Parket bij de Hoge Raad, 12-10-2018, ECLI:NL:PHR:2018:1155, 18/00685

“2.5 (...) [V]olgens de wetgever is bedoeld de op straffe van verval voorgeschreven aanmeldingstermijn [van art. 482 Rv (oud), A-G] te doen vervangen door de in het tweede lid van artikel 485 Rv¹⁹ begrepen voorziening. Dit betekent dat de aanvullende rente- en kostenvordering van KBC slechts dan tot deze rangregelingen kunnen worden toegelaten als voldaan wordt aan de vereisten van laatstgenoemd artikel. De door KBC subsidiair aangevulde gronden zijn derhalve op zichzelf onvoldoende om de door haar gewenste opneming in dit late stadium te honoreren.

(…)

De omstandigheid dat in art. 485a lid 2 Rv niet alleen naar de in artikel 484 bedoelde dag voor tegenspraak wordt verwezen maar ook naar art. 482 lid 2, ondersteunt in de eerste plaats de hiervoor onder 2.5 weergegeven conclusie dat volgens de wetgever is bedoeld de op straffe van verval voorgeschreven aanmeldingstermijn te doen vervangen door de in het tweede lid van artikel 485²⁰ begrepen voorziening. Deze dubbele verwijzing maakt echter ook duidelijk dat in het gedeelte achter de komma ten onrechte alleen gesproken wordt over “het ontvangen kunnen worden in zijn tegenspraak”. (...)

[D]e rechter-commissaris concludeert dat de wetgever heeft beoogd dat een schuldeiser als bedoeld in artikel 482, tweede lid Rv die de daar bedoelde termijn niet in acht heeft genomen in een later stadium alsnog een (aanvullende) vordering kan aanmelden als ook voldaan wordt aan de overige vereisten van dit artikel. Tussen KBC en de crediteuren is niet in geschil dat KBC een schuldeiser is als bedoeld in artikel 482, lid 2 Rv. Aan het op zichzelf juiste feit dat KBC in 2001 bij de aanmelding van haar andere vorderingen de bedoelde termijn wel in acht heeft genomen komt geen betekenis toe. (...)

(...)

(...)

3. De beslissing

De rechter-commissaris

bepaalt dat KBC een redelijk belang heeft bij het alsnog toelaten van haar aanvullende rente- en kostenvordering tot de diverse rangregelingen, mits zij de door het late aanmelden veroorzaakte kosten en schade van de belanghebbenden voor haar rekening neemt en deze na begroting onverwijld zal storten onder de notaris;

(...)”

Geklaagd wordt dat de rechter-commissaris met deze overwegingen en beslissing blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, althans zijn beslissing niet (voldoende) begrijpelijk heeft gemotiveerd. Dit wordt uitgewerkt in twee onderdelen.

Artikel 482 lid 2 Rv bepaalt dat belanghebbende schuldeisers hun vorderingen binnen veertien dagen na de mededeling van de benoeming van de rechter-commissaris schriftelijk, zoveel mogelijk met overlegging van bewijsstukken, moeten aanmelden. Dit brengt mee dat een te laat aangemelde vordering in beginsel niet wordt meegenomen in de rangregeling.²¹

Op grond van artikel 484 lid 1 Rv bepaalt de rechter dag en uur waarop partijen zich bij de rechter-commissaris kunnen vervoegen tot het voorstellen van hun tegenspraak. Dat onder bepaalde voorwaarden ook nog na die dag tegenspraak kan worden voorgesteld, volgt uit artikel 485a lid 2 Rv.

“Heeft een schuldeiser als bedoeld in artikel 482, tweede lid, de daar bedoelde termijn niet in acht genomen of niet op de in artikel 484 bedoelde dag tegenspraak gedaan, dan zal hij slechts in zijn tegenspraak kunnen worden ontvangen, indien hij daarbij een redelijk belang heeft en hij de daardoor veroorzaakte kosten en schade voor zijn rekening neemt en deze tot een door de rechter-commissaris voorlopig te begroten bedrag onverwijld stort bij de bewaarder van de opbrengst.”

Blijkens deze bepaling is het mogelijk om ook na de daartoe door de rechter-commissaris vastgestelde dag tegenspraak te doen, zij het op voorwaarde dat het proces-verbaal nog niet is gesloten.²² Artikel 490 Rv bepaalt immers dat na het sluiten van het proces-verbaal van verdeling geen tegenspraak meer kan worden gedaan, de belanghebbenden onderling geen recht meer hebben op rente over hetgeen aan hen is toegedeeld en geen beslag meer kan worden gelegd op de opbrengst van de executie.

Het gaat volgens de wettekst steeds om ‘belanghebbende schuldeisers’. Uit artikel 480 (eerste en tweede lid) Rv volgt dat er drie categorieën belanghebbenden zijn die aanspraak kunnen maken op de opbrengst van de executie, te weten (a) zij die beslag hebben gelegd ‘op het goed’, (b) degenen die een beperkt recht door de executie zagen vervallen en (c) zij die beslag hebben gelegd ‘op de opbrengst’.²³ Een beperking als in het middel bedoeld wordt daarbij niet aangetroffen.

De rechter-commissaris heeft geoordeeld (rov. 2.7) dat tussen KBC en de crediteuren niet in geschil is dat KBC een schuldeiser is als bedoeld in artikel 482 lid 2 Rv, tegen welk oordeel in deze cassatieprocedure niet wordt opgekomen.

In de parlementaire geschiedenis is opgemerkt dat in artikel 482 Rv de woorden “op straffe van niet in de verdeling te worden begrepen”, zoals die waren opgenomen in de oude wettekst, niet terugkeren in verband met het bepaalde in het nieuwe artikel 485a lid 2 Rv.²⁴

Ook wordt vermeld dat het tweede lid van artikel 485a Rv de gedachte overneemt van (het inmiddels vervallen) artikel 560 Rv²⁵, dat als volgt luidde (met mijn onderstreping):

“De schuldeischers die na de hierboven bepaalde termijnen, doch vóór de sluiting der rangregeling stukken mogten overleggen of tegenspraak doen, zullen hunne te laat gedane overlegging of tegenspraak kunnen doen gelden tegen betaling der kosten, schaden en interessen, uit die vertraging voortspruitende.” ²⁶

Als de daar betrachte coulance voor laatkomers gerechtvaardigd is, dan is zij het ook bij de verdeling van de opbrengst van andere goederen dan onroerende zaken, aldus de memorie van toelichting, met de toevoeging:

“Men bedenke dat het hier uitsluitend gaat om de in artikel 482 bedoelde schuldeisers, d.w.z. om hen die op de zaak een beperkt recht hebben of tijdig op het goed of de opbrengst beslag hebben gelegd. Geëist wordt bovendien dat de schuldeiser een redelijk belang heeft bij de tegenspraak, hetgeen zal ontbreken als de tegenspraak er niet toe kan leiden dat hijzelf batig wordt gerangschikt.”²⁷

Ook in de literatuur wordt ervan uitgegaan dat de uitzondering die in artikel 485a Rv is opgenomen niet alleen van toepassing is in het geval van het tardief doen van tegenspraak, maar ook in het geval van het tardief aanmelden van een vordering.

Zo schrijft Gieske dat een belanghebbende van de blijvende mogelijkheid tot tegenspraak gebruik kan maken om ook na de termijn van artikel 482 lid 2 Rv zijn vordering aan te melden. Hij merkt hierbij op dat als de schuldeiser door de rechter-commissaris wordt toegelaten in de rangregeling, de andere belanghebbenden in staat moeten worden gesteld de vordering tegen te spreken.²⁹

Punt gaat er zonder meer vanuit dat artikel 485a lid 2 Rv van toepassing is indien er sprake is van te late indiening van de vordering. Daarbij wordt aangetekend dat indien de rechter-commissaris een na de vastgestelde datum ingediende vordering in de staat van verdeling wil opnemen, andere partijen de gelegenheid moeten krijgen zich daarover uit te laten.³⁰

Eerder had ook Fikkers bepleit dat de schuldeisers die op het geëxecuteerde goed een beperkt recht hadden, of tijdig beslag op het goed of op de opbrengst hebben gelegd, maar verzuimd hebben tijdig hun vordering overeenkomstig artikel 482 Rv aan te melden, of niet tijdens de comparitie tegenspraak hebben gedaan, later alsnog tegenspraak of aanmelding in de vorm van tegenspraak mogen doen. Zij merkt hierbij op dat de wet dan wel eist dat zij een redelijk belang hebben bij die tegenspraak, dat zal ontbreken als de tegenspraak er niet toe kan leiden dat de laatkomer alsnog batig wordt gerangschikt, en dat de laatkomer de (door zijn tardief gedrag veroorzaakte) kosten en schade voor zijn rekening dient te nemen.³¹

In dezelfde lijn stelde Van Mierlo dat tot tegenspraak ook de schuldeisers kunnen worden toegelaten die hun vorderingen niet hebben aangemeld of die niet tijdig tegenspraak hebben gevoerd, doch slechts met inachtneming van de in artikel 485a lid 2 Rv genoemde bijzonderheden.³²

Jansen betoogde dat de wet in artikel 485a lid 2 de mogelijkheid opent dat de (mede)beslaglegger of de beperkt gerechtigde die niet binnen de in artikel 482 lid 2 gestelde termijn zijn vordering heeft ingediend of niet op de door de rechter-commissaris bepaalde zitting is verschenen om de staat van verdeling tegen te spreken, dit een of ander alsnog kan doen, mits hij daarbij een (aan te tonen) redelijk belang heeft en een door de rechter-commissaris te bepalen voorschot op de door zijn tardiviteit noodzakelijk gemaakte kosten betaalt.³³

In de literatuur lijkt men er dus ook van uit te gaan dat de coulance voor laatkomers geldt voor alle belanghebbende schuldeisers, dat wil zeggen zonder dat daarbij een beperking wordt aangebracht tot de laatkomers die nog niet eerder een vordering indienden.

Onder de Faillissementswet komen in beginsel alleen de vorderingen die zijn ingediend binnen de door de rechter-commissaris krachtens artikel 108 Fw vastgestelde termijn in aanmerking voor het onderzoek op de verificatievergadering. Artikel 127 Fw bepaalt echter dat vorderingen die uiterlijk twee dagen voor de verificatievergadering zijn ingediend, toch worden toegelaten, indien daartegen door de curator noch (een van) de aanwezige schuldeisers bezwaar wordt gemaakt. Vorderingen die minder dan twee dagen voor de verificatievergadering worden ingediend, komen in beginsel niet meer voor verificatie in aanmerking, behoudens bescherming van de te late schuldeiser op grond van de artikelen 173a lid 5, 173c lid 3, 178 en 186 Fw.³⁵

Artikel 186 lid 1 Fw geeft regels omtrent verzet tegen de uitdelingslijst voor twee specifiek aangeduide categorieën van schuldeisers: (i) ‘niet geverifieerde schuldeisers’, waaronder begrepen schuldeisers die hun vordering (nog) niet ter verificatie hebben ingediend, en (ii) schuldeisers met een vordering die voor een te laag bedrag, doch overeenkomstig hun opgave is geverifieerd.³⁶ Deze schuldeisers kunnen verzet doen, mits zij uiterlijk twee dagen vóór die waarop het verzet ter openbare terechtzitting behandeld zal worden, de vordering of het niet-geverifieerde deel der vordering bij de curator indienen, een afschrift daarvan bij het bewaarschrift voegen en in dit bezwaarschrift tevens het verzoek doen om geverifieerd te worden (art. 186 lid 1 Fw). De verificatie geschiedt dan op de wijze zoals voorgeschreven door artikel 119 e.v. Fw (aldus art. 186 lid 2 Fw). Indien het verzet alleen ten doel heeft als schuldeiser geverifieerd te worden, en er niet tevens door anderen verzet is gedaan, komen de kosten van het verzet (i.e. het griffierecht³⁷) ten laste van de nalatige schuldeiser (art. 186 lid 3 Fw).

Indien een schuldeiser verschillende vorderingen op de gefailleerde heeft, waarvan hij sommige wel, maar andere niet ter verificatie heeft aangemeld, dan geldt hij ten aanzien van de niet-aangemelde vorderingen als niet geverifieerd schuldeiser.³⁸ Ook de schuldeiser die zijn vordering voor een te laag bedrag ter verificatie heeft aangemeld, kan verzet tegen de uitdelingslijst doen. Voor het ontbrekende gedeelte is hij immers een niet-geverifieerd schuldeiser in de zin van artikel 186 Fw.³⁹ Of de schuldeiser opzettelijk zijn vordering niet of voor een te laag bedrag ter verificatie heeft aangemeld, doet daarbij niet ter zake.⁴⁰

Subsidiair klaagt onderdeel 2 dat de rechter-commissaris heeft miskend dat een juiste uitleg van artikel 485a lid 2 Rv en/of de eisen van een goede procesorde eraan in de weg staan dat een schuldeiser als KBC, die al andere vorderingen bij de rechter-commissaris heeft aangemeld, de gelegenheid krijgt om de door haar eerder aangemelde vorderingen aan te vullen met een of meer vorderingen, terwijl:

1) niet alleen de termijn van artikel 482 lid 2 Rv is verstreken; maar

2) er sedert de verwijzing naar de renvooiprocedure (i.c. op 17 juli 2002) ruim vijftien jaar zijn verstreken;

3) die renvooiprocedure na bijna veertien jaar is geëindigd met een vonnis (i.c. van de rechtbank Rotterdam van 4 mei 2016);

4) de (advocaat van de) schuldeiser (i.c. KBC) na dat vonnis nog bijna een jaar heeft gewacht (i.c. tot 21 april 2017) met het alsnog aanmelden van haar aanvullende vorderingen; en

5) het alsnog toelaten van de aanvullende rente- en kostenvorderingen tot de diverse rangregelingen leidt tot nieuwe renvooiprocedures, verdere vertraging en extra kosten.

Tegen de achtergrond van deze omstandigheden (met name de omstandigheden genoemd onder 1) en 4)) is, tegenover (a) het algemene belang van berechting binnen een redelijke termijn en/of dat van een doelmatige en voortvarende rechtspleging⁴¹ en (b) het belang van de crediteuren om niet nog in dit late stadium van de procedure te worden genoodzaakt tot het doen van nieuwe tegenspraak met een nieuwe renvooiprocedure, vertraging en kosten tot gevolg, het oordeel van de rechter-commissaris dat KBC een redelijk belang heeft bij het alsnog toelaten van haar aanvullende rente- en kostenvorderingen tot de diverse rangregelingen (mits zij de door het late aanmelden veroorzaakte kosten en schade van de belanghebbenden voor haar rekening neemt en deze na begroting onverwijld zal storten onder de notaris)⁴², rechtens onjuist en/of onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd.

Dit wordt volgens [verzoekers] niet anders door de door de rechter-commissaris in rov. 2.9 aan zijn oordeel ten grondslag gelegde omstandigheden (te weten (a) dat in de rangregelingen inmiddels als gevolg van de lange duur en de gekweekte rente een aanmerkelijk overschot is ontstaan, en (b) dat reeds in 2002 door de vorige rechter-commissaris werd voorzien dat na afloop van de hiervoor vermelde renvooiprocedure de mogelijkheid zou bestaan dat nog nadere renvooiprocedures gevoerd zouden moeten worden⁴³).

In ieder geval zou uit de overwegingen van de rechter-commissaris niet blijken dat hij de hierboven genoemde omstandigheden 1) tot en met 5) heeft betrokken in een afweging van alle relevante omstandigheden van het geval, waartoe de eisen van een goede procesorde hem noopten, aldus het onderdeel.⁴⁴ Daarom is voorts onbegrijpelijk het oordeel van de rechter-commissaris dat “[h]et lange tijdsverloop (...) op zichzelf geen voldoende reden [is] om KBC thans niet meer in haar vordering te kunnen ontvangen”. In het bijzonder de omstandigheden onder 1) en 4) zijn omstandigheden die voor rekening en risico van KBC behoren te komen, hetgeen in de afweging van de rechter-commissaris tot uitdrukking had moeten komen, bij gebreke waarvan diens oordeel niet (voldoende) begrijpelijk is gemotiveerd, aldus het onderdeel.⁴⁵

De rechter-commissaris beoordeelt in rov. 2.8-2.9 of KBC voldoet aan het vereiste van artikel 485a lid 2 Rv dat zij een redelijk belang heeft bij het alsnog toelaten van haar aanvullende rente- en kostenvordering. Hierbij benadrukt hij dat het een rechter-commissaris niet past een inhoudelijk oordeel te geven over de aanvullende vorderingen van KBC.

De rechter-commissaris overweegt in dit verband dat:

(i) als gevolg van de lange duur van de rangregelingen en de gekweekte rente inmiddels een aanmerkelijk overschot is ontstaan;

(ii) KBC aldus een redelijk belang heeft bij het alsnog toelaten van haar aanvullende rente- en kostenvordering tot de diverse rangregelingen, mits zij de door het late aanmelden veroorzaakte kosten en schade voor haar rekening neemt en deze na begroting onverwijld zal storten onder de notaris; en

(iii) hij daarbij laat meewegen dat reeds in 2002 door zijn voorganger werd voorzien en uitgesproken dat na afloop van de “proefprocedures” de mogelijkheid zou bestaan dat nog nadere renvooiprocedures gevoerd zouden moeten worden, en dat het lange tijdsverloop daarmee op zichzelf geen voldoende reden is om KBC thans niet meer in haar vordering te kunnen ontvangen.⁴⁶

Bij de beoordeling van deze overwegingen staat voorop dat, zoals bij onderdeel 1 werd besproken, uit artikel 485a lid 2 Rv volgt dat een schuldeiser als bedoeld in artikel 482, tweede lid Rv die de daar bedoelde termijn niet in acht heeft genomen, alsnog een vordering kan aanmelden indien aan twee voorwaarden is voldaan: (i) hij heeft daarbij een redelijk belang en (ii) hij neemt de daardoor veroorzaakte kosten en schade voor zijn rekening en stort deze tot een door de rechter-commissaris voorlopig te begroten bedrag onverwijld bij de bewaarder van de opbrengst.

Als aangegeven blijkt uit de parlementaire geschiedenis dat het vereiste redelijke belang zal ontbreken als de indiening er niet toe kan leiden dat de belanghebbende schuldeiser batig wordt gerangschikt.⁴⁷ Ook kwam al ter sprake dat de mogelijkheid voor de belanghebbende schuldeiser om van de coulanceregeling zoals neergelegd in artikel 485a Rv gebruik te maken in tijd is beperkt door artikel 490 Rv: na sluiting van het proces-verbaal zijn de mogelijkheden om nog in de opbrengst mee te delen definitief tot een einde gekomen.⁴⁸

Tegen deze achtergrond en die van het gegeven dat, zoals bij onderdeel 1 is uiteengezet, uit artikel 485a Rv geen beperking voortvloeit ten aanzien van de belanghebbende schuldeisers die van de coulanceregeling gebruik kunnen maken, geeft het oordeel van de rechter-commissaris dat KBC een redelijk belang heeft bij het alsnog toelaten van haar aanvullende rente- en kostenvordering niet blijk van een onjuiste uitleg van artikel 485a lid 2 Rv. Het is KBC – als belanghebbende schuldeiser in de zin van artikel 482 lid 2 Rv – toegestaan om deze aanvullende vordering nog in te dienen nu het proces-verbaal nog niet is gesloten en door de gekweekte rente en het ontstane overschot batige rangschikking in het verschiet lijkt te liggen.

Ook in het licht van de goede procesorde is het oordeel van de rechter-commissaris mijns inziens niet onjuist dan wel onbegrijpelijk. Dat baseer ik op het volgende.

De omstandigheden die [verzoekers] in het cassatieverzoekschrift aanvoeren, zijn in de kern terug te brengen tot de lange duur van de rangregelingen (omstandigheid (1) tot en met (5)) en de extra kosten die door de late aanmelding worden veroorzaakt (omstandigheid (5)). Op de in het middel aangegeven vindplaatsen hebben [verzoekers] in dit kader bestreden dat KBC nu nog een rechtens te respecteren belang heeft bij het “in dit uiterst late stadium” doen van tegenspraak, althans aanmelden van haar aanvullende vordering. [verzoekers] merken daarbij op dat KBC al in 2002 bij het ter inzage leggen van de voorlopige staten van verdeling hadden kunnen en moeten constateren dat daarin haar rentevordering niet batig was gerangschikt. Zij had daar op dat moment tegen kunnen en moeten ageren en niet pas nu. “Dat dwingt immers tot het doen van tegenspraak tegen de “aanvullende vordering” en het voeren van verdere renvooiprocedures en leidt tot verdere vertraging, wat allemaal voorkomen had kunnen worden als [KBC] haar vorderingen adequaat had ingediend”, aldus [verzoekers]⁴⁹ Ook voeren [verzoekers] aan dat het accepteren van deze aanmelding bovendien leidt tot schade en kosten aan de zijde van de andere belanghebbenden.⁵⁰

De aangevoerde omstandigheden zijn door de rechter-commissaris samengevat (rov. 2.8) en vervolgens meegenomen in zijn oordeel.

Ten eerste heeft de rechter-commissaris bepaald dat KBC de door het late aanmelden veroorzaakte kosten en schade voor haar rekening moet nemen en deze na begroting onverwijld moet storten onder de notaris. Daarmee is de omstandigheid dat het alsnog toelaten van de aanvullende rente- en kostenvorderingen leidt tot extra kosten, betrokken in de afweging van de relevante omstandigheden van het geval.

Dan resteren nog de omstandigheden (1) tot en met (4) alsmede (5) voor zover deze ziet op de verdere vertraging van de onderhavige procedure. Zoals reeds opgemerkt, komen al deze omstandigheden erop neer dat de gang van zaken met betrekking tot de aanvullende rente- en kostenvorderingen tot vertraging heeft geleid en na toelating nog zal leiden. Ook dit aspect heeft de rechter-commissaris onder ogen gezien en meegewogen in zijn afweging van de omstandigheden van het geval.

De rechter-commissaris stelt immers in rov. 2.1 vast dat KBC haar aanvullende rente- en kostenvorderingen destijds (bij het indienen van de wel aangemelde vorderingen) had kunnen schatten (ex art. 483d Rv) “of op zijn minst – zoals gebruikelijk is – “pro memorie” [had] kunnen aanmelden”. Vervolgens overweegt de rechter-commissaris in rov. 2.9 dat hij bij zijn oordeel dat KBC een redelijk belang heeft bij het thans aanmelden van haar aanvullende vordering, laat meewegen dat reeds in 2002 door zijn voorganger werd voorzien en uitgesproken dat na afloop van de “proefprocedures” de mogelijkheid zou bestaan dat nog nadere renvooiprocedures gevoerd zouden moeten worden. De passage uit het p-v van 17 juli 2002 waar de rechter-commissaris kennelijk naar verwijst, is aangehaald onder 1.6.3 hiervoor. Daarmee komt de rechter-commissaris tot het oordeel dat het lange tijdsverloop op zichzelf geen voldoende reden is om KBC thans niet meer in haar vordering te kunnen ontvangen.

Mijns inziens ligt in dit oordeel besloten dat in de onderhavige rangregelingen die (nu al) een (zeer) lange duur kennen, voor alle partijen duidelijk was dat na het voeren van de proefprocedures (die geruime tijd in beslag zouden kunnen nemen) de mogelijkheid tot nadere renvooiprocedures, en daarmee nadere vertraging, bestond. In dat kader heeft de rechter-commissaris de vertraging die door het toelaten van de aanvullende rente- en kostenvordering van KBC zal ontstaan kennelijk ondergeschikt geacht aan het wettelijke recht van KBC om haar aanvullende vordering nog te kunnen indienen (zoals uiteengezet bij onderdeel 1). De rechter-commissaris heeft aldus de relevante omstandigheden van het geval meegewogen, waardoor zijn oordeel niet onjuist is. Het (feitelijke) oordeel van de rechter-commissaris is evenmin onbegrijpelijk. De klachten falen dan ook.⁵¹