch (het Hof) heeft het hoger beroep van de Inspecteur geregistreerd onder nummer 06/00410 en dat van belanghebbende onder nummer 06/00412. De onderhavige conclusie betreft de (cassatie-) procedure die haar basis vindt in het tegen de uitspraak van de Rechtbank ingediende hoger beroep van de Inspecteur (zaaknummer 06/00410 van het Hof). Op het hoger beroep van de Inspecteur heeft belanghebbende bij schrijven van 18 december 2006 een verweerschrift ingediend.

3.4. Bij brief van 21 maart 2007 heeft de Inspecteur zijn hoger beroep ingetrokken. De griffier van het Hof heeft belanghebbende bij schrijven van 22 maart 2007 daarvan op de hoogte gebracht. Tijdens de mondelinge behandeling van het door belanghebbende tegen de uitspraak van de Rechtbank ingestelde hoger beroep (bij het Hof onder nummer 06/00412 geregistreerd), ter zitting van het Hof van 14 maart 2008, heeft de Inspecteur aangegeven dat hij zijn hoger beroep heeft ingetrokken in verband met gewijzigde regelgeving per 1 maart 2007.(5)

4.2. Gelet op het feit dat in de Algemene wet bestuursrecht, noch in de Algemene wet inzake rijksbelastingen, noch in enige andere wettelijke bepaling voor een geval als het onderhavige, te weten intrekking van het hoger beroep door de Inspecteur, een wettelijke basis kan worden gevonden voor de bevoegdheid van de belastingrechter voor het toekennen van een vergoeding aan belanghebbende van proceskosten gemaakt in verband met het door deze gevoerde verweer tegen een hoger beroep van de Inspecteur dat nadien is ingetrokken, verklaart het Hof zich onbevoegd.

4.3. Voor een oordeel over de toekenning van een vergoeding van de in dit verband gemaakte proceskosten zal belanghebbende een vordering bij de civiele rechter moeten instellen (artikel 8:71 van Algemene wet bestuursrecht)."

4. Het geding in cassatie

4.1. Belanghebbende heeft tegen de uitspraak van het Hof beroep in cassatie ingesteld.

4.2. Het cassatiemiddel komt met een rechts- en een motiveringsklacht op tegen het oordeel van het Hof dat het onbevoegd is. Belanghebbende meent dat het Hof ten onrechte een evenwichtige rechtsvinding achterwege heeft gelaten, hetgeen volgens hem in strijd is met de rechtszekerheid. Het middel voert daarnaast aan dat het Hof het motiveringsbeginsel heeft geschonden door zich zonder enige nadere toelichting onbevoegd te verklaren.

4.3. De staatssecretaris van Financiën heeft een verweerschrift ingediend.

4.4. Tegen de uitspraak van het Hof (met kenmerk 06/00412; zie 3.3 van deze conclusie) op het door belanghebbende ingestelde hoger beroep heeft belanghebbende eveneens beroep in cassatie ingesteld. Dit beroep is bij de Hoge Raad geregistreerd onder nummer 08/03521 en daarin neem ik vandaag tevens conclusie.

5. Beschouwing

5.1. Ambtshalve: Eén zaak, twee zaaknummers

5.1.1. Het Hof heeft het hoger beroep van de Inspecteur en dat van belanghebbende onder een apart zaaknummer geregistreerd. Daarmee wordt op zijn minst de indruk gewekt dat het Hof elk hoger beroep als een aparte zaak aanmerkt. Dit te meer nu uit de gedingstukken blijkt dat het Hof de 'zaken' niet gevoegd of zelfs maar tegelijkertijd behandeld heeft.(7) Het hoger beroep tegen één uitspraak van een rechtbank betreffende één uitspraak op bezwaar tegen één naheffingsaanslag betreft mijns inziens echter één zaak. De omstandigheid dat zowel de belanghebbende als de inspecteur tegen de uitspraak van de rechtbank hoger beroep instellen maakt dit niet anders. Hoewel ik op zich geen bezwaar heb tegen het toekennen van verschillende registratienummers aan een zaak, ben ik van mening dat een gerechtshof in één zaak ook maar één uitspraak kan doen (in één geschrift), in voorkomend geval onder vermelding van beide registratienummers. In mijn conclusie van 31 oktober 2008, nr. 07/11210, LJN BG5382, V-N 2008/59.5, ben ik uitgebreid ingegaan op dit punt. Ik verwijs hier naar onderdeel 5.1 van die conclusie.(8) De Hoge Raad heeft thans in die zaak nog geen arrest gewezen.

5.1.2. In de onderhavige zaak heeft het Hof, anders dan in de zaak waarin ik op 31 oktober 2008 concludeerde, niet twee uitspraken gedaan (op het hoger beroep van belanghebbende én op het hoger beroep van de Inspecteur). Het hoger beroep van de Inspecteur is immers ingetrokken. Het Hof heeft in casu uitspraak gedaan op het verzoek van belanghebbende om vergoeding van de kosten die hij in verband met het verweer tegen het door de Inspecteur ingestelde hoger beroep heeft gemaakt én - bij afzonderlijke uitspraak - op het hoger beroep van belanghebbende.

5.1.3. Het verschil brengt mij echter niet op andere gedachten. Het verzoek om vergoeding van kosten maakt onderdeel uit van het geding voor het Hof. Dat geding betreft één naheffingsaanslag en twee partijen die in eerste instantie beide hoger beroep hebben ingesteld: in mijn visie derhalve één zaak. Het Hof had het verzoek moeten beoordelen bij de behandeling van het na de intrekking van de Inspecteur overbleven hoger beroep van belanghebbende.

5.1.4. De onderhavige uitspraak kan daarom mijn inziens niet in stand blijven. De Hoge Raad kan doen wat het Hof had behoren te doen: één arrest wijzen onder vermelding van twee registratienummers.

5.2. Proceskostenvergoeding na intrekking hoger beroep

5.2.1. De mogelijkheid voor toekenning van een proceskostenvergoeding door de belastingrechter is sinds 1 september 1999(9) gelegen in de artikelen 8:75 en 8:75a van de Algemene wet bestuursrecht (de Awb), welke bepalingen - door invoeging van artikel 27j in de Algemene wet inzake rijksbelastingen (de Awr) - bij de wet van 15 december 2004, Stb. 672 (Wet belastingrechtspraak in twee feitelijke instanties) ook van toepassing zijn verklaard op het hoger beroep in belastingzaken.

5.2.4. Een regeling inzake vergoeding van proceskosten in geval van intrekking van het beroep omdat het bestuursorgaan (c.q. de fiscus) aan het bezwaar tegemoet was gekomen, was, als gezegd, aanvankelijk - tot en met 16 mei 1995 - opgenomen in het derde lid van artikel 8:75. Bij de wet van 26 april 1995, Stb. 1995, 250 (de Leemtewet Awb(11)), is de regeling inzake proceskostenveroordeling bij intrekking van het beroep met ingang van 17 mei 1995 in wat uitgebreider vorm in het nieuwe artikel 8:75a in de Awb opgenomen - en is het oorspronkelijke derde lid van artikel 8:75 van de Awb komen te vervallen. Reden voor deze aanpassing was, zo leid ik af uit de wetsgeschiedenis(12), dat in de praktijk behoefte bleek te bestaan aan een regeling van de procedure die moet worden gevolgd om tot een uitspraak op het verzoek te komen.

5.2.6. In artikel 8:75a van de Awb valt allereerst op(13) dat daarin uitsluitend voorzien is in de mogelijkheid een proceskostenvergoeding toe te kennen indien het bestuursorgaan tegemoet gekomen is en de belanghebbende daarom zijn beroep - waar hij immers geen belang meer bij heeft, afgezien van de mogelijke proceskostenvergoeding - intrekt. Niet is voorzien in de situatie waarin de belanghebbende kosten maakt, waarna de wederpartij (het bestuursorgaan) op zijn schreden terugkeert. Dat is overigens begrijpelijk nu artikel 8:75a uitsluitend de beroepsprocedure betreft en geen voorziening beoogt te geven voor hoger beroep, in welk geval zich wel de situatie kan voordoen dat het bestuursorgaan (hoger) beroep instelt en - al dan niet na actie van de belanghebbende - weer intrekt.

5.2.7. De Awb geeft derhalve voor vergoeding van kosten van verweer na intrekking van het hoger beroep door het bestuursorgaan geen regeling. In verschillende specifieke wetten is hierin wel afzonderlijk voorzien.

5.2.11. In de fiscale bestuursproceswetgeving is echter (nog steeds) uitsluitend voor de cassatieprocedure een vergelijkbare bepaling opgenomen - tot 1 september 1999 artikel 25a van de Warb en sindsdien artikel 29f van de Awr. Een bepaling op grond waarvan in een fiscale hoger beroepsprocedure bij het gerechtshof een kostenveroordeling kan volgen na intrekking van het hoger beroep door de inspecteur, ontbreekt. Het lijkt erop dat dit een omissie is en dat de wetgever bij de invoering van de tweede feitelijke instantie in de fiscale rechtspraak (met ingang van 1 januari 2005) vergeten is een vergelijkbare bepaling op te nemen voor het hoger beroep in een fiscale procedure.

5.2.12. De vraag die het middel in dit verband opwerpt is of de rechter in deze leemte kan voorzien.

5.2.16. Aangezien het voorontwerp voorstelt in de Awb algemene bepalingen op te nemen voor het hoger beroep in bestuursrechtelijke geschillen, zal die bepaling - mits het ontwerp ook tot wet wordt verheven - ook gelden voor het fiscale procesrecht en daarmee voor een procedure in hoger beroep bij een gerechtshof.

5.2.17. Zo ver is het thans echter nog niet. Op dit moment voorziet de wet niet in het toekennen van proceskosten bij een intrekking in hoger beroep. Met Hof Arnhem meen ik dat de rechter in deze leemte kan voorzien. Hij treedt daarbij niet buiten zijn rechtsvormende taak, aangezien de wetgever voor de andere bestuursrechtelijke procedures in hoger beroep (zie 5.2.10) en voor de cassatieprocedure (5.2.8) zijn keuze bekend heeft gemaakt en niet valt in te zien dat en waarom die keuze voor de fiscale procedure in hoger beroep niet zou gelden of er anders uit zou moeten zien.

-3.15. Deze afweging zal in het algemeen ertoe leiden dat de rechter aanstonds zelf in het rechtstekort voorziet indien zich uit het stelsel van de wet, de daarin geregelde gevallen en de daaraan ten grondslag liggende beginselen, of de wetsgeschiedenis, voldoende duidelijk laat afleiden hoe zulks dient te geschieden. In gevallen echter waarin verschillende oplossingen denkbaar zijn en de keuze daaruit mede afhankelijk is van algemene overwegingen van overheidsbeleid of belangrijke keuzes van rechtspolitieke aard moeten worden gemaakt, is aangewezen dat de rechter die keuze vooralsnog aan de wetgever laat, zulks zowel in verband met de in 3.14 bedoelde staatsrechtelijk gewenste terughoudendheid van de rechter als wegens zijn beperkte mogelijkheden op dit gebied. Niet uitgesloten is echter dat de afweging anders moet uitvallen ingeval de wetgever ermee bekend is dat een bepaalde wettelijke regeling tot een ongerechtvaardigde ongelijke behandeling in de zin van voormelde verdragsbepalingen leidt, maar nalaat zelf een regeling te treffen die de discriminatie opheft."

5.2.19. Uit de in de wet wel geregelde gevallen (zie onderdelen 5.2.8 en 5.2.10 van deze conclusie) valt mijns inziens voldoende duidelijk af te leiden hoe bij het toekennen van een proceskostenvergoeding bij een intrekking van het hoger beroep door het bestuursorgaan in het rechtstekort dient te worden voorzien. Het opvullen van de leemte is daarmee niet afhankelijk van overwegingen van overheidsbeleid of rechtspolitieke aard.(25)

5.2.21. Mijn inziens kan de fiscale hogerberoepsrechter eveneens aansluiting zoeken bij de in de wet geregelde gevallen en bedoelde bepalingen naar analogie toepassen.

5.3. Modaliteiten bij een verzoek proceskostenvergoeding

5.3.1. Uitgaande van mijn opvatting dat bij intrekking van het hoger beroep door de inspecteur in beginsel proceskosten toegekend kunnen worden aan de belanghebbende, rijst de vraag hoe dit in een concreet geval moet worden toegepast.

5.3.2. Daarbij is van belang allereerst vast te stellen dat aan kostenvergoeding in principe alleen wordt toegekomen indien de belanghebbende in verband met het door de inspecteur ingestelde hoger beroep kosten heeft gemaakt. Kosten voor het indienen van het verzoek om een proceskostenvergoeding komen niet voor vergoeding in aanmerking.(26) Het moet gaan om kosten die volgens het wettelijk systeem en tegen het daarin geregelde tarief voor vergoeding in aanmerking komen. De wel in de wet geregelde gevallen (zie 5.2.8 en 5.2.10) sluiten immers alle aan bij artikel 8:75 van de Awb ('met overeenkomstige toepassing van artikel 8:75 van de Algemene wet bestuursrecht'). Deze bepaling verwijst naar het Besluit waarin nadere regels zijn gesteld over de kosten waarop een veroordeling uitsluitend betrekking kan hebben en over de wijze waarop het bedrag van de kosten wordt vastgesteld.

5.3.3. Dit betekent dat, ook bij intrekking van het hoger beroep door de inspecteur, alleen de kosten als genoemd in artikel 1 van het Besluit voor vergoeding in aanmerking kunnen komen. Ik denk daarbij in eerste instantie aan de kosten die gemaakt zijn voor het schrijven van een verweerschrift door bijvoorbeeld een belastingadviseur of een ander die beroepsmatig rechtsbijstand verleent. Afhankelijk van het tijdstip waarop de intrekking geschiedt kunnen eventueel ook kosten voor een conclusie van dupliek of een zitting voor vergoeding in aanmerking komen.

5.3.4. Een ander punt betreft het verzoek om toekenning van proceskosten.

5.3.6. De laatste volzin uit het citaat komt overeen met artikel 29f, lid 2, van de Awr. De overeenkomstige toepassing van met name de artikelen 6:7 en 6:8 van de Awb, houden mijns inziens in dat een schriftelijke verzoek binnen zes weken na bekendmaking van de intrekking aan de belanghebbende moet worden gedaan. Een nadien ingediend verzoek wordt, behoudens een verschoonbare termijnoverschrijding (artikel 6:11 van de Awb), niet ontvankelijk verklaard.

5.3.7. Het komt mij voor dat in het geval een wettelijke regeling als deze naar analogie wordt toegepast op de fiscale hoger beroepsprocedure, de modaliteiten als het soort kosten dat voor vergoeding in aanmerking komt, de hoogte van de te vergoeden bedragen én de termijn voor de indiening van het verzoek, eveneens analoog dienen te worden toegepast. De wetgever heeft zijn keuze voor die voorschriften immers in de wel geregelde gevallen gemaakt, zodat het de rechter niet past hier een andere regeling voor in de plaats te stellen.

6. Beoordeling van het middel

6.1. Het middel komt op tegen het oordeel van Hof dat het zichzelf niet bevoegd acht van een verzoek om toekenning van proceskosten in verband met de intrekking van het hoger beroep door de Inspecteur kennis te nemen.

6.2. Hoewel het middel, naar volgt uit hetgeen ik in onderdeel 5.2 heb betoogd, terecht is voorgesteld, kan het mijns inziens niet tot het door belanghebbende gewenste resultaat leiden.

6.3. In punt 5.2.21 heb ik betoogd dat de rechter de bepalingen in artikel 29f van de Awr, artikel 39a van de Wet op de Raad van State, artikel 21a van de Beroepswet en artikel 23 van de Wet bestuursrechtspraak bedrijfsorganisatie naar analogie behoort toe te passen op de fiscale procedure in hoger beroep.

6.4. Een analoge toepassing van die bepalingen houdt mijn inziens echter ook in dat de daarin geregelde vormvoorschriften in acht worden genomen (punt 5.3.7). Eén daarvan is de termijn waarbinnen een verzoek om toekenning van de kosten na een intrekking moet worden ingediend. De overeenkomstige toepassing van de artikelen 6:7 en 6:8 van de Awb brengt met zich dat het verzoek binnen zes weken na (de bekendmaking van) de intrekking van het hoger beroep moet worden ingediend.

6.5. De Inspecteur heeft zijn hoger beroep bij brief van 21 maart 2007 ingetrokken. De griffier heeft belanghebbende daarvan bij brief 22 maart 2007 op de hoogte gebracht. Op dat moment had belanghebbende al een verweerschrift ingediend. Het verzoek om toekenning van de kosten in verband met het ingetrokken hoger beroep is eerst op 11 februari 2008, derhalve ver buiten de termijn van 6 weken, gedaan. Nu geen bijzondere omstandigheden zijn gesteld of gebleken waarom dit verzoek dermate laat is ingediend, had het Hof het verzoek niet-ontvankelijk moeten verklaren. In zoverre slaagt het middel, nu het Hof zich ten onrechte onbevoegd heeft verklaard. De Hoge Raad kan de zaak zelf af doen door het verzoek alsnog niet-ontvankelijk te verklaren.

6.6. De beslissing op het verzoek behoorde het Hof te geven tezamen met zijn beslissing op het hoger beroep van belanghebbende in één uitspraak (zie 5.1.3).

7. Conclusie

Ik geef de Hoge Raad in overweging het beroep in cassatie gegrond te verklaren, de uitspraak van het Hof te vernietigen en het verzoek om proceskostenvergoeding van belanghebbende niet-ontvankelijk te verklaren.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

Advocaat-Generaal