Centrale Raad van Beroep, 29-10-2021, ECLI:NL:CRVB:2021:2710, 19/21 PW

1.1.

Appellanten wonen op het uitkeringsadres en ontvingen vanaf 1 juni 2010 bijstand van het college naar de norm voor gehuwden, laatstelijk op grond van de Participatiewet (PW).

1.2.

Op 27 juni 2017 heeft de Sociale Recherche Leidschendam-Voorburg e.o. (sociale recherche) informatie ontvangen van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD). Deze informatie hield in dat in het kader van een strafrechtelijk onderzoek op 26 juni 2017 onder leiding van de Officier van Justitie en in aanwezigheid van de Rechter-Commissaris een doorzoeking op het uitkeringsadres heeft plaatsgevonden. Hierbij zijn onder meer documenten in de Marokkaanse taal en op verschillende plaatsen in de woning geldbedragen in contanten tot in totaal € 36.940,- (geldbedrag) aangetroffen en in beslag genomen. De bevindingen van de doorzoeking op het uitkeringsadres zijn neergelegd in een proces-verbaal van 28 juni 2017 (proces-verbaal).

1.3.

Naar aanleiding van de ingekomen informatie van de FIOD heeft de sociale recherche in opdracht van het college een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid van de aan appellanten verleende bijstand. Daarbij is onder meer dossieronderzoek verricht, zijn gegevens gevorderd, zijn appellanten gehoord en zijn gegevens geraadpleegd, waaronder vertalingen van de in 1.2 genoemde documenten. In die documenten is vermeld dat zijn vader appellant op 26 juli 2006 een stuk grond in Marokko (stuk grond) heeft geschonken. De bevindingen van het onderzoek zijn neergelegd in rapporten van 13 september 2017 en 19 september 2017.

1.4.

De onderzoeksresultaten zijn voor het college aanleiding geweest om bij besluit van 21 september 2017 (besluit 1), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 7 februari 2018 (bestreden besluit 1), de bijstand van appellanten vanaf 1 juni 2010 in te trekken en bij besluit van 29 september 2017 (besluit 2), eveneens na bezwaar gehandhaafd bij het bestreden besluit 1, de over de periode van 1 juni 2010 tot en met 31 augustus 2017 gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van € 134.351,21 van appellanten terug te vorderen. Het college heeft aan bestreden besluit 1 ten grondslag gelegd dat appellanten de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden door bij het college geen melding te maken van het geldbedrag en van het feit dat appellant vanaf 26 juli 2006 eigenaar is van het stuk grond. Als gevolg daarvan kan niet worden vastgesteld of appellanten in de te beoordelen periode recht op bijstand hebben.

1.5.

Bij besluit van 30 oktober 2017 (besluit 3), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van eveneens 7 februari 2018 (bestreden besluit 2), heeft het college aan appellanten een boete opgelegd van € 1.690,- wegens schending van de inlichtingenverplichting. Het college is daarbij uitgegaan van normale verwijtbaarheid en heeft rekening gehouden met de draagkracht van appellanten.

1.6.

Appellanten hebben zich op 3 oktober 2017 bij het college gemeld voor het aanvragen van bijstand en een aanvraag om bijstand ingediend.

1.7.

Bij besluit van 22 januari 2018 (besluit 4), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 23 mei 2018 (bestreden besluit 3), heeft het college appellanten bijstand toegekend vanaf 4 oktober 2017 naar de norm voor gehuwden. Het college heeft geen bijzondere omstandigheden aangenomen die toekenning van bijstand met terugwerkende kracht tot 1 september 2017 rechtvaardigen.

1.8.

Bij besluit van 1 februari 2018 (besluit 5), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 4 juni 2018 (bestreden besluit 4), heeft het college de terugvordering over 2017 gebruteerd en vastgesteld op € 1.617,76.

1.9.

Op 6 februari 2018 hebben appellanten bij het college een individuele inkomenstoeslag als bedoeld in artikel 36, eerste lid, van de PW (toeslag) aangevraagd. Bij besluit van 12 februari 2018 (besluit 6), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 11 april 2018 (bestreden besluit 5), heeft het college deze aanvraag afgewezen. Het college heeft hieraan ten grondslag gelegd dat het vermogen van appellanten het vrij te laten vermogen van € 12.040,- overschrijdt. In de referteperiode van 36 maanden voorafgaande aan de aanvraag is het geldbedrag op het uitkeringsadres aangetroffen en bezat appellant het stuk grond.

2. Bij de aangevallen uitspraak 1 heeft de rechtbank de beroepen tegen bestreden besluiten 1 en 2 ongegrond verklaard. Bij de aangevallen uitspraak 2 heeft de rechtbank de beroepen tegen bestreden besluiten 3 en 4 ongegrond verklaard. Bij de aangevallen uitspraak 3 heeft de rechtbank het beroep tegen bestreden besluit 5 ongegrond verklaard.

3. In hoger beroep hebben appellanten zich op hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraken 1 en 2 en heeft appellant zich tegen de aangevallen uitspraak 3 gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De te beoordelen periode loopt in dit geval van 1 juni 2010, de datum met ingang waarvan de bijstand is ingetrokken, tot en met 21 september 2017, de datum van het intrekkingsbesluit, besluit 1.

4.2.

Intrekking van bijstand is een voor de betrokkene belastend besluit. Daarom rust de bewijslast om aannemelijk te maken dat aan de voorwaarden voor intrekking is voldaan in beginsel op de bijstandverlenende instantie. Dit betekent dat de bijstandverlenende instantie de nodige kennis over de relevante feiten moet verzamelen.

4.3.

Ingevolge artikel 17, eerste lid, van de PW doet de belanghebbende aan het college op verzoek of onverwijld uit eigen beweging mededeling van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op het recht op bijstand.

4.4.

Niet in geschil is dat appellant in de gehele te beoordelen periode eigenaar was van het stuk grond en dat appellanten dit vermogensbestanddeel niet bij het college hebben gemeld. Anders dan appellanten hebben aangevoerd, hebben zij daarom de op hen rustende inlichtingenverplichting geschonden. Het had appellanten redelijkerwijs duidelijk moeten zijn dat dit vermogensbestanddeel een voor het recht op bijstand relevant gegeven is dat appellanten aan het college hadden moeten melden. De stelling van appellanten dat de waarde van het stuk grond onder de grens van het vrij te laten vermogen blijft, maakt dit niet anders. Het stuk grond is immers van belang voor de vaststelling van het in aanmerking te nemen vermogen. Anders dan appellanten menen, is voor schending van de inlichtingenverplichting niet vereist dat hen hiervan een verwijt kan worden gemaakt. De inlichtingenverplichting is een objectief geformuleerde verplichting, waarbij verwijtbaarheid geen rol speelt. Zie bijvoorbeeld de uitspraak van 18 april 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:1456.

4.5.

Schending van de inlichtingenverplichting levert een rechtsgrond op voor intrekking van de bijstand indien als gevolg daarvan niet kan worden vastgesteld of en, zo ja, in hoeverre de betrokkene verkeert in bijstandbehoevende omstandigheden. Het is dan aan de betrokkene aannemelijk te maken dat hij, indien hij destijds wel aan de inlichtingenverplichting zou hebben voldaan, over de betreffende periode recht op volledige dan wel aanvullende bijstand zou hebben gehad. Daarbij dienen ook de door de betrokkene in de fase van beroep en hoger beroep alsnog verstrekte gegevens te worden betrokken. Dit is vaste rechtspraak (uitspraak van 12 april 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BQ1120).

4.6.

Indien na een schending van de inlichtingenverplichting de door de betrokkene gestelde en aannemelijk gemaakte feiten geen grondslag bieden voor een precieze vaststelling van het recht op bijstand, dan is de bijstandverlenende instantie gehouden om, indien mogelijk, schattenderwijs vast te stellen tot welk bedrag de betrokkene in ieder geval wel recht op bijstand heeft, op basis van de vaststaande feiten. Het eventuele nadeel voor de betrokkene dat voortvloeit uit de resterende onzekerheden, komt daarbij wegens schending van de inlichtingenverplichting voor zijn rekening. Vergelijk de uitspraak van 27 september 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BT5852.

4.7.

Appellanten hebben een taxatierapport van 23 november 2017 overgelegd, waarin is vermeld dat het stuk grond op 22 november 2017 een waarde heeft van 80.000 Marokkaanse Dirham (omgerekend ongeveer € 7.200,-). Het college heeft deze waarde van het stuk grond niet gemotiveerd betwist. Integendeel, het college is bij de toekenning van de bijstand aan appellanten bij besluit 4 in het kader van de vermogensvaststelling uitgegaan van deze taxatiewaarde. Er bestaan daarom geen aanknopingspunten om niet van die op 22 november 2017 getaxeerde waarde van het stuk grond uit te gaan. De taxatie dateert echter van na de te beoordelen periode. Het taxatierapport gaat ook niet in op de waarde van het stuk grond in de te beoordelen periode. In het in 1.3 genoemde rapport van 13 december 2017 staat wel dat het zeer aannemelijk is dat de waarde van het stuk grond sinds het moment van de schenking is gestegen. Dat zou inhouden dat de waarde van het stuk grond in de te beoordelen periode in ieder geval lager is geweest dan € 7.200,-. Gelet daarop ziet de Raad aanleiding om de waarde van het stuk grond in de te boordelen periode te schatten, waarbij de onzekerheid over het waarde verloop voor rekening van appellanten komt. Daarvan uitgaande schat de Raad de waarde in de te beoordelen periode op € 7.200,-.

4.8.

4.10.

Die schending biedt echter slechts een grondslag voor een intrekking van de bijstand vóór de dag van de doorzoeking. Het college heeft niet aannemelijk gemaakt vanaf welk moment het geldbedrag tot het vermogen behoorde. In de gedingstukken ontbreken concrete feiten en omstandigheden die erop wijzen dat het geldbedrag in de periode van 1 juni 2010 tot en met 26 juni 2017 al tot het vermogen van appellanten behoorde. De bewijslast rustte daarvan immers, nu het gaat om een belastend besluit, op het college. Dit valt ook niet af te leiden uit de verklaringen van appellanten of van hun kinderen. Het college gaat er ten onrechte vanuit dat appellanten aannemelijk moeten maken dat en per wanneer dit tot hun vermogen is gaan behoren. Omdat het college hier geen nader onderzoek naar heeft gedaan, is alleen duidelijk dat het geld ten tijde van de doorzoeking aanwezig was in de woning. Voorts is duidelijk dat appellanten, na de inbeslagname van het geldbedrag tijdens de doorzoeking, niet langer over het geldbedrag konden beschikken. Dit betekent ook dat zij na de inbeslagname geen melding van dit bedrag meer hoefden te maken. Dit betekent dat het college alleen voor de dag van de doorzoeking, 26 juni 2017, aannemelijk heeft gemaakt dat er sprake was van vermogen in de vorm van het geldbedrag.

4.12.

Uit 4.9.5 en 4.11.4 volgt dat het college op grond van artikel 54, derde lid, eerste volzin, van de PW verplicht was om de bijstand van appellanten over 26 juni 2017 in te trekken en dat voor intrekking van die bijstand voor de periode van 1 juni 2010 tot en met 25 juni 2017 en vanaf 27 juni 2017 geen grondslag bestond. Daarmee is ook de grondslag aan de terugvordering over de periode van 1 juni 2010 tot en met 25 juni 2017 en vanaf 27 juni 2017 komen te ontvallen. De rechtbank heeft dit niet onderkend. Dit betekent dat het hoger beroep slaagt zodat aangevallen uitspraak 1 moet worden vernietigd, voor zover deze ziet op bestreden besluit 1. Doende wat de rechtbank zou behoren te doen, zal de Raad het beroep gegrond verklaren. De Raad zal bestreden besluit 1 wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) vernietigen, voor zover het betreft de intrekking betreft over de periode van 1 juni 2010 tot en met 25 juni 2017 en de periode vanaf 27 juni 2017 en voor zover het de terugvordering betreft in zijn geheel omdat deze ondeelbaar is. De Raad zal met het oog op een finale geschilbeslechting zelf in de zaak voorzien door besluit 1 te herroepen met uitzondering van 26 juni 2017. Daarnaast zal de Raad besluit 2 in zoverre herroepen dat alleen de netto over 26 juni 2017 aan appellanten betaalde bijstand, te weten een bedrag van (€ 1.409,31 :30 =) € 46,98 wordt teruggevorderd.

4.13.

Ter voorlichting van partijen overweegt de Raad nog het volgende.

4.14.

Uit 4.4 en 4.9.5 volgt dat het college ook heeft aangetoond dat appellanten de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden door het college niet te melden dat het geldbedrag op 27 juni 2017 op het uitkeringsadres aanwezig was en het feit dat het stuk grond op naam van appellant staat geregistreerd. Appellanten kan van het niet nakomen van de inlichtingenverplichting een verwijt worden gemaakt.

4.15.

Voor de vaststelling van de hoogte van de boete vormt het benadelingsbedrag het uitgangspunt. Dit benadelingsbedrag kan in beginsel gesteld worden op het nettobedrag dat het college wegens dezelfde schending van de inlichtingenverplichting heeft teruggevorderd of zou kunnen terugvorderen. Uit 4.12 volgt dat een bedrag van € 46,98,- netto van appellanten wordt teruggevorderd. Gelet op het benadelingsbedrag was het college op grond van artikel 18a, vierde lid, van de PW en artikel 2aa van het Boetebesluit Socialezekerheidswetten bevoegd met een waarschuwing te volstaan. Ingevolge artikel 7, tweede lid, aanhef en onder a van de Beleidsregels Bestuurlijke boete PW, IOAW en IOAZ 2017 van de gemeente Rijswijk volstaat het college bij een benadelingsbedrag van minder dan € 150,- met een waarschuwing.

4.16.

4.17.

Uit 4.11.4 volgt dat de intrekking van de bijstand per 27 juni 2017 is weggevallen. Dit betekent dat de bijstand per die datum gewoon doorloopt. De gronden die zien op aangevallen uitspraak 2 en zich richten tegen de weigering van het college appellanten bijstand met terugwerkende kracht tot 1 september 2017 toe te kennen, behoeven daarom geen bespreking meer. De aanvraag had niet hoeven worden ingediend en de daarop betrekking hebbende besluitvorming kan daarom niet in stand blijven. Om die reden zal ook aangevallen uitspraak 2 worden vernietigd, voor zover daarin bestreden besluit 3 in stand is gelaten. Het beroep zal in die zaak gegrond worden verklaard, bestreden besluit 3 zal worden vernietigd en besluit 4 zal worden herroepen.

4.18.

Uit 4.12 volgt ook dat de brutering van de terugvordering dient te worden beperkt tot de kosten van ten onrechte verleende bijstand op 26 juni 2017. Dit betekent dat aangevallen uitspraak 2 ook moet worden vernietigd, voor zover bestreden besluit 4 in stand is gelaten ten aanzien van de brutering. Het beroep tegen bestreden besluit 4 zal gegrond worden verklaard en bestreden besluit 4 zal wegens strijd met artikel 7:12, eerste lid, van de Awb worden vernietigd. Het college zal een berekening van de brutering over de netto bijstand over 26 juni 2017 moeten maken. Dit betreft een financiële uitwerking die de Raad niet zelf kan maken. Het college zal daarom worden opgedragen in zoverre opnieuw te beslissen op het bezwaar tegen besluit 5. Met het oog op een efficiënte afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit op het bezwaar tegen besluit 5 slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

5.1.

Appellanten hebben op de zitting van de Raad een verzoek om schadevergoeding gedaan in verband met overschrijding van de redelijke termijn, bedoeld in artikel 6, eerste lid, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Voor de wijze van beoordeling van een verzoek als dat van betrokkene wordt verwezen naar de uitspraak van 26 januari 2009 (ECLI:NL:CRVB:2009:BH1009).

5.2.

De redelijke termijn is voor een procedure in drie instanties in zaken zoals deze in beginsel niet overschreden als die procedure in haar geheel niet langer dan vier jaar heeft geduurd. De behandeling van het bezwaar mag ten hoogste een half jaar, de behandeling van het beroep ten hoogste anderhalf jaar en de behandeling van het hoger beroep ten hoogste twee jaar duren, terwijl doorgaans geen sprake is van een te lange behandelingsduur in de rechterlijke fase in haar geheel als deze niet meer dan drie en een half jaar heeft geduurd. De omstandigheden van het geval kunnen aanleiding geven een langere behandelingsduur te rechtvaardigen.

5.3.

In het voorliggende geval geldt dat vanaf de ontvangst van het bezwaarschrift tegen de besluiten 1 en 2 door het college op 2 november 2017 tot deze uitspraak van de Raad drie jaar, elf maanden en zevenentwintig dagen zijn verstreken. Dit betekent dat de redelijke termijn van vier jaar niet is overschreden, zodat geen aanleiding bestaat voor vergoeding van de schade. Het verzoek om schadevergoeding wegens overschrijding van de redelijke termijn zal daarom worden afgewezen.

6. Aanleiding bestaat om het college te veroordelen in de proceskosten van appellanten voor verleende rechtsbijstand in de hoger beroepen tegen de aangevallen uitspraken 1 en 2. Deze kosten worden begroot op 2 punten in hoger beroep voor de indiening van de hoger beroepen en de zitting, in totaal tot een bedrag van € 1.496,-. Daarbij worden de hoger beroepen aangemerkt als samenhangende zaken in de zin van artikel 3 van het Besluit proceskosten bestuursrecht. De proceskosten in beroep worden begroot op 5 punten (3 punten voor de indiening van de beroepen en 2 punten voor de zittingen), in totaal tot een bedrag van € 3.740,-. De kosten in bezwaar worden begroot op 6 punten (4 punten voor de indiening van de bezwaarschriften en 2 punten voor de hoorzittingen), in totaal tot een bedrag van € 3.204,-. De proceskosten worden in totaal begroot op € 8.440,-.

7. Voor een veroordeling in de proceskosten in het hoger beroep tegen aangevallen uitspraak 3 bestaat geen aanleiding.