Parket bij de Hoge Raad, 18-06-2015, ECLI:NL:PHR:2015:996, 14/06561, 14/06562

De belanghebbenden hebben, ieder voor de onverdeelde helft, een woning gekocht voor € 235.000. Op 1 juni 2011 is deze woning aan hen geleverd, ter zake van welke verkrijging zij op aangifte overdrachtsbelasting naar een tarief van zes procent hebben voldaan. Deze belasting is voor de helft ten laste van elk van hen gekomen.

Bij besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M heeft de Staatssecretaris van Financiën bekendgemaakt dat het tarief van de overdrachtsbelasting werd verlaagd naar twee procent voor verkrijgingen op of na 15 juni 2011 van een woning, welke regeling wet is geworden met het Belastingplan 2012. De belanghebbenden hebben daarop bezwaar gemaakt tegen de voldoening op aangifte overdrachtsbelasting en later (in een nadere toelichting op het bezwaarschrift) verzocht om toekenning van een dwangsom wegens niet tijdig beslissen op zijn bezwaar. De Inspecteur heeft zowel de bezwaren als de verzoeken om toekenning van een dwangsom afgewezen.

De Rechtbank Den Haag heeft de beroepen van de belanghebbenden daartegen afgewezen, overwegende dat het EU-Handvest niet toepasselijk is, nu heffing van overdrachtsbelasting geen uitvoering van Unierecht is, dat de overdrachtsbelasting wordt berekend naar het tijdstip van verkrijging, waaraan niet afdoet dat ingevolge art. 26(2) AWR tegen de voldoening bezwaar en beroep open staat, dat uit HR BNB 2013/217 blijkt geen sprake is van een met verdragsrecht strijdige discriminatie en dat het recht op eigendom ex art. 1 Protocol I EVRM niet is geschonden. Voorts ontbrak volgens de Rechtbank de voor toekenning van een dwangsom vereiste ingebrekestelling. De Rechtbank heeft de beroepen ongegrond verklaard.

Volgens het Hof heeft de Rechtbank terecht geoordeeld dat geen rechtsbeginsel, in het bijzonder het discriminatieverbod, in de weg staat aan het ter zake van de verkrijging van de woning heffen van zes in plaats van twee procent overdrachtsbelasting. Het Hof heeft de overwegingen van de Rechtbank overgenomen. Volgens het Hof heeft de Rechtbank even zeer terecht geoordeeld dat de belanghebbenden geen aanspraak kunnen maken op toekenning van een dwangsom omdat een voor de Inspecteur als zodanig herkenbare ingebrekestelling ontbrak.

De belanghebbenden stellen twee middelen voor: I. uit de uitspraak van het Hof blijkt niet dat de stellingen van de belanghebbenden zijn beoordeeld dat de wijze waarop de tariefvermindering is doorgevoerd in strijd is met de beginselen van behoorlijke wetgeving, het gelijkheidsbeginsel en het recht van eigendom, onder meer door niet in overgangsrecht te voorzien, dan wel dat ’s Hofs uitspraak op dat punt onvoldoende is gemotiveerd, en II. het Hof heeft ten onrechte geoordeeld dat geen aanspraak bestaat op een dwangsom omdat geen sprake zou zijn van een ingebrekestelling, nu de stellingen van de belanghebbenden dat het element van ‘manen’ geen wettelijke grondslag heeft niet in zijn oordeel is betrokken. Zij formuleren in de toelichting op middel I drie vragen die zij u verzoeken aan het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ EU) voor te leggen.

Deze zaken zijn voor conclusie geselecteerd naar aanleiding van de toelichting op middel I, omdat de belanghebbenden prejudiciële verwijzing hebben gevraagd en daartoe vragen aan het HvJ EU hebben geformuleerd. De te bespreken kwestie betreft de motiveringsplicht van de hoogste nationale rechter bij het passeren van een gemotiveerd verzoek van (een van) de partijen om prejudiciële verwijzing naar het HvJ EU voor de uitleg van Unierecht. Ik ga daarom niet in op middel II.

Middel I faalt omdat het Hof, mede gezien zijn overneming van de gronden van de Rechtbank, wél voldoende op belanghebbendes stelling is ingegaan, en voor zover dat niet het geval zou zijn omdat (i) de formele wet niet aan ongeschreven algemene rechtsbeginselen getoetst kan worden die geen uitdrukking hebben gevonden in een ieder verbindende bepalingen van internationaal of EU-recht (HR NJ 1989, 469); (ii) het gelijkheidsbeginsel niet is geschonden (HR BNB 2013/316), (iii) het eigendomsgrondrecht ex art. 1 Protocol I EVRM niet is geschonden omdat de verwachting dat de belastingwet of het tarief ongewijzigd blijft niet gerechtvaardigd is en het de wetgever vrij staat aankondigingseffecten te vermijden (zie o.m. EHRM M.A. v Finland), (iv) het EU-Handvest van de Grondrechten niet van toepassing is omdat het om een volledig interne situatie gaat zonder enig aanknopingspunt met Unierecht, laat staan dat Nederland in deze zaak het Unierecht tot uitvoering zou brengen in de zin van art. 51 Handvest (onder meer HvJ EU Åkerberg Fransson), (v) het EU-burgerschap op zichzelf onvoldoende aanknopingspunt met EU-recht vormt om het EU-Handvest te activeren, behoudens zeer uitzonderlijke gevallen waar de belanghebbenden niet onder vallen (onder meer HvJ EU Ruiz Zambrano) en (vi) het middel ten onrechte veronderstelt dat ter zake van het eigendomsgrondrecht onvoldoende toegang tot de rechter of onvoldoende rechtsbescherming zou bestaan. De vraag is of de Hoge Raad onder deze omstandigheden een cassatiemiddel zoals middel I, waarin gespecificeerde vragen aan het HvJ EU worden voorgesteld, kan verwerpen met enkel verwijzing naar art. 80a RO of art. 81 RO.

Uit de EHRM-zaken Ullens de Schooten, Vergauwen/België, Stichting mothers of Srebrenica en Dhahbi volgt dat een verwijzingsplichtige nationale rechter, indien hij een verzoek om prejudiciële verwijzing passeert, moet doen blijken dat het passeren van dat verzoek niet ‘arbitrary’ is geschied. Er volgt meer specifiek uit dat:

- een laatste instantie nationale rechter die door (een van) de partijen uitdrukkelijk wordt verzocht om prejudiciële vragen te stellen, er blijk van moet geven dat hij het verzoek gezien en beoordeeld heeft;

- deze rechter, als hij dat verzoek passeert, die weigering moet motiveren zodanig dat

- de partijen uit de uitspraak kunnen opmaken waarom de opgeworpen vraag irrelevant is (zoals in Mothers of Srebrenica), of reeds éclairé is (in dat geval lijkt Dhahbi te impliceren dat de desbetreffende rechtspraak van het HvJ EU genoemd moet worden), c.q. waarom geen redelijke twijfel mogelijk is over de uitlegging van het EU-recht (acte clair).

Uw tweede kamer heeft zich daarom mijns inziens bij arrest van 26 mei 2015, ECLI:NL:HR:2015:1332, te snel aangesloten bij het oordeel van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State van 5 maart 2015, ECLI:NL:RVS:2015:785, inhoudende dat de EHRM-rechtspraak niet in de weg staat aan het ongemotiveerd (met slechts verwijzing naar art. 91(2) Vreemdelingenwet 2000: “de aangevoerde grief kan niet tot vernietiging leiden”) passeren en het zelfs niet noemen van een uitdrukkelijk en enigszins gemotiveerd verzoek om prejudiciële verwijzing door een verwijzingsplichtige rechter. Die opvatting van de Afdeling is geheel opgehangen aan het EHRM-arrest Hansen, dat mijns inziens niet relevant is omdat het noch over verzoeken om prejudiële verwijzing gaat, laat staan gedocumenteerde verzoeken zoals in Dhahbi, noch over verwijzingsplichtige rechters.

De EHRM-rechtspraak die wél over het passeren van verzoeken om prejudiciële verwijzing door verwijzingsplichtige nationale rechters gaat, noopt mijns inziens toe de conclusie dat een laatste instantie rechter die door (een van) de partijen uitdrukkelijk en enigszins gemotiveerd wordt verzocht om prejudiciële vragen te stellen, dat verzoek minstens moet vermelden in zijn uitspraak, en bij passeren zulks moet motiveren door een Cilfit-grond aan te wijzen en summier te verklaren (bij acte éclairé naar die acte verwijzen en bij irrelevantie de reden waaróm de opgeworpen vraag irrelevant is). Blote verwijzing naar art. 91(2) Vw 2000, art. 80a of 81 Wet RO voldoet daar niet aan. Uit de EHRM-zaak Çelik, hoewel geen verzoek om prejudiciële verwijzing betreffend, kan mijns inziens wel worden afgeleid dat als het parket in een conclusie heeft gemotiveerd waarom prejudiciële verwijzing niet zinvol is en de verzoeker daarop heeft kunnen reageren, u kunt volstaan met de chablone-afdoening van de artt. 80a en 81 Wet RO.