Centrale Raad van Beroep, 29-06-2021, ECLI:NL:CRVB:2021:1744, 20/238 PW

1.1.

Appellanten ontvingen sinds 15 juni 2017 bijstand naar de norm voor gehuwden op grond van de Participatiewet (PW).

1.2.

Naar aanleiding van een anonieme melding dat appellante dure raskatten verkoopt, heeft de sociale recherche van de gemeente Kerkrade (sociale recherche) een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid van de aan appellanten verleende bijstand. In dat kader heeft de sociale recherche onder meer dossieronderzoek gedaan, internetonderzoek verricht, gegevens opgevraagd bij dierenwinkels, dierenartsen en Marktplaats.nl en bankafschriften van appellanten opgevraagd. Op 10 april 2018 heeft een onaangekondigd huisbezoek plaatsgevonden. Aansluitend op het huisbezoek heeft een rechtmatigheidsgesprek plaatsgevonden met appellante en de zoon als gemachtigde van appellant. Tijdens dat gesprek heeft de sociale recherche appellanten in de gelegenheid gesteld om door middel van een objectief en verifieerbare boekhouding aan te tonen welke inkomsten zij hebben gehad. Appellanten hebben van deze mogelijkheid geen gebruik gemaakt. Op 19 april 2018 heeft opnieuw een gehoor plaatsgevonden met appellante en de zoon. De bevindingen van het onderzoek zijn neergelegd in een rapport van 21 juni 2018.

1.3.

De onderzoeksresultaten zijn voor het college aanleiding geweest om bij besluit van 21 juni 2018 (besluit 1) de bijstand van appellanten met ingang van 15 juni 2017 in te trekken en de over de periode van 15 juni 2017 tot en met 1 juni 2018 gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van € 18.106,98 terug te vorderen. Dit betreft een bedrag over 2017 van € 9.204,65 netto en € 10.373,38 bruto en € 7.086,60 netto over 2018.

1.4.

Bij besluit van 2 juli 2018 (besluit 2) heeft het college de aanvraag van appellanten van 22 januari 2018 om bijzondere bijstand voor dieetkosten over de jaren 2017 en 2018 afgewezen.

1.5.

Bij besluit van 19 december 2018 (bestreden besluit 1) heeft het college de bezwaren tegen de besluiten 1 en 2 ongegrond verklaard. Aan het bestreden besluit ligt ten grondslag dat appellanten de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden omdat zij inkomsten hebben gehad die zij niet hebben gemeld. De in bezwaar door appellanten ingediende boekhouding is niet objectief en verifieerbaar en appellanten hebben geen afdoende verklaring kunnen geven voor de discrepantie tussen hun inkomsten en uitgaven. Daardoor is de financiële situatie van appellanten onduidelijk gebleven zodat het recht op bijstand niet kan worden vastgesteld. Ook de aanvraag om bijzondere bijstand voor dieetkosten moet, gelet op het ontbreken van duidelijkheid over de financiële situatie, worden afgewezen.

1.6.

Op 27 november 2018 hebben appellanten zich gemeld bij het college om opnieuw bijstand aan te vragen op grond van de PW. Op 14 januari 2019 hebben zij de aanvraag ingediend. Bij besluit van 1 maart 2019 (besluit 3), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 4 september 2019 (bestreden besluit 2), heeft het college de aanvraag afgewezen en een voorschot van € 300,- teruggevorderd. Aan de besluitvorming ligt ten grondslag dat appellanten niet hebben aangetoond dat sprake is van een wijziging van omstandigheden sinds het besluit van 21 juni 2018. De financiële situatie is onduidelijk gebleven. Appellanten hebben deze onduidelijkheden niet weg kunnen nemen.

1.7.

Appellanten hebben zich op 7 maart 2019 opnieuw gemeld om bijstand aan te vragen op grond van de PW. Op 11 april 2019 hebben zij de aanvraag ingediend. Daarnaast hebben appellanten op 8 april 2019 en 18 april 2019 bijzondere bijstand voor de kosten van rechtsbijstand aangevraagd. Bij besluit van 28 mei 2019 (besluit 4) heeft het college de aanvragen afgewezen. Aan de besluitvorming ligt ten grondslag dat appellanten niet hebben aangetoond dat sprake is van een wijziging van omstandigheden sinds het besluit van 1 maart 2019.

1.8.

Op 17 juni 2019 hebben appellanten bijzondere bijstand voor dieetkosten over het jaar 2019 aangevraagd. Bij besluit van 28 juni 2019 (besluit 5) heeft het college de aanvraag afgewezen. Aan de besluitvorming ligt ten grondslag dat appellanten niet hebben aangetoond dat sprake is van een wijziging van omstandigheden sinds het besluit van 28 mei 2019.

1.9.

Bij besluit van 18 december 2019 (bestreden besluit 3) heeft het college de bezwaren tegen de besluiten 4 en 5 ongegrond verklaard.

1.10.

Appellanten hebben zich op 2 oktober 2019 opnieuw gemeld om bijstand op grond van de PW aan te vragen. Op 28 oktober 2019 hebben zij de aanvraag ingediend. Bij besluit van 17 december 2019 (besluit 6), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 2 juli 2020 (bestreden besluit 4), heeft het college de aanvraag buiten behandeling gesteld. Aan de besluitvorming lig ten grondslag dat appellanten geen afschriften van de bankrekening van de zoon hebben overgelegd. Appellanten waren vanwege een stage van de zoon in het buitenland gemachtigd voor zijn bankrekening.

2.1.

Bij de aangevallen uitspraak 1 heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit 1 ongegrond verklaard.

2.2.

Bij de aangevallen uitspraak 2 heeft de rechtbank het beroep tegen de bestreden besluiten 2 en 3 ongegrond verklaard. De rechtbank heeft het beroep tegen bestreden besluit 4 gegrond verklaard en bepaald dat het college een nieuwe beslissing op bezwaar neemt met inachtneming van de uitspraak. Daartoe heeft de rechtbank overwogen, voor zover van belang, dat de gevraagde bankafschriften van de bankrekening van de zoon niet noodzakelijk waren voor de vaststelling van het recht op bijstand. Appellanten hebben op 13 november 2019 aangetoond dat via hun account de bankgegevens van hun zoon niet meer toegankelijk zijn en hebben nadien een schriftelijke verklaring overgelegd, gedateerd 8 december 2019, waarin zij verklaren geen toegang te hebben gehad tot de bankrekening van hun kinderen. De zoon heeft ter zitting bevestigd dat het een machtiging betrof en nooit sprake is geweest van een en/of rekening. De zoon heeft verklaard na terugkomst van zijn stage, nooit meer aan de machtiging te hebben gedacht. Het college mocht de aanvraag van appellanten niet onvolledig achten vanwege het ontbreken van de afschriften van de bankrekening van de zoon van appellanten.

3.1.

In hoger beroep hebben appellanten zich op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraken 1 en 2 gekeerd en een verzoek om een voorlopige voorziening gedaan. Het hoger beroep van appellanten tegen aangevallen uitspraak 2 ziet op de ongegrondverklaring van het beroep tegen de bestreden besluiten 2 en 3. Appellanten hebben verzocht om bij wijze van voorlopige voorziening te bepalen dat zij met ingang van 2 oktober 2019 voorschotten ontvangen totdat op de aanvraag van 28 oktober 2019 is beslist.

3.2.

In hoger beroep heeft het college zich op de hierna te bespreken gronden tegen aangevallen uitspraak 2 gekeerd voor zover de rechtbank het beroep tegen bestreden besluit 4 gegrond heeft verklaard en opdracht heeft gegeven opnieuw te beslissen op bezwaar.

4.1.

Ingevolge de artikelen 8:104, eerste lid, en 8:108, eerste lid, van de Awb in verbinding met artikel 8:81 van de Awb kan, indien tegen een uitspraak van de rechtbank of van de voorzieningenrechter van de rechtbank hoger beroep is ingesteld, de voorzieningenrechter van de Raad op verzoek een voorlopige voorziening treffen indien onverwijlde spoed, gelet op de betrokken belangen, dat vereist.

4.2.

Ingevolge artikel 8:108, eerste lid, van de Awb in verbinding met artikel 8:86, eerste lid, van de Awb kan de voorzieningenrechter van de Raad, indien hij van oordeel is dat na de zitting nader onderzoek redelijkerwijs niet kan bijdragen aan de beoordeling van de hoofdzaak, tevens onmiddellijk uitspraak doen in de hoofdzaak.

4.3.

De Raad is van oordeel dat in dit geval de onder 4.2 bedoelde situatie zich voordoet en ook overigens geen sprake is van beletselen om tevens onmiddellijk uitspraak te doen in de hoofdzaak in de hoger beroepen tegen aangevallen uitspraak 2.

4.4.

De te beoordelen periode loopt van 15 juni 2017 tot en met 21 juni 2018.

4.5.

Intrekking van bijstand is een voor de betrokkene belastend besluit. Daarom rust de bewijslast om aannemelijk te maken dat aan de voorwaarden voor intrekking is voldaan in beginsel op de bijstandverlenende instantie. Dit betekent dat de bijstandverlenende instantie de nodige kennis over de relevante feiten moet verzamelen.

4.6.

Niet in geschil is dat appellante in de te beoordelen periode geld heeft ontvangen in verband met het fokken en verkopen van raskatten (kattenfokkerij), die zij niet heeft gemeld bij het college. Appellanten hebben daarmee de op hen rustende inlichtingenverplichting geschonden.

4.7.

Schending van de inlichtingenverplichting is een rechtsgrond voor intrekking van de bijstand, indien als gevolg daarvan niet kan worden vastgesteld of en, zo ja, in hoeverre de betrokkene verkeert in bijstandbehoevende omstandigheden. De betrokkene moet dan aannemelijk maken dat hij, indien hij destijds wel aan de inlichtingenverplichting zou hebben voldaan, over die periode recht op volledige of aanvullende bijstand zou hebben gehad.

4.8.

Als na een schending van de inlichtingenverplichting de door de betrokkene gestelde en aannemelijk gemaakte feiten geen grondslag bieden voor een precieze vaststelling van het recht op bijstand, dan is de bijstandverlenende instantie verplicht om, indien mogelijk, schattenderwijs vast te stellen tot welk bedrag de betrokkene in ieder geval wel recht op bijstand heeft, op basis van de vaststaande feiten. Het eventuele nadeel voor de betrokkene dat voortvloeit uit de resterende onzekerheden, komt daarbij wegens schending van de inlichtingenverplichting voor zijn rekening. Vergelijk de uitspraak van 27 september 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BT5852.

4.9.

Appellanten hebben, samengevat, aangevoerd dat het recht op bijstand schattenderwijs kan worden vastgesteld.

4.10.

Deze beroepsgrond slaagt. Het college kan in het licht van de in hoger beroep naar aanleiding van vragen van de Raad nader overgelegde stukken niet volhouden dat het recht op bijstand van appellanten over de gehele te beoordelen periode ook niet schattenderwijs is vast te stellen in verband met inkomsten uit het fokken en verkopen van raskatten. Daartoe is het volgende van belang.

4.11.

Uit 4.10 volgt dat het hoger beroep tegen aangevallen uitspraak 1 slaagt en dat aangevallen uitspraak 1 moet worden vernietigd. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het beroep tegen bestreden besluit 1 gegrond verklaren, bestreden besluit 1 wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Awb vernietigen en besluit 1 herroepen. De Raad zal zelf in de zaak voorzien en bepalen dat het recht op bijstand over de te beoordelen periode wordt herzien en dat de terugvordering wordt verlaagd naar € 11.500,- bruto en dat het recht op bijstand wordt ingetrokken met ingang van 21 juni 2018. Omdat aan besluit 2 hetzelfde gebrek kleeft zal de Raad het college opdracht geven om opnieuw te beslissen op bezwaar tegen besluit 2. De Raad kan hier bij gebrek aan gegevens niet zelf voorzien. Het college zal de aanvraag om bijzondere bijstand voor dieetkosten over de jaren 2017 en 2018 opnieuw moeten beoordelen met inachtneming van deze uitspraak. Met het oog op voortvarende en definitieve geschillenbeslechting zal worden bepaald dat beroep tegen dit besluit slechts bij de Raad kan worden ingesteld.

4.12.

De te beoordelen perioden lopen van 27 november 2018 tot en met 1 maart 2019 (bestreden besluit 2) en van 7 maart 2019 tot en met 28 mei 2019 (bestreden besluit 3).

4.13.

Bij uitspraak van 20 december 2016 (ECLI:NL:CRVB:2016:4872) heeft de Raad zijn rechtspraak over de toetsing door de bestuursrechter van besluiten op een herhaalde aanvraag of een verzoek om terug te komen van een besluit gewijzigd. Ook ten aanzien van besluiten tot afwijzing van een aanvraag om bijstand na een eerdere intrekking van de bijstand heeft dit gewijzigde toetsingskader gevolgen (uitspraak van 31 januari 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:365). Nu het college in het bestreden besluit de beoordeling van de aanvraag heeft beperkt tot de vraag of appellanten hebben aangetoond dat sprake is van een wijziging van omstandigheden in die zin dat zij over de te beoordelen periode wel voldoen aan de voorwaarden voor het recht op bijstand, wordt de beoordeling van de Raad ook daartoe beperkt.

4.14.

Appellanten hebben niet aangetoond dat sprake is van een wijziging van omstandigheden in die zin dat zij in de hier te beoordelen perioden wel voldeden aan de voorwaarden voor het recht op bijstand. Zij hebben niet met objectief en verifieerbaar bewijs onderbouwd hoe zij in de genoemde perioden in het levensonderhoud hebben voorzien. In het bijzonder is van belang dat de kattenfokkerij in de te beoordelen perioden nog in bedrijf was. Appellanten hebben onder verwijzing naar een notariële akte betoogt dat de kattenfokkerij geheel is overgedragen aan de zoon, en dat daarmee een beslissende verandering tot stand is gekomen, en dat het recht op bijstand van appellanten dus wel kan worden vastgesteld omdat appellanten geen bemoeienis meer hebben met de kattenfokkerij. Dit betoog kan echter niet slagen. Vastgesteld is dat op de bankafschriften nog steeds veel lagere kosten van levensonderhoud blijken dan verwacht mag worden, terwijl uit opvraag van gegevens bij de organisaties van raskatten blijkt dat appellante nog steeds katten op haar naam heeft staan. Daarmee is niet aangetoond, dat een wijziging van omstandigheden bestaat, waardoor nu wel het recht op bijstand kan worden vastgesteld. Over deze perioden bestaan ook geen gegevens aan de hand waarvan een schatting van het recht op bijstand kan worden gemaakt. Dit betekent dat ook het recht op bijzondere bijstand niet kan worden vastgesteld. Hieruit volgt dat het hoger beroep van appellanten tegen aangevallen uitspraak 2 voor zover het bestreden besluit 2 en 3 betreft niet slaagt.

4.15.

Artikel 4:5, eerste lid, aanhef en onder c, van de Awb bepaalt dat het bestuursorgaan kan besluiten de aanvraag niet te behandelen, indien de verstrekte gegevens en bescheiden onvoldoende zijn voor de beoordeling van de aanvraag of voor de voorbereiding van de beschikking, mits de aanvrager de gelegenheid heeft gehad de aanvraag binnen een door het bestuursorgaan gestelde termijn aan te vullen. Van een onvolledige of ongenoegzame aanvraag is onder andere sprake indien onvoldoende gegevens of bescheiden worden verstrekt om een goede beoordeling van de aanvraag mogelijk te maken. Gelet op artikel 4:2, tweede lid, van de Awb gaat het daarbij om gegevens die voor de beslissing op de aanvraag nodig zijn en waarover de aanvrager redelijkerwijs de beschikking kan krijgen.

4.16.

Het college heeft, samengevat, aangevoerd dat de rechtbank ten onrechte in de aangevallen uitspraak heeft overwogen dat de afschriften van de bankrekening van de zoon niet noodzakelijk zijn voor de beoordeling van het recht op bijstand. Deze beroepsgrond slaagt niet.

4.17.

Naar vaste rechtspraak (uitspraak van 6 april 2010, ECLI:NL:CRVB:2010:BM1828) rechtvaardigt het feit dat een bankrekening op naam staat van een betrokkene de vooronderstelling dat het op die rekening staande tegoed een bestanddeel vormt van de middelen waarover de betrokkene beschikt of redelijkerwijs kan beschikken. Deze jurisprudentie is niet zonder meer van toepassing op een situatie, waarin de bankrekening niet op naam staat van de bijstandsgerechtigde, maar dat deze (slechts) gemachtigde is. In een dergelijke situatie moet uit bijkomende feiten en omstandigheden voldoende aannemelijk worden dat de bijstandsgerechtigde in de te beoordelen periode inderdaad beschikte of redelijkerwijs kon beschikken over de tegoeden op de betrokken bankrekening. Zoals de rechtbank terecht heeft overwogen is dit onvoldoende aannemelijk geworden. Het dossier biedt geen aanknopingspunten waaruit kan worden afgeleid dat appellanten geld opnamen of betalingen verrichtten vanaf deze bankrekening. Het college had wel een bijzondere verplichting kunnen opleggen, namelijk het opheffen van de machtiging. Hieruit volgt dat het college de aanvraag niet onvolledig mocht achten vanwege het ontbreken van de bankafschriften. Hieruit volgt dat het hoger beroep van het college tegen aangevallen uitspraak 2 ook niet slaagt.

4.18.

Met partijen is ter zitting besproken welke beslissing de Raad zou moeten nemen indien hij tot de conclusie zou komen dat de hoger beroepen tegen aangevallen uitspraak 2 niet slagen. In het bijzonder is besproken dat het college dan het recht op bijstand op de aanvraag van 28 oktober 2019 moet gaan beoordelen. Het college heeft verklaard dat indien de buitenbehandelingstelling geen stand zou houden gelet op tijdsverloop en overigens ervan moet worden uitgegaan dat appellanten recht op bijstand hebben. Gelet hierop kan de Raad met het oog op definitieve geschillenbeslechting en anders dan de rechtbank heeft beslist, zelf in de zaak voorzien door besluit 6 te herroepen en te bepalen dat aan appellanten met ingang van 28 oktober 2019 bijstand wordt toegekend. Gelet daarop bestaat geen grond voor het treffen van een voorlopige voorziening, zodat het verzoek wordt afgewezen. Aangenomen wordt immers dat het college onmiddellijk uitvoering geeft aan deze beslissing. Dit laat onverlet dat het college bij bepalen van de omvang van het recht op bijstand over de periode sinds de aanvraag en dus van de nabetaling kan zien op gebleken inkomsten van appellanten.

4.19.

Uit 4.18 volgt dat aangevallen uitspraak 2 moet worden vernietigd slechts voor zover de opdracht is gegeven een nieuwe beslissing op het bezwaar tegen het besluit van 17 december 2019 te nemen. Voor het overige zijn de hoger beroepen tegen aangevallen uitspraak 2 ongegrond en dient die uitspraak te worden bevestigd.

5.1.

Aanleiding bestaat om het college te veroordelen in de proceskosten van appellanten in de zaak onder nummer 20/238 PW over aangevallen uitspraak 1. Nu de doorslaggevende gegevens in deze zaak eerst na vragen van de Raad in hoger beroep zijn overgelegd, bestaat aanleiding om vergoeding van de kosten te beperken tot de daarna gemaakte kosten. Deze kosten worden begroot op 1 punt in hoger beroep voor de zitting, een bedrag van € 534,- voor verleende rechtsbijstand.

5.2.

Aanleiding bestaat om het college te veroordelen in de proceskosten van appellanten in de zaak onder de overige nummers over aangevallen uitspraak 2. Deze kosten worden begroot op 3 punten in hoger beroep voor het verweerschrift, de zitting en het verzoek om een voorlopige voorziening, in totaal tot een bedrag van € 1.602,- voor verleende rechtsbijstand. Daarbij is in overweging genomen dat het verzoek om een voorlopige voorziening, gelet op de uitkomst van het hoger beroep van het college tegen aangevallen uitspraak 2, niet ten onrechte is gedaan.