Parket bij de Hoge Raad, 17-02-2023, ECLI:NL:PHR:2023:197, 22/02795

Deze zaak gaat over de verzekeringsplicht van belanghebbende in de periode 4 februari 2016 tot en met 31 december 2016. De vraag is van welk land de socialezekerheidswetgeving op grond van Unierecht is aangewezen voor die periode. In die periode woont belanghebbende in Nederland, is hij – zo begrijp ik – in loondienst van een in Liechtenstein gevestigde vennootschap, werkt hij in dat kader op een binnenvaartschip dat in Nederland is geregistreerd en waarvan de exploitant en eigenaar een scheepvaartbedrijf is dat in Nederland is gevestigd en geregistreerd, en verricht hij zijn werkzaamheden in verschillende EU-lidstaten.

De Svb stelt bij besluit voorlopig vast dat op belanghebbende de Nederlandse socialezekerheidswetgeving van toepassing is en geeft tevens een A1-verklaring af. Volgens de Svb verricht belanghebbende in zijn woonstaat ‘een substantieel gedeelte van zijn werkzaamheden’, waardoor op grond van art. 13(1) Basisverordening de wetgeving van Nederland van toepassing is. De CRvB oordeelt dat de Svb dit besluit terecht heeft gehandhaafd.

De voorafgaande vraag is in hoeverre de Hoge Raad de oordelen van de CRvB die in cassatie worden bestreden mag toetsen, gelet op de beperkte beoordelingsbevoegdheid van de Hoge Raad in CRvB-zaken. De oordelen betreffen namelijk niet direct de in de cassatiebepalingen genoemde nationale regelgeving over de verzekeringsplicht, maar de Basisverordening en de Toepassingsverordening.

Ik constateer dat uit jurisprudentie volgt dat voor zo’n geval het criterium voor de beoordelingsbevoegdheid van de Hoge Raad is of sprake is van klachten over een verkeerde toepassing van bepalingen van internationaal of supranationaal recht, als gevolg waarvan aan het bepaalde in de nationale regelgeving over de verzekeringsplicht een ruimere dan wel beperktere werking wordt gegeven (4.10). Ik meen dat de beoordelingsbevoegdheid niet zonder meer in abstracto kan worden bepaald aan de hand van alleen de bepaling van internationaal of supranationaal recht waarop de cassatieklacht betrekking heeft. Bij de beantwoording kan ook moeten worden betrokken wat in concreto de cassatieklacht is, met name wat volgens de cassatieklacht de betekenis is van de desbetreffende bepaling (4.13).

Toegepast op de drie cassatiemiddelen betekent dit dat alleen het eerste cassatiemiddel inhoudelijk beoordeeld kan worden. Het tweede cassatiemiddel betreffende art. 16 Basisverordening kan niet inhoudelijk beoordeeld worden. Gelet op het arrest HR BNB 2021/134 en de strekking van het middel, valt toetsing van de oordelen van de CRvB over dat artikel buiten de beperkte beoordelingsbevoegdheid (4.16). Dat geldt ook voor toetsing van het oordeel over het evenredigheidsbeginsel (4.17). Het derde cassatiemiddel klaagt erover dat de CRvB bepaalde procedureregels in de Toepassingsverordening verkeerd toepast door te oordelen dat het Unierecht geen gevolgen verbindt aan het verzuim om onverwijld te beslissen. Ik meen dat het enkele feit dat een procedureregel betrekking heeft op de toepassing van de aanwijsregels, nog niet meebrengt dat de toetsing van een oordeel van de CRvB over zo’n procedureregel ook binnen de beperkte beoordelingsbevoegdheid valt (4.22). Ter zake van de klacht over verkeerde toepassing van een procedureregel zal daarom zelfstandig moeten worden getoetst of aan het in 1.4 vermelde criterium is voldaan. In het oordeel van de CRvB ligt besloten het oordeel dat het desbetreffende verzuim de werking van de aanwijsregels niet wijzigt. De beoordeling van een klacht over dat oordeel zou binnen de beperkte beoordelingsbevoegdheid vallen, maar dat oordeel is niet bestreden. Nu belanghebbendes klacht inhoudt dat het verzuim gevolgen zou moeten hebben met toepassing van art. 16 Basisverordening, valt beoordeling van die klacht buiten de beperkte beoordelingsbevoegdheid gelet op het arrest HR BNB 2021/134 (4.23).

Het eerste cassatiemiddel betreft het oordeel van de CRvB over de toepassing van art. 14(8) Toepassingsverordening. Dit artikel geeft een invulling van wat een ‘substantieel gedeelte van de werkzaamheden die in loondienst in een lidstaat worden verricht’ betekent voor toepassing van art. 13(1) Basisverordening.

Ik begrijp de uitspraak zo dat de CRvB als uitgangpunt neemt dat belanghebbende 22% van zijn arbeidstijd werkzaamheden in Nederland verricht. Dat is gebaseerd op een beoordeling van wat partijen over en weer hebben aangedragen. Het eerste middel faalt voor zover het gericht is tegen die beoordeling, omdat toetsing van een bewijsoordeel niet valt binnen de beperkte beoordelingsbevoegdheid (5.32).

Het aandeel van minder dan 25% van de arbeidstijd geldt op grond van art. 14(8) Toepassingsverordening als indicatie dat belanghebbende een substantieel gedeelte van de werkzaamheden niet in Nederland verricht. De CRvB oordeelt dat gelet op andere omstandigheden belanghebbende niettemin wel een substantieel gedeelte van zijn werkzaamheden verricht in Nederland.

Het middel voert in wezen aan dat de CRvB irrelevante omstandigheden relevant heeft geacht en door belanghebbende aangevoerde, wel relevante omstandigheden heeft genegeerd. Niettegenstaande (a) dat het oordeel van de CRvB een waardering van de omstandigheden van het geval betreft en (b) de beperkte beoordelingsbevoegdheid van de Hoge Raad, meen ik dat de Hoge Raad zou moeten toetsen of de CRvB de relevante omstandigheden bij zijn oordeel heeft betrokken (5.39-5.40).

Ik heb in deze conclusie onderzocht wat relevante omstandigheden zouden kunnen zijn, naast de indicatieve criteria ‘arbeidstijd en/of bezoldiging’, voor de algemene beoordeling of een substantieel gedeelte van de werkzaamheden niet in de betrokken lidstaat wordt verricht. Ik heb daarvoor in de diverse (rechts)bronnen weinig aanknopingspunten gevonden (5.5-5.30), afgezien van het kader van de CRvB, dat hier juist (op onderdelen) ter discussie staat.

Gelet op wat beoordeeld moet worden – namelijk of een kwantitatief substantieel deel van de werkzaamheden in een lidstaat wordt verricht –, moet het naar mij voorkomt gaan om omstandigheden (a) die direct verband houden met het verrichten van werkzaamheden, (b) die geschikt zijn om een aanwijzing te geven waar de werkzaamheden worden verricht, en (c) die geschikt zijn om daaraan kwantitatieve conclusies te verbinden in termen van relatieve werkzaamheidaanwezigheid in een lidstaat (5.42).

De CRvB heeft in dit geval in aanmerking genomen: (i) het schip heeft in 2013 ook 22% en in 2014 24% in Nederland gevaren, (ii) belanghebbende woont in Nederland, (iii) het schip is in Nederland geregistreerd en (iv) de eigenaar en de exploitant van het schip zijn in Nederland gevestigd. Ik meen dat het middel terecht erover klaagt dat de CRvB omstandigheid (i) meeweegt (5.45). Uitgaande van wat in 1.11 staat, meen ik voorshands dat het middel ook terecht erover klaagt dat de CRvB omstandigheden (ii), (iii), en (iv) meeweegt (zie 5.46-5.47).

Aangezien hierbij echter een met de toepassing verweven uitleg van art. 14(8) Toepassingsverordening aan de orde is, geef ik de Hoge Raad in overweging prejudiciële vragen aan het HvJ voor te leggen (zie 5.49-5.51).