Rechtbank Rotterdam, 25-07-2018, ECLI:NL:RBROT:2018:6056, ROT-17_06703 ROT-17_06704 ROT-17_06706 ROT-17_6707 ROT-06709 ROT-17_06740 ROT-17_06741

Voor windparken op land hanteert de Afdeling als uitgangspunt dat gevolgen van enige betekenis aanwezig kunnen worden geacht binnen een afstand van tien keer de tiphoogte van de voor eiser dichtstbijzijnde windturbine, gemeten vanaf de voet van de windturbine. In veel gevallen bestaat ook buiten deze afstand zicht op het windpark, vooral als het windpark in open landschap ligt. De Afdeling gaat er in de uitspraak van 14 maart 2018, ECLI:NL:RVS:2018:860 echter van uit dat de gevolgen van het zicht op het windpark voor het woon- en leefklimaat op een afstand van meer dan 10 keer de tiphoogte in beginsel te beperkt zijn om nog te kunnen spreken van gevolgen van enige betekenis. Daarnaast gaat de Afdeling ervan uit dat op een afstand van meer dan tien keer de tiphoogte in beginsel geen andere gevolgen van enige betekenis van het windpark zijn te verwachten, zoals geluid- of slagschaduwhinder.

Ten aanzien van één van de eisers 2.

Ten aanzien van een aantal eisers 3.

Ten opzichte van de dichtstbijzijnde windturbine van het windpark Blaakweg onderscheidenlijk het windpark Suyderlandt:

De eerst ter zitting zonder enig bewijs dan wel adequate onderbouwing geuite twijfels over de door verweerder uitgevoerde metingen, waarbij het bovendien over het algemeen gaat om marginale verschillen, hebben voor de rechtbank geen aanleiding gevormd om niet van deze metingen uit te gaan.

Zoals hierboven is overwogen, is het hebben van zicht op een windpark niet voldoende om gevolgen van enige betekenis te kunnen aannemen. Voornoemde eisers hebben in dit verband onder meer gewezen op aantasting van het uitzicht/landschap, ruimtelijke kwaliteit en de best beschikbare technieken. De rechtbank acht de effecten op afstanden als hiervoor onder 5.3. opgesomd niet zodanig dat er ten aanzien van deze eisers, ondanks die afstanden, gevolgen van enige betekenis zou moeten worden aangenomen.

Ook ziet de rechtbank geen aanleiding om mee te gaan in de stelling van eisers dat, omdat er tezamen met het windpark Krammer sprake is van een wolk aan windmolens, de afstandsnorm van de Afdeling in dit geval niet zou gelden. Een dergelijk gezichtspunt valt niet af te leiden uit de overwegingen van de voornoemde Afdelingsuitspraak van 14 maart 2018 en is ook volgens de rechtbank geen reden om van de geformuleerde uitgangspunten af te wijken.

Conclusie ten aanzien van een deel van de eisers 2 en 3.

Gelet op het voorgaande zijn de eisers [namen] in het licht van de vastgestelde afstanden ten opzichte van de daarbij aangegeven windparken niet als belanghebbende in de zin van artikel 1:2, eerste lid, van de Awb aan te merken en zijn de beroepen, voor zover deze namens hen zijn ingediend, niet ontvankelijk.

De Stichting Mallemolens heeft als doel de voorgenomen plannen van overheden, instanties, organisaties en ondernemingen om te komen tot plaatsing van extra windturbines in de gebieden Battenoord, Blaakweg en Suyderlandt kritisch te volgen en te bevorderen dat realisering van deze plannen met de onder meer daardoor veroorzaakte risico’s voor gezondheid, de veiligheid, de achteruitgang van de kwaliteit van de woonomgeving en leefruimte voor de inwoners in de directe omgeving en omliggende kernen, ook met als gevolg waardedaling van de woningen, niet plaatsvindt

De rechtbank oordeelt dat deze statutaire doelstelling voldoende onderscheidend is om op grond daarvan rechtstreeks te zijn betrokken bij de bestreden omgevingsvergunningen.

Verder is gebleken dat de Stichting Mallemolens (enkele) feitelijke werkzaamheden (heeft) verricht ter behartiging van een belang dat rechtstreeks bij de bestreden besluiten is betrokken, zodat eiseres 4 is aan te merken als belanghebbende bij de bestreden besluiten.

Nader ingekomen stukken

Zoals ter zitting is medegedeeld, zal de rechtbank deze stukken, behoudens het rapport van Tauw van 24 augustus 2017, niet bij het beroep betrekken, omdat zij van oordeel is dat het beginsel van de goede procesorde zich hiertegen verzet. Hoewel de rechtbank begrijpt dat eisers belang hebben bij een inhoudelijke beoordeling van deze stukken, brengt het beginsel van de goede procesorde met zich dat van eisers wordt verlangd dat zij hun stukken ter onderbouwing van hun beroep tijdig indienen, zodat de rechtbank en verweerder hiervan tijdig kennis kunnen nemen en het mogelijk is deze stukken op een zinvolle manier ter zitting te bespreken. In dit geval was hiervan geen sprake, gelet op de late indiening en de omvang van deze stukken. Verweerder heeft op zitting te kennen gegeven dat hij niet eerder op de hoogte was van de nieuwe stukken en dat hij geen reactie daarop heeft kunnen voorbereiden. Verweerder heeft de stukken, als gevolg van de feestdagen pas een paar dagen voor de zitting ontvangen. Daar komt bij dat eisers, gelet op de data van de verschillende stukken, in de gelegenheid moet zijn geweest de (meeste) stukken al eerder bij de rechtbank in te dienen. Dat in de door de rechtbank op 29 januari 2018 aan eisers verzonden brieven staat dat tot tien dagen voor de zitting stukken kunnen worden ingediend, betekent niet dat deze mogelijkheid niet is beperkt door de grenzen van de goede procesorde. Gelet daarop zal de rechtbank, zoals ter zitting medegedeeld, deze stukken, behoudens het rapport van Tauw, buiten beschouwing laten. Het rapport Tauw van 24 augustus 2017 is al enige tijd bij partijen bekend.

Bevoegdheid verweerder

Op grond van artikel 9e, eerste lid, van de Ew, zijn Provinciale staten bevoegd gronden aan te wijzen en daarvoor een inpassingsplan als bedoeld in artikel 3.26, eerste lid, van de Wet ruimtelijke ordening vast te stellen voor de aanleg of uitbreiding van een productie-installatie voor opwekking van duurzame elektriciteit met behulp van windenergie met een capaciteit van ten minste 5 maar niet meer dan 100 MW, met inbegrip van de aansluiting van die installatie op een net. De gemeenteraad is voor de duur van tien jaren na de vaststelling van het inpassingsplan niet bevoegd voor die gronden een bestemmingsplan vast te stellen.

Artikel 9f, leden 1, 2 en 6, van de Ew luidt als volgt:

De coördinatie en besluitvorming voor vergunningverlening voor windparken tussen de 5 en 100 MW is gelet op artikel 9f, eerste en tweede lid, van de Ew een bevoegdheid van Gedeputeerde Staten (GS). Die wettelijke regeling heeft met name als doel de besluitvorming over de gewenste projecten te versnellen. Het gebruik van die bevoegdheden leidt echter niet in elke situatie tot de gewenste versnelde besluitvorming. De Ew biedt in artikel 9f, zesde lid, de mogelijkheid om die besluitvorming en coördinatie op provinciaal niveau buiten toepassing te verklaren indien redelijkerwijs niet te verwachten valt dat provinciale besluitvorming tot de gewenste versnelling zal leiden. In dat geval is de gemeente het bevoegd gezag.

GS hebben in dit geval op grond van artikel 9f, zesde lid, besloten dat de bevoegdheidsverdeling als bedoeld in het eerste en tweede lid van genoemde wet niet van toepassing is op de windprojecten op Goeree-Overflakkee.

Dat is door GS kenbaar gemaakt door het aangaan van de “Overeenkomst niet invullen provinciale bevoegdheid omgevingsvergunning locatie windenergie gemeente Goeree-Overflakkee” van 30 oktober 2014. Later is op 27 oktober 2016 een nieuwe overeenkomst opgesteld waarin de overeenkomst tussen provincie en gemeente verlengd is. De rechtbank ziet geen aanleiding te oordelen dat de overeenkomst van 30 oktober 2014 of de verlenging van 27 oktober 2016 onrechtmatig zijn. Dit brengt de rechtbank tot het oordeel dat verweerder in dit geval het bevoegd gezag is. Het betoog van eisers 3 en 4 faalt.

Het beroep van eiseressen 1 tegen het bestreden besluit 1 (zaak 17/6703)

Eiseressen stellen zich op het standpunt dat zij onaanvaardbare hinder en beperkingen in de bedrijfsvoering zullen ondervinden. De windturbines van het windpark Blaakweg worden immers op zeer korte afstand van hun perceel gerealiseerd. Zij verwachten bijvoorbeeld storing van de GPS-apparatuur die door Jacobs Agri B.V. wordt gebruikt in de bedrijfsvoering. Ook slagschaduw en beperking van de mogelijkheid om drones te gebruiken in de bedrijfsvoering zullen zich voordoen.

Zij menen dat in de Nota van beantwoording van de zienswijzen deze bezwaren niet dan wel onvoldoende door verweerder zijn weerlegd. Er is uitsluitend gesteld dat er geen aanleiding is om te veronderstellen dat deze beperkingen zich zullen voordoen. Dit vinden eiseressen te kort door de bocht. Zij menen dat hun stelling, dat drones niet meer kunnen worden ingezet voor de bedrijfsvoering, niet onaannemelijk is. De drones moeten het volledige perceel kunnen bestrijken en dat gaat niet wanneer de rotorbladen over het perceel heen draaien.

Verder voeren eiseressen aan dat uit onderzoek van TNO blijkt dat radarsystemen kunnen worden gehinderd door windturbines. Eiseressen menen dat het dus niet op voorhand onaannemelijk is dat GPS-apparatuur kan worden gestoord door de aanwezigheid van de windturbines op zeer korte afstand. Verweerder kon dit daarom niet zonder meer van de hand wijzen maar had dit nader moeten onderzoeken.

Eiseressen stellen zich voorts op het standpunt dat de omstandigheid dat de rotorbladen van windturbine 1 over hun perceel kunnen draaien terwijl zij daar geen toestemming voor hebben verleend, met zich brengt dat hier sprake is van een evidente privaatrechtelijke belemmering voor realisering van het windpark die, gelet op vaste jurisprudentie daarover, al reden had moeten zijn om de gevraagde vergunning te weigeren.

Nu verder de beperkingen van het draaien van de rotorbladen over hun perceel hun bedrijfsvoering niet nader zijn onderzocht, zijn eiseressen van mening dat sprake is van strijd met het zorgvuldigheidsbeginsel, waardoor ook geen goede belangenafweging heeft kunnen plaatsvinden.

Eiseressen wijzen er verder op dat de gemeenteraad van Goeree-Overflakkee op de dag vóór het verlenen van de omgevingsvergunning het bestemmingsplan Windlocatie Battenoord heeft vastgesteld dat in het realiseren van het windpark Blaakweg voorziet. Er is evenwel geen gebruik gemaakt van de mogelijkheid die de Wet ruimtelijke ordening (Wro) biedt voor het coördineren van de vaststelling van een bestemmingsplan en het verlenen van een omgevingsvergunning, de gemeentelijke coördinatieregeling van paragraaf 3.6.1 van deze wet.

Nu dat niet is gebeurd, moet tegen beide besluiten afzonderlijk worden opgekomen. Tegen de omgevingsvergunning bij de rechtbank en tegen het bestemmingsplan bij de Afdeling. Die procedures kunnen door elkaar gaan lopen en dat kan tot ongewenste consequenties leiden. De coördinatieregeling is bedoeld om ervoor te zorgen dat wat bij elkaar hoort, ook als één geheel wordt behandeld. Eiseressen zijn dan ook van mening dat de gemeente gebruik had moeten maken van de gemeentelijke coördinatieregeling in paragraaf 3.6.1 van de Wro. Nu dat niet is gebeurd, is in de visie van eiseressen sprake van détournement de procédure.

Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat verweerder in redelijkheid tot de conclusie kon komen dat de gevolgen van slagschaduw niet van dien aard zijn dat om die reden vergunning zou moeten worden geweigerd.

Zoals de Afdeling eerder heeft overwogen, onder meer in de uitspraak van 27 februari 2013, ECLI:NL:RVS:2013:BZ2527, is voor het oordeel door de bestuursrechter dat een privaatrechtelijke belemmering aan de verlening van een omgevingsvergunning met toepassing van artikel 2.12 van de Wabo in de weg staat, slechts aanleiding wanneer deze een evident karakter heeft. De burgerlijke rechter is immers de eerst aangewezene om de vraag te beantwoorden of een privaatrechtelijke belemmering in de weg staat aan de uitvoering van een activiteit.

Er zou overdraai van rotorbladen boven het perceel van eiseressen kunnen plaatsvinden. Vergunninghoudster heeft gesteld dat in dat geval getracht zal worden met hen tot overeenstemming te komen, voor zover dit privaatrechtelijk noodzakelijk is. In het geval een privaatrechtelijke regeling noodzakelijk is en met eiseressen geen overeenstemming wordt bereikt zal vergunninghoudster op grond van de Belemmeringenwet Privaatrecht een gedoogplicht tot het dulden van het overdraaien van de rotorbladen op laten leggen. Op grond van artikel 9g Elektriciteitswet 1998 wordt een windpark met een capaciteit van ten minste 5 MW voor de toepassing van de Belemmeringenwet Privaatrecht aangemerkt als openbaar werk van algemeen nut waardoor het opleggen van een gedoogplicht door de minister mogelijk wordt gemaakt. Door eiseressen is niet betwist dat deze mogelijkheid bestaat. In het licht hiervan kan er dus geen sprake zijn van een evidente privaatrechtelijke belemmering. De rechtbank wijst in dit verband tevens naar de uitspraak van de Afdeling van 18 januari 2017, ECLI:NL:RVS:2017:129, r.o. 23.1 e.v.

De beroepen van eisers 2, 3 (voor zover ontvankelijk) en 4 (hierna: eisers, tenzij anders aangegeven) tegen de bestreden besluiten 1 en 2.

Strijd met Provinciale plaatsingsvoorwaarden

9. Eisers stellen zich op het standpunt dat plaatsing van de betreffende windturbines in strijd is met de regels uit de Visie Ruimte en Mobiliteit 2014, van welke visie de Verordening Ruimte 2014 deel uitmaakt. De algemene uitgangspunten op provinciaal beleidsniveau zijn, naar eisers stellen, al eerder vastgesteld in de Nota Wervelender uit 2011.

Op pagina 5 van de Nota Wervelender is onder punt 3 door de Provincie geformuleerd aan welke cumulatieve eisen een planlocatie moet voldoen, alvorens aan plaatsing kan worden toegekomen. Die eisen luiden:

“Windturbines worden geplaatst in enkelvoudige lijnopstellingen. Bij voorkeur langs grote

infrastructuur (snelwegen, kanalen, spoorwegen en rivieren), grootschalige bedrijvigheid of

economische activiteiten en grootschalige scheidslijnen tussen land en water.”

Ook in de Verordening Ruimte 2014 (bijgewerkt tot met actualisering 2016) komen de bovenstaande eisen voor planlocaties aan de orde. In artikel 2.4.1 wordt ingegaan op de regels voor windenergie. De toelichting in de Verordening Ruimte 2014 bij artikel 2.4.1 luidt als volgt:

“Deze locaties zijn opgenomen op ‘Kaart 10 Windenergie’ van deze verordening. De locaties zijn het resultaat van een afweging tussen eisen vanuit windenergie en voorwaarden vanuit landschap en ruimtelijke kwaliteit. De locaties combineren windenergie met technische infrastructuur, grootschalige bedrijvigheid en grootschalige scheidslijnen tussen land en water.”

En:

“Daarbij wordt voorkeur gegeven aan enkelvoudige lijnopstellingen en clusters, in samenhang met en evenwijdig aan de betreffende infrastructuur en scheidslijnen.”

Eisers zijn van mening dat de planlocaties niet aan deze voorwaarden voldoen. Met enige goede wil kan worden gesteld dat er sprake is van aanwezige infrastructuur, nu de planlocaties van de windturbines gelegen zijn nabij de Blaakweg, de Zuiderlandsezeedijk en de N59. Daarnaast kan voor windpark Suyderlandt nog gesteld worden dat dit park aan een scheidslijn tussen land en water ligt.

Van windpark Suyderlandt kan echter niet gesteld worden dat sprake is van een lijnopstelling (er is sprake van een hoek). Voor beide windparken geldt evenmin dat er grootschalige bedrijvigheid aanwezig is. Van windpark Blaakweg kan - gelet op de afstand tot het water – evenmin worden volgehouden dat op de locatie sprake is van een scheidslijn met water. De kortste afstand tot het water bedraagt 700 meter.

Eisers stellen zich dan ook op het standpunt dat de locaties voor niet voldoen aan de door de provincie cumulatief gestelde eisen, zodat ze ongeschikt zijn. De besluiten tot verlening van de omgevingsvergunningen kunnen derhalve geen stand houden, aldus eisers.

Anders dan eisers is de rechtbank van oordeel dat een redelijke uitleg van de plaatsingsvisie voor windturbines met zich brengt dat de daarin genoemde criteria, inhoudende dat windenergie wordt gecombineerd met technische infrastructuur, grootschalige bedrijvigheid en grootschalige scheidslijnen tussen land en water, niet cumulatief zijn. Daartoe overweegt de rechtbank dat de strekking van het provinciale beleid erop is gericht windturbines te concentreren in de daarvoor geschikte gebieden om versnippering over de provincie te voorkomen. De daarvoor geschikte gebieden zijn volgens provinciale staten de gebieden waarvoor ofwel windturbines kunnen worden gecombineerd met technische infrastructuur of grootschalige bedrijvigheid, dan wel kunnen worden geplaatst aan de rand van landelijke gebieden op de scheidslijn tussen land en water om te voorkomen dat windturbines zover landinwaarts worden geplaatst dat het open landschap wordt aangetast en de connectie met de natuurlijke landschapsovergangen verloren gaat. Gelet hierop faalt het betoog van eisers dat artikel 2.4.1 van de Verordening Ruimte 2014 cumulatieve vereisten met zich brengt (zie ook de uitspraak van de Afdeling van 17 januari 2018, ECLI:NL:RVS:2018:141).

Artikel 2:4, eerste lid, van de Awb

Daarnaast voeren eisers aan dat vergunninghouders zich hebben laten adviseren en leiden door Bosch & Van Rijn, experts in duurzame energie en ruimte te Utrecht. Het bureau heeft vergunninghouders bijgestaan bij het indienen van de relevante stukken bij de gemeente ten behoeve van de aanvraag. Naast vergunninghouders maakt ook verweerder in dit specifieke dossier gebruik van de adviezen en diensten van dit bureau. Daarmee handelt verweerder in strijd gehandeld met artikel 2:4 van de Awb. Van enige objectiviteit is geen sprake meer. Immers, te verwachten en te voorzien is dat Bosch & Van Rijn geadviseerd hebben vanuit hun ervaring en kennis van het vervolgtraject, te weten het opstellen van een inpassingsplan en het opstellen van een MER, aldus eisers.

Een bureau als Bosch & Van Rijn zal volgens eisers uit een oogpunt van reputatie en economische motieven consistent willen adviseren en heeft er dus (financieel) belang bij dat de initiatiefnemer kan rekenen op een voor hem bevredigende uitkomst van de aanvraag. De vraag rijst dan ook in hoeverre bureau Bosch & Van Rijn na het bijstaan van de vergunninghouders, nog volledig onafhankelijk de gemeente kon bijstaan. Zelfs het bestemmingsplan is niet opgesteld op papier van de gemeente, maar op het papier met het logo van van Bosch & Van Rijn.

Dat, naar verweerder stelt, Bosch & Van Rijn is geselecteerd omdat het specialistische kennis heeft op het gebied van windenergie en dat bovendien het bureau ook betrokken is geweest bij windlocaties elders op Goeree-Overflakkee, waardoor de betrokken medewerkers het gebied goed kennen, neemt de schijn van partijdigheid niet weg. Eisers stellen dat er immers veel meer specialistische bureaus op het gebied van windenergie bestaan, zoals bijvoorbeeld RHO Adviseurs voor Leefruimte of LBP Sight Bouw Ruimte Milieu.

Dat de onafhankelijke Commissie voor de milieueffectrapportage (Commissie M.e.r.) om advies is gevraagd, neemt volgens eisers evenmin de schijn van partijdigheid weg. De Commissie M.e.r. toetst immers slechts marginaal of voldoende milieu-informatie beschikbaar is voor het volwaardig meewegen van het milieubelang. De commissie gaat echter niet na of bevindingen op bijvoorbeeld geluidscontouren inhoudelijk correct zijn en of bevindingen op het punt van de effecten op het landschap inhoudelijk correct zijn.

Voorts is het inhoudelijk oordeel van de DCMR ten aanzien van alle rapportages die ten grondslag liggen aan het bestemmingsplan naar de mening van eisers in het geheel niet inzichtelijk. Daarnaast toetst de DCMR met name of aan alle wettelijke milieuvoorschriften is voldaan. Ook de betrokkenheid van DCMR kan dus niet wegnemen dat sprake is van de schijn van partijdigheid, gelegen in de wijze van advisering door Bosch & Van Rijn.

Geluid: normen Activiteitenbesluit Milieubeheer

12. Met betrekking tot het aspect geluid stellen eisers allereerst dat de normen van artikel 3:14a van het Activiteitenbesluit geen reëel toetsingskader vormen als het gaat om de beoordeling van de mate van hinder voor omwonenden. Deze normstelling is namelijk gebaseerd op kleine windturbines met een relatief geringe ashoogte en wiekdiameter en houdt in geen enkel opzicht rekening met het huidige type windturbines.

Eisers wijzen in dit verband naar de Nota van toelichting bij de wijziging van artikel 3:14a van het Activiteitenbesluit milieubeheer in 2010 en stellen zich op het standpunt dat de gehanteerde normstelling voor windturbinegeluid geen recht doet aan de beoordeling van de hinderlijkheid en de effecten van geluid. De keuze voor de normstelling in 2010 is gebaseerd op oude onderzoeken en op kleine windturbines.

Eisers menen steun te vinden voor hun stellingen in een rapport van StAB gerechtelijke omgevingsdeskundigen (StAB-40222). Zij verwijzen naar hoofdstuk 3 van dat rapport.

Op pagina 21 van dit rapport is het volgende vermeld:

“Resumerend is de wetgever van mening dat de hinderlijkheid van het windturbinegeluid is verwerkt in de keuze voor de hoogte van de normstelling voor het windturbinegeluid. Er komen echter de laatste tijd steeds meer signalen dat er wellicht sprake is van een veranderend milieutechnisch inzicht van het beoordelen van de hinderlijkheid van windturbinegeluid. Daarbij wordt als suggestie genoemd het mogelijk toepassen van een straffactor voor de hinderlijkheid van het geluid. De normstelling en het reken- en meetvoorschrift windturbines voorzien daar echter niet in.

In dit verband merk ik op dat onderzoekers enige tijd geleden hebben aangegeven van mening te zijn dat er vanwege het opvallende karakter van het windturbinegeluid een toeslag van 5dB op het Lden zou moeten worden toegepast. Het verband tussen het geluidsniveau (Lden + 5dB) en ernstige hinder lijkt dan volgens de onderzoekers veel minder af te wijken van andere bronnen, zoals blijkt uit afbeelding 3.1.”

De overwegingen van de StAB-deskundige maken naar de mening van eisers duidelijk dat onverkorte toepassing van de normen uit het activiteitenbesluit niet representatief is voor de ervaren geluidhinder. Het voorstel van de StAB-deskundige om met een straffactor te werken waarbij wordt uitgegaan van een normstelling van (Lden + 5 dB), sluit direct aan op de stellingen in de zienswijze van eisers ten aanzien van geluid, de extra hinder en de voortschrijdende inzichten die zijn verkregen over het geluid van windturbines.

Het gevolg van het toepassen van een straffactor zou tot gevolg hebben dat er nog meer woningen binnen de 47 dB contouren zouden vallen. De voorgeschreven mitigerende maatregelen en daarbij getekende geluidcontouren in de bovenvariant hebben nu volgens het akoestisch onderzoek tot gevolg dat de drie woningen aan de Oudelandsedijk (de nrs. 16, 17 en 18) nipt buiten de grenzen van de 47 dB Lden geluidscontouren vallen, in die zin dat de geluidssterkte aan de gevel van die woningen 47 dB Lden zal bedragen. Dit plaatje wordt geheel anders als rekening wordt gehouden met een straffactor van 5 dB, aldus eisers.

Eisers zijn van mening dat de geluidsonderzoeken en de daarop gebaseerde conclusies in het licht van voorgaande onhoudbaar zijn. Op basis van de nieuwe milieutechnische inzichten ten aanzien van het gedrag van wind en geluid en op basis van de adviezen van de StAB-deskundige, heeft volgens eisers te gelden dat de normering niet langer houdbaar is als wettelijk kader en dat het Activiteitenbesluit op dit punt onverbindend is.

Geluid: cumulatie met windpark Krammer

14. Eisers stellen op dit punt: over de cumulatie van Windpark Krammer met de aan te leggen windparken Blaakweg en Suyderlandt vermeldt het akoestisch onderzoek niet meer dan het volgende:

“Uit vergelijking tussen de geluidsniveaus met en zonder cumulatie blijkt dat het effect van

cumulatie gemiddeld ca. 0,3 en maximaal 1 dB bedraagt op de gevel van woningen in de

nabijheid van windlocatie Battenoord (zie bijlage D.3). Daarnaast heeft LPBsight een worst-casebenadering gekozen door de opgegeven bronsterkte bij 7 m/s ook te hanteren bij lagere

windsnelheden. In werkelijkheid zal de cumulatie dus geringer zijn.

Deze bijdrage aan het totale geluidsniveau is dermate gering dat wij cumulatie met windpark Krammer niet verder beschouwen.”

Eisers zijn er niet van overtuigd dat deze conclusie juist is, te meer nu bij de invoergegevens in het kader van het akoestisch onderzoek het gebied van de Krammer is aangeduid als “Grasland, vliegvelden”, in plaats van “open water”. Eisers sluiten niet uit dat vanwege deze omstandigheid verweerder is uitgegaan van onjuiste berekeningen zodat hij tot onjuiste conclusies ten aanzien van cumulatie van geluid is gekomen.

Verder zijn eisers van mening dat het effect van cumulatie wordt gebagatelliseerd. Een verschil van 0,3 of 1 dB Lden kan immers betekenen dat er sprake is van een hogere geluidsbelasting aan de gevels van de dichtstbijzijnde woningen dan 47 dB Lden.

Ten aanzien van de cumulatie van geluidsproductie van Windpark Krammer en Windpark Battenoord, heeft naar de mening van eisers dan ook te gelden dat de cumulatieve effecten onvoldoende zorgvuldig onderzocht zijn en dat de conclusies ondeugdelijk zijn gemotiveerd.

De rechtbank constateert verder dat de cumulatie van meerdere windturbines of windparken in modellen is vastgelegd. Wat betreft de interne cumulatie van de onderhavige windparken zijn aan de vergunningen maatwerkvoorschriften verbonden zodat kan worden voldaan aan het Activiteitenbesluit. De uitkomsten van cumulatie met windpark Krammer zijn daarentegen bij een worst- casebenadering met gemiddeld 0,3 en maximaal 1 dB zeer beperkt en door de deskundige niet dusdanig waarneembaar geacht dat niet meer aan de geluidnormen zou kunnen worden voldaan. Eisers hebben in dit verband niet aan de hand van een deskundigenrapport het tegendeel aangetoond dan wel aannemelijk gemaakt dat mogelijk sprake zal zijn van een hogere geluidsbelasting aan de gevels van de dichtstbijzijnde woningen dan 47 dB Lden. De rechtbank ziet in hetgeen eisers in dit verband hebben aangevoerd ook overigens geen aanleiding voor de conclusie dat de cumulatieve geluidbelasting van windpark Krammer in de ruimtelijke onderbouwing is onderschat of dat er sprake is van een onzorgvuldig onderzoek. Verweerder heeft naar het oordeel van de rechtbank in redelijkheid kunnen besluiten dat het effect van deze cumulatie zodanig gering is dat dit niet tot (verdergaande) maatregelen dient te leiden. Het betoog van eisers faalt.

Geluid: cumulatie met het verkeersgeluid

15. Ook voor wat betreft het aspect “verkeer” is de cumulatie naar de mening van eisers niet juist beoordeeld. Zo zijn de berekeningen van cumulatie met geluid niet gedaan aan de hand van concrete geluidsmetingen aan de N59, maar in plaats daarvan is er gebruik gemaakt van een geluidskaart (figuur 10, bladzijde 19 akoestisch onderzoek).

Voor de woning van eisers [namen] volgt uit het rapport van 24 augustus 2017 van buro Tauw dat het wegverkeerslawaai al 60 dB is. In het kader van onderhavig project heeft verweerder er dus niet van uit mogen gaan dat dit wegverkeerslawaai wordt geschat op minder dan 48 dB. Op grond hiervan wordt de conclusie van verweerder over het cumulatieve geluid bestreden. Verweerder heeft niet goed beoordeeld hoe de reeds bestaande overbelasting op de woning van [naam] zich verhoudt tot de extra geluidbelasting als gevolg van onderhavig plan. Het is dan ook zeer de vraag of ter plaatse van de woning van [naam] nog wel een acceptabel woon-en leefklimaat kan worden gegarandeerd. Deze vraag had verweerder volgens eisers ten volle onder ogen moeten zien.

Voorts blijkt uit de berekening van het akoestisch onderzoek dat realisatie van de windparken leidt tot een toename van de jaargemiddelde gecumuleerde geluidsbelasting bij woningen van derden van ca. 2 -14 dB. De toename van 14 dB vindt plaats bij een woning [locatie] waar het wegverkeersgeluid vrijwel afwezig is. Woningen dichter bij wegen zoals de N59 hebben in de oude situatie al een hogere belasting, waardoor daar de toename minder is. De opmerking in het Akoestisch Onderzoek dat de woningen dichter bij wegen zoals de N59 al een hogere belasting hebben, waardoor daar de toename minder is, vinden eisers onzorgvuldig en incorrect.

Het onderzoek op basis van een kaart met contouren kent al een grote onzekerheidsfactor. Verder is het akoestisch onderzoek ook nog eens dermate onzorgvuldig geweest, dat de bestreden besluiten voor vernietiging in aanmerking komen, aldus eisers.

In het kader van een goede ruimtelijke ordening is voor de bandbreedte berekend wat de toename in totale geluidsbelasting is voor nabijgelegen woningen.

Wat betreft de cumulatie met het verkeer heeft verweerder terecht verwezen naar bijlage 4 bij de Regeling algemene regels voor inrichtingen. Onder “4. Cumulatie met andere bronnen” staat beschreven hoe cumulatie berekend dient te worden. Hierin staat het volgende vermeld:

“Ten behoeve van deze rekenmethode dient de geluidsbelasting bekend te zijn van ieder van de bronnen, berekend volgens het voorschrift dat voor die bronsoort geldt”.

In artikel 3.2 van het Reken- en meetvoorschrift geluid 2012 is over wegverkeer het volgende bepaald:

“Het equivalent geluidsniveau wordt bepaald volgens de in hoofdstuk 2 van bijlage III bij deze regeling beschreven Standaardrekenmethode 2.”

De geluidskaart die voor de onderhavige vergunningaanvragen is gemaakt, is gebaseerd op deze rekenmethode. Door eisers is aangetoond noch aannemelijk gemaakt dat de geluidskaart hier niet aan voldoet.

Uit de kaarten voor wegverkeerslawaai zoals opgenomen in bijlage 14 van de omgevingsvergunningen blijkt dat op de woning [locatie] sprake is van een geluidsbelasting van ongeveer 60 dB als gevolg van wegverkeerslawaai. In Bijlage 2: Akoestisch onderzoek VKA is op pagina 20 in tabel 10 weergegeven dat voor [locatie] het huidige cumulatieve (Lcum) geluidsniveau 60 dB is en dat dit stijgt naar 62 dB. Beide eenheden vallen volgens de methode Miedema in de kwalificatie “tamelijk slecht”. In die zin kan worden vastgesteld dat er aldaar ten gevolge van de totale geluidsbelasting geen verslechtering optreedt.

De rechtbank is van oordeel dat verweerder bij het vaststellen van de gecumuleerde geluidbelasting gebruik heeft kunnen maken van de zogenoemde methode Miedema. De Afdeling heeft eerder geoordeeld deze methode om cumulatie van geluidbronnen bij de besluitvorming te betrekken niet onjuist te achten. Zie onder meer de uitspraak van 22 augustus 2007, ECLI:NL:RVS:2007:BB2168. Met het rapport Tauw, dat op verzoek van eiser [naam] tot stand is gekomen, kan voor de bepaling van de cumulatie van de windturbines met het verkeer niet het doel worden bereikt dat eisers voor ogen hebben. Dat rapport is immers enkel gericht op de geluidsbelasting van het wegverkeer ter plaatse.

De rechtbank ziet in de beroepsgronden van eisers voorts geen grondslag voor het oordeel dat het Akoestisch Onderzoek, waaruit volgt dat er sprake is van een toename van de jaargemiddelde gecumuleerde geluidsbelasting bij woningen van derden van ca. 2 - 14 dB, als onzorgvuldig of incorrect is.

In dit verband wijst de rechtbank tot slot naar een uitspraak van de Afdeling van 20 december 2017, ECLI:NL:RVS:2017:3504, waarbij die, na toepassing van de methode Miedema zelfs een toename van de cumulatieve geluidbelasting bij woningen in een relatief stille agrarische omgeving met ongeveer 20 dB aanvaardbaar heeft geacht.

Geluid: laagfrequent geluid

16. Eisers zijn het niet eens met het standpunt van verweerder dat bij het voldoen aan de geluidsnormering geen sprake zal zijn van hinder vanwege laagfrequent geluid. In de visie van eisers heeft het laagfrequent geluid van windturbines gevolgen voor de gezondheid van de mens. Eisers wijzen op de publicatie in het British Medical Journal uit 2012, nummer 344, te raadplegen via www.bmj.com/content/344/bmi.e1527.full. Reeds gelet op deze publicatie menen eisers dat de bestreden besluiten op dit punt zijn genomen in strijd met de artikelen 3:2 Awb en 3:46 van de Awb.

De rechtbank is van oordeel dat verweerder zich terecht op het standpunt heeft gesteld dat de geluidnormen in het Activiteitenbesluit voldoende bescherming bieden tegen laagfrequent geluid. Dit standpunt volgt ook uit vaste jurisprudentie, waaronder de uitspraak van de Afdeling van 4 mei 2016, r.o. 49 e.v.

“49. (…) In het deskundigenbericht staat vermeld dat er in Nederland geen wettelijke normen voor laagfrequent geluid zijn. Laagfrequent geluid is in de buitenlucht vrijwel altijd in zekere mate aanwezig. In veel gevallen is het onhoorbaar, omdat de gehoordrempel niet wordt overschreden. Volgens het deskundigenbericht kunnen windturbines een zekere mate van laagfrequent geluid voortbrengen. De geluidsterkte die windturbines bij deze lage frequenties opwekken is volgens de beschikbare wetenschappelijke onderzoeken echter niet zodanig groot dat de gehoordrempel bij (veel) mensen wordt overschreden. In het deskundigenbericht wordt in dit verband verwezen naar het RIVM-rapport "Windturbines: invloed op de beleving en gezondheid van omwonenden". Volgens het RIVM bieden de in artikel 3.14a, eerste lid, van het Activiteitenbesluit milieubeheer opgenomen normen voldoende bescherming tegen laagfrequent geluid, zodat dit aspect geen aparte beoordeling behoeft. In het deskundigenbericht wordt geconcludeerd dat het niet aannemelijk is dat laagfrequent geluid vanwege windturbines zal leiden tot onaanvaardbare hinder bij omwonenden en stress bij paarden.

In het aangevoerde ziet de Afdeling geen grond voor het oordeel dat de ministers zich niet in redelijkheid op het standpunt hebben kunnen stellen dat de geluidnormen uit het Activiteitenbesluit milieubeheer voldoende bescherming bieden tegen laagfrequent geluid. (…).”

De rechtbank wijst in dit kader voorts op de uitspraak van de Afdeling van 17 januari 2018, ECLI:NL:RVS:2018:141, met name r.o. 39.4.

“39.4. Gelet op het vorenstaande ziet de Afdeling geen grond voor het oordeel dat provinciale staten zich onder verwijzing naar onder meer de RIVM rapporten uit 2013 en 2017 niet in redelijkheid op het standpunt hebben kunnen stellen dat het inpassingsplan niet zal leiden tot onaanvaardbare hinder door laagfrequent geluid en infrageluid. Provinciale staten hebben daarbij in redelijkheid tevens kunnen betrekken dat ook op rijksniveau in onder meer de brief van de staatssecretaris van het voormalige ministerie van Infrastructuur en Milieu van 31 maart 2014 (Kamerstukken II 2013/14, 33 612, nr. 22) wordt gesteld dat voor beweringen dat laagfrequent geluid van windturbines klinische ziekten bij mensen kan veroorzaken geen wetenschappelijk bewijs is aangetroffen en dat mogelijke hinder van laagfrequent geluid kan worden geacht op een verantwoorde manier te worden beperkt door de huidige in artikel 3.14a, eerste lid, van het Activiteitenbesluit neergelegde geluidnormen.”

De rechtbank ziet op basis van de door eisers aangevoerde argumenten geen reden hier anders over te oordelen. Het betoog van eisers faalt.

Geluid: interferentie van geluid

17. Eisers stellen zich op het standpunt dat in het akoestisch onderzoek alleen gerekend is met cumulatie van geluid en niet met interferentie van geluid. Gelet hierop is naar de mening van eisers sprake van een onvoldoende zorgvuldig uitgevoerd akoestisch onderzoek, zodat de bestreden besluiten geen stand kunnen houden.

De rechtbank ziet in hetgeen in dit verband door eisers is aangevoerd geen grondslag voor het oordeel dat in dit kader niet gesproken kan worden van een onvoldoende zorgvuldig uitgevoerd akoestisch onderzoek. Het betoog van eisers faalt.

Slagschaduw

18. Eisers menen verder dat aan vergunninghoudsters ten onrechte geen maatwerkvoorschrift is opgelegd dat inhoudt dat slagschaduw slechts een half uur per jaar mag voorkomen. De exploitant Deltawind heeft aanvankelijk toegezegd zich daaraan te zullen houden, aldus eisers.

Landschap

19. Eisers stellen zich op het standpunt dat op basis van het inmiddels onherroepelijke inpassingsplan “Windpark Krammer” verweerder tot het oordeel zou moeten komen dat windlocatie Battenoord landschappelijk gezien niet aanvaardbaar is. Immers, Stichting Dorp, Stad en Land gaf destijds in haar inspraakreactie ter zake het voorontwerp-inpassingsplan reeds aan dat Windpark Krammer in wolkopstelling alleen acceptabel zou zijn als dit de wijdere omgeving vrijwaart van elk ander windpark. Eisers zijn van mening dat reeds daarom de gehele kustzone van Goeree-Overflakkee en de Volkerak-rand vrij van windparken zou moeten blijven.

Naar de mening van eisers heeft verweerder de onderhavige projecten echter geheel op zichzelf beoordeeld. Dit getuigt niet van een goede ruimtelijk ordening nu voor de beoordeling van de aanvaardbaarheid van windparken een grotere ruimtelijke schaal is vereist. Dit heeft verweerder onvoldoende onderkend.

Naar de mening van eisers had verweerder de Stichting Dorp, Stad en Land in de onderzoeksfase moeten betrekken. Door de visie van de Stichting volstrekt te negeren heeft verweerder zich voor wat betreft windlocatie Battenoord bediend van gelegenheidsargumentatie. Nu verweerder de discussie met de Stichting niet heeft willen aangaan is er volgens eisers sprake van een omissie in het besluitvormingsproces.

Daarnaast wijzen eisers op de landschappelijke beoordeling door Bosch Slabbers (rapport januari 2016). Daarin wordt het volgende over het windturbinelandschap vermeld (p. 15):

“Vanwege de hoogte van de turbines zijn de turbines in principe van grote afstand zichtbaar.

Indien zich geen directe visuele obstakels op de voorgrond bevinden is er meer sprake van

invloed op de horizon dan als deze objecten er wel zijn. Daarnaast moet bedacht worden dat de turbines in samenhang met de reeds bestaande turbines en het nog te bouwen Windpark

Krammer deel uitmaken van één groot windturbine landschap waarvan de gezamenlijke invloed op de horizon manifest aanwezig is. Het aandeel van het Windpark Battenoord is hierin gelet op het turbineaantal relatief beperkt.”

Deze conclusie geldt volgens eisers alleen maar vanuit bepaalde locaties, namelijk die locaties van waaruit op de achtergrond Windpark Krammer te zien is. Als de invloed op de horizon vanuit andere locaties wordt beschouwd, zoals bijvoorbeeld vanuit heel Oude Tonge, dan is de invloed juist erg groot te noemen.

In dit kader wijzen eisers tevens op het feit dat door de clustering van windparken in feite in een zeer beperkt gebied één groot windpark verrijst met het karakter van een geïndustrialiseerde omgeving, terwijl alternatieve locaties voorhanden zijn en tevens spreiding van de locaties binnen de gemeente over het gehele eiland kan plaatsvinden. Enige afweging op dat punt had in het kader van een zorgvuldige belangenafweging plaats moeten vinden. Alternatieven zijn er zeker. Voor de alternatieve locatie ‘Plan Diederik’ is zelfs al met goed gevolg een plan-M.e.r. doorlopen, terwijl op de beschikbare alternatieve locatie langs de N59 geen enkele hinder aan omwonenden zal worden veroorzaakt, aangezien daar geen woningen staan.

In de aanvullende MER ter zake van de onderhavige windparken is gemotiveerd ingegaan op de landschappelijke effecten van de windturbines. Daarbij heeft Bosch en Slabbers over de koppeling met de landschapsstructuur in de landschappelijke beoordeling van mei 2017 - samengevat - aangegeven dat de landschapsstructuur als sterk wordt beoordeeld in de ruimtelijke toelichting, maar dat de invloed van windturbines op het landschap dermate groot is dat hiervoor geen positieve score haalbaar is. Vervolgens is de herkenbaarheid van de opstelling beperkt negatief maar aanvaardbaar geacht.

De rechtbank is van oordeel dat verweerder zich op basis van de landschapsbeoordeling door genoemde deskundigen in redelijkheid op het standpunt heeft kunnen stellen dat, niettegenstaande de aanzienlijke verandering van het landschap die de komst van de windturbines zal brengen, de projecten uit landschappelijk oogpunt niet onaanvaardbaar zijn te achten. Daarbij is de relatie tussen de windturbines en het landschap toereikend verantwoord. Dat eisers een andere visie hebben op die relatie maakt niet dat de waardering die verweerder daaraan uiteindelijk heeft gegeven niet deugdelijk is.

De omstandigheid dat verweerder niet mede de Stichting Dorp, Stad en Land bij het besluitvormingsproces heeft betrokken betekent naar het oordeel van de rechtbank evenmin dat de bestreden besluiten niet deugdelijk zijn onderbouwd. Naast dat verweerder sowieso bekend is met de inhoud van het destijds door de Stichting in het kader van windpark Krammer uitgebrachte advies, kan hem naar het oordeel van de rechtbank niet verweten worden dat hij om hem moverende redenen aan Bosch Slabbers de opdracht heeft gegeven ter zake van de landschapsbeoordeling een advies uit te brengen. Gelet op het onderzoek en de visualisaties kan bovendien niet de stelling van eisers worden gevolgd dat de projecten daarbij puur op zichzelf zijn beoordeeld. Naar het oordeel van de rechtbank heeft verweerder op basis van en na de door Bosch en Slabbers uitgebrachte adviezen geen noodzaak hoeven zien om tevens de Stichting bij het onderhavige besluitvormingsproces te betrekken.

De rechtbank overweegt verder dat verweerder de door eisers aangedragen alternatieven wel degelijk bij zijn beoordeling heeft betrokken. In de Nota zienswijzen is aandacht besteed aan het alternatief N59/Hellegatsdam, door het verrichten van een aanvullend onderzoek. Daarnaast is polder Diederik meegewogen in de plan-M.e.r.en de regionale structuurvisie uit 2014. Dat verweerder in het kader van de belangenafweging volgens eisers ten onrechte heeft besloten dat dit geen reële alternatieven zijn, is onvoldoende voor het oordeel dat de gemaakte afweging onzorgvuldig of onredelijk is.

Dat er een belangrijke invloed zal zijn op het landschap is, gelet op het vorenstaande, niet door verweerder gebagatelliseerd of ontkend. Verweerder heeft door middel van de onderzoeken en visualisaties het aspect landschap terdege bij de besluitvorming betrokken. Daarbij is de impact als aanvaardbaar aangemerkt. Naar het oordeel van de rechtbank leidt de invloed op het landschap daarom niet tot de conclusie dat de bestreden besluiten in strijd zijn met een goede ruimtelijke ordening. Het betoog van eisers faalt.

Archeologie/cultuur

20. Verweerder heeft geconcludeerd dat de cultuurhistorische waarden in en om het plangebied, inclusief archeologische verwachtingswaarden, geen belemmering vormen voor de realisatie van windlocatie Battenoord. Eiser vindt dat deze conclusie geen stand kan houden, zeker niet met betrekking tot het kerkringdorp en de molenbiotoop.

Eisers voeren aan dat de molen en de kerktoren van oudsher het zicht op Oude-Tonge bepalen en dat zij in ieder geval als bekende van oudsher bepalende gebouwen zijn te onderscheiden. Dit beeld en de herkenbaarheid zijn al enigszins aangetast door de plaatsing van de eerdere 4 windturbines. Indien daar nog 6 windturbines bij komen vallen die landschappelijke herkenningspunten geheel weg. De verstoring van het zicht treedt reeds van buiten het dorp, vanaf de N59 en de Oudelandsedijk, op. Daardoor worden de archeologische en cultuurhistorische waarden op onacceptabele wijze aangetast.

Deze omstandigheden maken echter niet dat verweerder de plannen onaanvaardbaar had moeten vinden. Verweerder heeft in de bestreden besluiten overwogen dat vanwege de afstand van circa 2 kilometer de molen en het windpark los van elkaar beleefd zullen worden. Dat geldt eveneens voor de kerktoren en het windpark. De rechtbank kan verweerder volgen in zijn stelling dat het waarneembaar zijn van objecten op de achtergrond nog niet maakt dat het object op de voorgrond niet meer apart beleefd kan worden. De door eisers aangevoerde gronden leiden naar het oordeel van de rechtbank (ook overigens) niet tot de conclusie dat de bestreden besluiten op dit punt in strijd zijn met een goede ruimtelijke ordening. Het betoog van eisers faalt.

Volksgezondheid

21. Eisers hebben verder aangevoerd dat bij de besluitvorming van de bestreden besluiten onvoldoende rekening is gehouden met risico’s voor hun gezondheid.

Gebrek aan draagvlak

22. Eisers 3 en 4 hebben voorts aangevoerd dat in Oude- en Nieuwe-Tonge een petitie tegen plaatsing van de windmolens door 2.100 mensen is ondertekend; dit op een totaal van ongeveer 2.383 huishoudens. Het draagvlak voor plaatsing is dus bijzonder klein. De provincie Zuid-Holland onderschrijft het belang van draagvlak. In het Energieakkoord staat dat maatschappelijk draagvlak vereist is om te komen tot een verantwoorde uitkomst. De gemeente handelt in strijd met dit uitgangspunt. Het merendeel van de huishoudens is immers tegen plaatsing van de windmolens. Het feit dat de gemeente op het vlak van energie ambities heeft, zoals de gemeente schrijft in de beantwoording van de zienswijzen, kan daar niet aan afdoen, aldus eisers 3 en 4.

Compensatie vooraf

23. Aangezien op bladzijde 21 van de Nota van beantwoording door verweerder op zichzelf wordt erkend dat omwonenden last kunnen ervaren van het windpark, ook al wordt aan de geluidnormering voldaan, zou het rechtens vereiste evenwicht bij dit project volgens eisers 2 uitsluitend kunnen worden bereikt indien elke gedupeerde omwonende op voorhand voldoende schadeloos zou zijn gesteld.

Eisers vinden dat het geen pas geeft dat zij gewoonweg worden doorverwezen naar de planschadeprocedure die na het onherroepelijk worden van het bestemmingsplan aan de orde is. Niet alleen geldt dan dat in ieder geval 2% van de waardevermindering van de woning voor eigen rekening blijft, maar ook valt niet uit te sluiten dat verweerder zich op het standpunt zal stellen dat plaatsing van windmolens als een normaal maatschappelijk risico moet worden aangemerkt.

Verder moet volgens eisers in aanmerking worden genomen dat bij de ontwikkeling van Windpark Oostflakkee, aan de andere kant van het dorp in de Wilhelminapolder, de gedupeerde omwonenden reeds op voorhand ruimschoots zijn gecompenseerd. Ook tijdens de raadsvergadering over windlocatie Battenoord hebben fractievoorzitters de betrokken exploitanten opgeroepen om de gedupeerde omwonenden ruimschoots te compenseren. Deze uitlatingen geven dus steun voor de opvatting dat in de verrichte belangenafweging uiteindelijk onvoldoende oog is geweest voor de belangen van omwonenden.

De rechtbank is, op basis van al hetgeen hiervoor is overwogen, van oordeel dat verweerder op grond van de Wabo medewerking kon verlenen aan de initiatieven van vergunninghoudsters. Dit neemt niet weg dat niet kan worden uitgesloten dat eisers enig nadeel zullen ondervinden. Naar het oordeel van de rechtbank is door eisers niet aannemelijk gemaakt dat dit nadeel dusdanig is dat verweerder de onderhavige besluiten alleen maar had kunnen nemen als eisers schadeloos zouden zijn gesteld.

De rechtbank ziet ook geen aanleiding voor het oordeel dat verweerder geen zwaarder gewicht heeft mogen toekennen aan de belangen die met de realisering van de projecten zijn gemoeid dan aan het belang van eisers gevrijwaard te blijven van schade als gevolg van deze ontwikkelingen.

De aangevoerde gronden leiden de rechtbank ook verder niet tot het oordeel dat verweerder niet conform de wettelijke regels zou hebben gehandeld. Dat een vrijwillige regeling tussen initiatiefnemer en omwonenden over compensatie tot stand kan komen en dat elders omwonenden wel op voorhand zijn gecompenseerd, brengt niet met zich dat verweerder onderhavig besluit niet heeft kunnen nemen zonder voorafgaande compensatie. Naar het oordeel van de rechtbank heeft verweerder in redelijkheid de omgevingsvergunningen kunnen verlenen zonder daarbij aan eiseres op voorhand een financiële tegemoetkoming te geven.

Zienswijzen

24. Eisers hebben zich voorts op het standpunt gesteld dat verweerder de door hen in het kader van de zienswijzeprocedure naar voren gebrachte grieven in de Nota van beantwoording van de zienswijzen onvolledig heeft weergegeven. Ook de reactie op hetgeen naar voren is gebracht, is naar de mening van eisers in veel gevallen niet deugdelijk.

Conclusie (in alle ontvankelijke beroepen)