Rechtbank Den Haag, 08-03-2023, ECLI:NL:RBDHA:2023:3130, 22/438

Eiseres is na een verblijf van 5 jaar in de Dominicaanse Republiek in april 2020 met haar twee minderjarige kinderen van 7 en 5 jaar naar Nederland teruggekeerd en heeft sinds 28 mei 2020 een daklozenuitkering. Zij heeft zich op 7 mei 2021 voor het aanvragen van maatschappelijke opvang op grond van de Wmo 2015 bij het Daklozenloket gemeld. Zij heeft daar het advies gekregen geen aanvraag in te dienen.

Eiseres heeft op 23 mei 2021 een aanvraag ingediend voor maatschappelijke ondersteuning op grond van de Wmo 2015. Daarin heeft zij verzocht om haar gezin (kindvriendelijke) opvang te bieden en ondersteuning bij het vinden van zelfstandige huisvesting. Bij de aanvraag is gevoegd een verklaring van een GZ-psycholoog en van de huisarts.

De aanvraag van eiseres houdt in dat zij op 23 mei 2021 met spoed maatschappelijke opvang voor zichzelf en de kinderen heeft aangevraagd alsmede ondersteuning bij het vinden van zelfstandige huisvesting.

Uit de rechtspraak van de CRvB over de Wmo 2015 vloeit voort dat het college voldoende kennis moet vergaren over de voor het nemen van een besluit in het kader van de Wmo 2015 van belang zijnde feiten en omstandigheden en af te wegen belangen. Het college zal bij een melding allereerst moeten vaststellen wat de hulpvraag is (stap 1). Daarna moet het college vaststellen welke problemen worden ondervonden bij de zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie, dan wel het zich kunnen handhaven in de samenleving (stap 2). Zijn die problemen voldoende concreet in kaart, dan kan worden bepaald welke ondersteuning naar aard en omvang nodig is om een passende bijdrage te leveren aan de zelfredzaamheid of participatie van de ondersteuningsvrager, onderscheidenlijk het zich kunnen handhaven in de samenleving (stap 3). Ten slotte moet het college onderzoeken of en in hoeverre de eigen mogelijkheden, gebruikelijke hulp, mantelzorg, ondersteuning door andere personen uit het sociale netwerk en voorliggende (algemene) voorzieningen de nodige hulp en ondersteuning kunnen bieden (stap 4). Slechts voor zover die mogelijkheden ontoereikend zijn, dient het college een maatwerkvoorziening te verlenen. Voor zover het onderzoek naar de nodige ondersteuning specifieke deskundigheid vereist zal een specifiek deskundig oordeel en advies niet kunnen ontbreken.²

Het geschil gaat over de vraag of eiseres in staat is zich op eigen kracht te handhaven in de samenleving. Tegen de achtergrond van de aanvraag van eiseres houdt dat concreet in dat de rechtbank moet beoordelen of eiseres door problemen bij het zich handhaven in de samenleving niet in staat is om zelf in onderdak voor haar en haar minderjarige kinderen te voorzien. Onderdeel van de beantwoording van die vraag is in hoeverre het college rekening heeft gehouden met de belangen van de kinderen, en hoe die belangenafweging heeft plaatsgevonden. Gezien het tijdsverloop – de aanvraag van eiseres dateert van 23 mei 2021 en de situatie van gescheiden onderdak duurt sindsdien ononderbroken voort – acht de rechtbank ook van belang het antwoord op de vraag of, en zo ja hoe lang, de huidige situatie nog kan voortduren voordat het college hulp biedt, dan wel zou moeten bieden, om het gezin weer bijeen te krijgen.

Het college heeft zich ter zitting op het standpunt gesteld dat de Wmo 2015 niet voorziet in een aparte regeling hoe met kinderen van aanvragers moet worden omgegaan. De rechtbank constateert, met het college, dat hierin inderdaad niet is voorzien. Uit de rechtspraak van de CRvB blijkt echter dat artikel 3 van het IVRK rechtstreekse werking heeft in zoverre het ertoe strekt dat bij alle maatregelen betreffende kinderen de belangen van die kinderen moeten worden betrokken. Wat betreft het gewicht dat aan het belang van een kind in een concreet geval moet worden toegekend, bevat artikel 3, eerste lid, van het IVRK, gelet op de formulering ervan, volgens de rechtspraak van de CRvB geen norm die zonder nadere uitwerking in nationale wet- en regelgeving door de rechter direct toepasbaar is. Wel moet de bestuursrechter, aldus nog steeds de CRvB, in dit verband toetsen of het bestuursorgaan zich voldoende rekenschap heeft gegeven van de belangen van het kind en of het bestuursorgaan bij de uitoefening van zijn bevoegdheden binnen de grenzen van het recht is gebleven. Deze rechterlijke toets heeft volgens vaste rechtspraak van de CRvB een terughoudend karakter.³

Als de rechtbank het internationale kinderrechtelijk kader, de nationale wetgeving en de rechtspraak in deze zaak in ogenschouw neemt en in dat licht beoordeelt of het college voldoende onderzoek heeft gedaan naar de belangen van de kinderen en zich vervolgens op basis van dat onderzoek voldoende rekenschap heeft gegeven van de belangen van de kinderen van eiseres, komt zij tot het oordeel dat daarvan geenszins sprake is. De rechtbank motiveert haar oordeel hierna.

De rechtbank moet constateren dat de voornaamste conclusie van het college, namelijk dat de kinderen veilig, goed, vertrouwd en duurzaam bij hun oma wonen, in het geheel niet is gebaseerd op onderzoek. Uit niets blijkt dat naar (de veiligheid van) de (woon)situatie van de kinderen bij oma onderzoek is gedaan. Er heeft kennelijk slechts een gesprek aan het Daklozenloket plaatsgevonden, waarin over de kinderen is gezegd dat zij uit de Dominicaanse Republiek naar Nederland zijn gekomen en toen samen met hun moeder in een huurhuis terecht zijn gekomen, maar dat zij hier weer weg moesten omdat eiseres daar niet mocht wonen met haar kinderen. De kinderen zijn toen zonder hun moeder bij hun oma terecht gekomen. Die situatie duurt al geruime tijd. Wat daarvan de gevolgen zijn voor de kinderen en voor hun moeder heeft het college evenmin onderzocht. Er heeft geen enkel feitelijk onderzoek plaatsgevonden naar de woonsituatie van de kinderen, dit terwijl er toch al bij de aanvraag voldoende signalen waren dat diverse aspecten onderzoek vereisten, zoals de verklaring van de huisarts, het feit dat het bij oma in huis druk is, de uit beeld zijnde vader en de verklaring van eiseres dat zij door de vader geestelijk mishandeld werd. Ter zitting is bij de bespreking van de feitelijke situatie van eiseres en in aanvulling op hetgeen in het onderzoeksrapport is opgenomen nog naar voren gekomen dat de broer van eiseres, die evenals de kinderen bij oma (zijn moeder) inwoont, gameverslaafd is. Hij speelt 's-nachts en slaapt overdag. Hierdoor zijn de kinderen gedwongen overdag stil te zijn in huis. De kinderen hebben ook geen eigen kamer, maar slapen bij oma in bed. Eiseres leeft bovendien met de vrees dat haar kinderen bij haar worden weggehaald omdat zij slecht voor ze zou zorgen. Van de door de CRvB onderscheiden stappen in het onderzoek, hiervoor weergegeven onder 6.2, blijkt evenmin uit het onderzoeksrapport. Daar komt nog bij dat de door de besluitvorming van verweerder bekrachtigde situatie van gescheiden wonen in strijd is met artikel 8 van het EVRM en artikel 9, eerste lid, van het IVRK, die het recht op eerbiediging van het gezinsleven waarborgen. Weliswaar is hier geen sprake van een situatie waarin een kind door optreden van overheidswege uit zijn gezinssituatie wordt gehaald, omdat het niet in het belang van het kind zou zijn om daar nog langer te verblijven, maar beide bepalingen bevatten ook de verplichting om ervoor te zorgen dat kinderen zoveel mogelijk in gezinsverband met hun ouders of ouder kunnen opgroeien.

Om te kunnen komen tot een finale beslechting van het geschil zal toepassing worden gegeven aan artikel 8:51a van de Awb door het college opdracht te geven de gebreken in het bestreden besluit te herstellen. Om die gebreken te herstellen, moet het college alsnog de onderzoeken (laten) uitvoeren naar de zelfredzaamheid van eiseres, zoals bedoeld in artikel 2.3.2 van de Wmo 2015, de belangen van de kinderen en die van het gezin als geheel. Daarbij zal – conform het bepaalde in artikel 12 van het IVRK – ook passend belang moeten worden gehecht aan de mening van de kinderen. De rechtbank overweegt daarover nog – in aanvulling op hetgeen ter zitting is besproken – dat zij het college in overweging geeft om het nog uit te voeren onderzoek naar de belangen van de kinderen in deze situatie uit te voeren of te laten uitvoeren aan de hand van de door de Kinderombudsman daartoe ontwikkelde handreiking⁴, aangezien het gaat om een complexe situatie waarin, gelet op de te beantwoorden vragen naar het oordeel van de rechtbank specifieke deskundigheid vereist is en een specifiek deskundig advies niet zal kunnen ontbreken.

De rechtbank bepaalt de termijn waarbinnen het college het gebrek kan herstellen op 6 weken na verzending van deze tussenuitspraak.

Het college moet op grond van artikel 8:51b, eerste lid, van de Awb én om nodeloze vertraging te voorkomen zo spoedig mogelijk, maar uiterlijk binnen twee weken, meedelen aan de rechtbank of het gebruik maakt van de gelegenheid het gebrek te herstellen. Als het college gebruik maakt van die gelegenheid, zal de rechtbank eiseres in de gelegenheid stellen om te reageren op de herstelpoging van het college. In beginsel, ook in de situatie dat het college de hersteltermijn ongebruikt laat verstrijken, zal de rechtbank zonder tweede zitting uitspraak doen op het beroep.