Centrale Raad van Beroep, 09-06-2015, ECLI:NL:CRVB:2015:1799, 14-3702 AOW

De Svb heeft in december 2012 appellante een brief gestuurd die vervolgens als onbestelbaar retour is ontvangen. Op de enveloppe stond het adres van appellant geschreven. Dit was voor de Svb aanleiding om in januari 2013 aan appellante een onderzoeksformulier te sturen met het verzoek dat formulier in te vullen en terug te sturen. Dit formulier is oningevuld retour ontvangen, eveneens in een enveloppe waarop het adres van appellant stond geschreven. Vervolgens heeft de Svb een voor appellante bestemd onderzoeksformulier gestuurd naar het adres van appellant. De Svb heeft dit formulier, deels ingevuld, terug ontvangen. Op dit formulier heeft appellante te kennen gegeven dat zij woont op haar GBA-adres en zij heeft daarop een telefoonnummer geschreven waarop zij bij geen gehoor bereikbaar is. De Svb heeft vastgesteld dat dit een telefoonnummer betrof dat bij appellant in gebruik was. Deze gegevens zijn voor de Svb aanleiding geweest om een onderzoek in te stellen naar de woon- en leefsituatie van appellanten.

Op 20 maart 2013 hebben twee toezichthouders van de Svb een onaangekondigd huisbezoek afgelegd aan het adres van appellante waar zij niemand hebben aangetroffen. Daarop zijn zij doorgegaan naar het adres van appellant, waar ook appellante aanwezig was. De toezichthouders zijn binnengelaten en appellanten hebben vragen beantwoord over hun relatie en leefsituatie. De toezichthouders zijn tot de conclusie gekomen dat de verklaringen van appellanten inconsistent waren. Aangezien de toezichthouders op dat moment niet beschikten over het formulier checklist, is afgesproken dat zij op 27 maart 2013 terug zouden komen om dat formulier in te laten vullen. Bij het hernieuwde huisbezoek aan de woning van appellant op laatstgenoemde datum hebben de toezichthouders samen met appellanten de checklist met vragen over hun relatie en hun woon- en leefsituatie ingevuld. De ingevulde checklist en de daarbij behorende twee bijlagen zijn door appellanten ondertekend. De toezichthouders hebben de bevindingen van hun onderzoek neergelegd in een handhavingsrapportage van 9 april 2013.

Bij besluiten van 26 september 2013 (bestreden besluiten), voor zover hier van belang, heeft de Svb de bezwaren van appellanten tegen de besluiten van 16 mei 2013 in zoverre gegrond verklaard dat de herziening van de pensioenen beperkt wordt tot de periode van juli 2011 tot en met februari 2013, dit op de grond dat appellanten in juni 2011 een gezamenlijke huishouding zijn gaan voeren.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank de beroepen tegen de bestreden besluiten ongegrond verklaard.

3. Appellanten hebben zich op de hierna te bespreken gronden gekeerd tegen de aangevallen uitspraak.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

Op grond van artikel 1, vierde lid, van de AOW is van een gezamenlijke huishouding sprake indien twee personen hun hoofdverblijf in dezelfde woning hebben en zij blijk geven zorg te dragen voor elkaar door middel van het leveren van een bijdrage in de kosten van de huishouding dan wel anderszins.

Ingevolge artikel 17, vierde lid, van de AOW, zoals deze bepaling vanaf 1 januari 2013 luidde, kent de Svb, indien de pensioengerechtigde of zijn wettelijke vertegenwoordiger niet op grond van artikel 50 desgevraagd aantoont, dat hij een ongehuwde pensioengerechtigde is, of dat zijn feitelijke woonsituatie in overeenstemming is met het door hem dan wel zijn wettelijke vertegenwoordiger verstrekte adres, een ouderdomspensioen toe gelijk aan dat van een gehuwde pensioengerechtigde, dan wel herziet het ouderdomspensioen tot het bedrag van dat ouderdomspensioen.

Ingevolge artikel 50 van de AOW, zoals dat artikel luidde ten tijde hier van belang, kan, in aanvulling op artikel 49, de Svb de pensioengerechtigde of zijn wettelijke vertegenwoordiger verzoeken aan te tonen dat:

a. de pensioengerechtigde een pensioengerechtigde is als bedoeld in artikel 9, eerste lid, onderdeel a of c (ongehuwd of ongehuwde ouder);

b. de feitelijke woonsituatie van de pensioengerechtigde in overeenstemming is met het door hem dan wel zijn wettelijke vertegenwoordiger verstrekte adres.

Teneinde hem daartoe in de gelegenheid te stellen kan de Svb bij die verzoeken aanbieden met toestemming van de pensioengerechtigde dan wel zijn wettelijke vertegenwoordiger de woning van de pensioengerechtigde binnen te treden.

Artikel 8, eerste lid, van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) bepaalt dat een ieder recht heeft op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie. Zoals de Raad eerder heeft overwogen (uitspraak van 24 november 2009, ECLI:NL:CRVB:2009:BK4064) is geen sprake van inbreuk op het huisrecht als bedoeld in deze verdragsbepaling als de rechthebbende toestemming heeft gegeven voor het binnentreden in de woning. De toestemming moet vrijwillig zijn verleend en op basis van “informed consent”. Dit houdt in dat de toestemming van de belanghebbende berust op volledige en juiste informatie over reden en doel van het huisbezoek en over de gevolgen die het weigeren van toestemming voor, zoals in dit geval, het ouderdomspensioen ingevolge de AOW heeft. Welke gevolgen voor de verlening van het ouderdomspensioen zijn verbonden aan het weigeren van toestemming voor het binnentreden in de woning hangt af van de vraag of een redelijke grond voor het huisbezoek bestaat. Van een dergelijke grond is sprake als voorafgaand aan - dat wil zeggen: vóór of uiterlijk bij aanvang van - het huisbezoek duidelijk is dát en op grond van welke concrete objectieve feiten en omstandigheden redelijkerwijs kan worden getwijfeld aan de juistheid of volledigheid van de door betrokkene verstrekte gegevens, voor zover deze van belang zijn voor het vaststellen van het ouderdomspensioen en niet op een andere effectieve en voor betrokkene minder belastende wijze kunnen worden geverifieerd. Is sprake van een redelijke grond voor het afleggen van een huisbezoek dan dient de belanghebbende erop te worden gewezen dat het weigeren van toestemming gevolgen kan hebben voor de verlening van het ouderdomspensioen. Ontbreekt een redelijke grond dan moet de belanghebbende erop worden geattendeerd dat het weigeren van toestemming geen (directe) gevolgen heeft voor het pensioen. De bewijslast ten aanzien van het “informed consent” bij het binnentreden in de woning berust op het bestuursorgaan.

Tussen partijen is, zoals besproken ter zitting, niet in geschil dat voorafgaande aan de huisbezoeken op 20 en 27 maart 2013 aan de woning van appellant voldoende concrete objectieve feiten en omstandigheden aanwezig waren op grond waarvan redelijkerwijs kon worden getwijfeld aan de juistheid of volledigheid van de door appellanten verstrekte gegevens die van belang zijn voor de hoogte van hun ouderdomspensioen. Voor de vraag of sprake was van een redelijke grond voor het huisbezoek is, gelet op de hiervoor onder 4.5 aangehaalde rechtspraak, tevens van belang of de Svb de gegevens op een andere effectieve en voor appellanten minder belastende wijze dan een huisbezoek had kunnen verifiëren. Uit de handhavingsrapportage van 9 april 2013 blijkt dat het onderzoek tijdens de huisbezoeken heeft bestaan uit gesprekken met appellanten en het invullen van de checklist. De gemachtigde van de Svb heeft ter zitting erkend dat een dergelijk onderzoek ook plaats had kunnen vinden op een kantoor van de Svb. Dat, zoals van de zijde van de Svb is aangevoerd, de huisbezoeken voor appellanten minder belastend zijn geweest dan een onderzoek op een kantoor van de Svb, heeft de gemachtigde van appellanten bestreden. In ieder geval staat vast dat appellanten niet de keuze is geboden voor een onderzoek op kantoor van de Svb of in de woning van appellant. Daardoor kan niet worden geoordeeld dat in dit geval de verstrekte gegevens niet op een andere effectieve en voor appellanten minder belastende wijze konden worden geverifieerd. De omstandigheid dat appellante geen gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid om de noodzakelijke informatie te verstrekken via de aan haar gezonden onderzoeksformulieren doet daaraan niet af. Dit leidt tot de conclusie dat geen redelijke grond bestond voor de beide huisbezoeken.

Zoals eveneens ter zitting besproken, is tussen partijen evenmin in geschil dat bij de beide huisbezoeken appellanten geen toestemming hebben gegeven voor binnentreden in de woning op basis van “informed consent”, omdat zij er niet over zijn geïnformeerd dat een weigering van toestemming gevolgen kon hebben voor hun ouderdomspensioen. Op grond van vaste rechtspraak, waaronder de uitspraak van 22 mei 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BW7443, is daardoor met de huisbezoeken een inbreuk op het huisrecht van appellanten gemaakt, zodat die als onrechtmatig moeten worden beschouwd. De Svb heeft een beroep gedaan op de uitspraak van 30 september 2014, ECLI:NL:CRVB:2014:3174, waaruit hij heeft afgeleid dat het huisrecht niet is geschonden ook als geen sprake was van een redelijke grond. Dit berust evenwel op een onjuiste lezing van de uitspraak, omdat in dat geding tussen partijen niet in geschil was dat sprake was van informed consent. Dit leidt tot de conclusie dat de bevindingen van de beide huisbezoeken in beginsel niet mogen worden gebruikt bij de beoordeling van het recht op ouderdomspensioenen van appellanten.

Wat in 4.7 en 4.8.5 is overwogen betekent dat wat appellanten tijdens de huisbezoeken op 20 en 27 maart 2013 hebben verklaard buiten beschouwing dient te blijven bij de beantwoording van de vraag of zij een gezamenlijke huishouding voerden (vergelijk de uitspraken van 29 november 2009 ECLI:NL:CRVB:2009:BK4059 en 12 januari 2010, ECLI:NL:CRVB:2010:BK8928).