Centrale Raad van Beroep, 08-12-2020, ECLI:NL:CRVB:2020:3294, 19/3942 PW

1.1.

Betrokkene en zijn echtgenote ontvingen vanaf 17 september 2001 bijstand naar de norm voor gehuwden, laatstelijk op grond van de Participatiewet (PW).

1.3.

Betrokkene en zijn echtgenote wonen in het postcodegebied. Het adres van betrokkene en zijn echtgenote is in het kader van GALOP II geselecteerd voor een huisbezoek. Twee specialisten handhaving, werkzaam bij de gemeente Eindhoven, (specialisten handhaving) hebben op 18 april 2017 het huisbezoek uitgevoerd. Tijdens dit huisbezoek zijn op verzoek van de specialisten handhaving zowel de Nederlandse als de Marokkaanse paspoorten van betrokkene en zijn echtgenote getoond. In de paspoorten zijn meerdere reisstempels aangetroffen. De bevindingen van onder meer het huisbezoek zijn door de specialisten handhaving neergelegd in een rapport van 16 februari 2018.

1.4.

Bij brief van 28 april 2017 heeft het college betrokkene verzocht uiterlijk op 12 mei 2017 gegevens in te leveren, waaronder bankafschriften vanaf 1 april 2016 en gegevens over de buitenlandse reizen die betrokkene en zijn echtgenote in 2016 hebben gemaakt. Op 12 mei 2017 heeft betrokkene gegevens overgelegd. Betrokkene heeft niet al de gevraagde gegevens overgelegd.

1.5.

Bij brief van 21 november 2017 heeft het college betrokkene en zijn echtgenote gevraagd vóór 6 december 2017 de ontbrekende gegevens en nadere gegevens in te leveren. Op 30 november 2017 heeft betrokkene gegevens ingeleverd. Betrokkene heeft opnieuw niet al de gevraagde gegevens, waaronder bankafschriften, overgelegd.

1.6.

1.7.

Bij besluit van 5 januari 2018, na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 12 september 2018 (bestreden besluit 1), heeft het college de bijstand van betrokkene ingetrokken met ingang van 6 december 2017 met toepassing van artikel 54, vierde lid, van de PW. Het college heeft hieraan ten grondslag gelegd dat betrokkene niet alle gevraagde gegevens, waaronder bankgegevens, heeft overgelegd.

1.8.

Bij brief van 16 januari 2018 heeft een specialist handhaving betrokkene en zijn echtgenote uitgenodigd voor een gesprek op 31 januari 2018 over de bijstand die zij in de periode van 17 september 2001 tot en met 5 december 2017 hebben ontvangen. Ook is verzocht om naar dit gesprek gegevens mee te nemen, waaronder de Nederlandse en Marokkaanse paspoorten, gegevens over vakanties en financiële gegevens. Twee specialisten handhaving hebben op 31 januari 2018 met betrokkene en zijn echtgenote gesproken. De bevindingen van de specialisten handhaving zijn neergelegd in een rapport van 18 april 2018.

1.9.

Bij besluit van 17 april 2018 heeft het college met toepassing van artikel 54, derde lid, van de PW de bijstand van betrokkene in diverse periodes vanaf 16 januari 2013 herzien en ingetrokken en een bedrag van € 14.694,93 van hem teruggevorderd. Bij besluit van 5 juli 2019 (bestreden besluit 2) heeft het college het bezwaar tegen het besluit van 17 april 2018 gegrond verklaard en dat besluit gedeeltelijk herroepen. Het college heeft aan bestreden besluit 2 ten grondslag gelegd dat betrokkene de inlichtingenverplichting heeft geschonden door niet de juiste periodes van verblijf in het buitenland door te geven en de bijstand ingetrokken in de periodes waarbij sprake was van een overschrijding van de toegestane periode van verblijf in het buitenland. Het college heeft de bijstand in 2016 en 2017 herzien in verband met bijschrijvingen op de bankrekening van betrokkene. Het college heeft een bedrag van € 6.764,73 van betrokkene teruggevorderd.

2.1.

Bij de aangevallen uitspraak 1 heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit 1 gegrond verklaard, dat besluit vernietigd, het besluit van 5 januari 2018 herroepen en bepaald dat de uitspraak in de plaats treedt van het bestreden besluit. Hieraan heeft de rechtbank het volgende ten grondslag gelegd. Niet is gebleken dat de echtgenote van betrokkene, die de specialisten handhaving heeft binnengelaten, geïnformeerd heeft ingestemd met het huisbezoek, waardoor niet is voldaan aan het vereiste van ‘informed consent’. Bij het opvragen van de Marokkaanse paspoorten was het controleren van de woon- en leefsituatie ter plaatse niet langer het doel van het huisbezoek. Toen had opnieuw ‘informed consent’ gevraagd moeten worden, om na te gaan of betrokkene en zijn echtgenote bereid waren verder mee te werken aan het huisbezoek. Dat dit niet is gebeurd, leidt de rechtbank tot de conclusie dat de informatie uit de Marokkaanse paspoorten onrechtmatig is verkregen. Zonder deze informatie bestond voor het college onvoldoende aanleiding om na het huisbezoek aanvullende gegevens op te vragen en de rechtbank is van oordeel dat het betrokkene niet kan worden verweten dat hij de informatie niet tijdig heeft aangeleverd. Het college is ten onrechte overgegaan tot intrekking van de bijstand op grond van artikel 54, vierde lid, van de PW.

2.2.

Bij de aangevallen uitspraak 2 heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit 2 ongegrond verklaard. Hieraan heeft de rechtbank ten grondslag gelegd dat het onderzoek dat na het huisbezoek van 18 april 2017 is verricht, niet uitsluitend een vervolg is op en onlosmakelijk verweven is met het huisbezoek.

3.1.

In hoger beroep heeft het college zich tegen aangevallen uitspraak 1 gekeerd. Het college heeft aangevoerd dat de algemene onderzoeksbevoegdheid van artikel 53a van de PW steeds en spontaan kan worden uitgeoefend ten aanzien van alle bijstandsgerechtigden. Zelfs als het huisbezoek onrechtmatig zou zijn, wat door het college wordt bestreden, laat dat onverlet dat het opvragen van aanvullende gegevens rechtmatig is.

3.2.

In hoger beroep heeft betrokkene zich tegen aangevallen uitspraak 2 gekeerd. Betrokkene heeft allereerst aangevoerd dat het huisbezoek op zijn adres op basis van een onrechtmatige selectie heeft plaatsgevonden. De inzet van SyRI bij GALOP II is onvoldoende inzichtelijk en oncontroleerbaar. Hierbij heeft betrokkene verwezen naar het vonnis van de rechtbank Den Haag van 5 februari 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:865, dat kracht van gewijsde heeft verkregen. Verder heeft betrokkene onder verwijzing naar het in 2.1 vermelde oordeel van de rechtbank aangevoerd dat het huisbezoek onrechtmatig is. Op basis hiervan had het college geen vervolgonderzoek mogen instellen. De aanvullende informatie die na het huisbezoek aan betrokkene is gevraagd en het gesprek op 31 januari 2018 zijn verboden vruchten van het onrechtmatige huisbezoek en mogen door het college niet aan de besluitvorming ten grondslag worden gelegd.

4.1.

In beide procedures moet als meest verstrekkende verweer respectievelijk grond van betrokkene eerst worden beoordeeld of de wijze waarop het adres van betrokkene is geselecteerd voor een huisbezoek, met zich meebrengt dat het daarna uitgevoerde onderzoek naar het recht op bijstand is verricht in strijd is met het recht waardoor de daarmee verkregen onderzoeksgegevens als onrechtmatig verkregen bewijs moeten worden beschouwd. In dit verband heeft betrokkene gesteld dat hij vermoedt dat hij om discriminatoire redenen is geselecteerd voor het onderzoek.

4.2.

Op grond van artikel 53a van de PW is het college bevoegd onderzoek in te stellen naar de juistheid en de volledigheid van de verstrekte gegevens en zo nodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van de bijstand. Deze algemene onderzoeksbevoegdheid kan steeds en spontaan worden uitgeoefend. Daartoe is dus geen daaraan voorafgaand en redengevend feit, signaal, grond of vermoeden vereist.

4.3.

In het geval van betrokkene is de algemene onderzoeksbevoegdheid niet spontaan uitgeoefend en ook niet op grond van een redengevend feit, signaal, grond of vermoeden. Zoals uit de rapportage van de specialisten handhaving van 16 februari 2018 blijkt en ter zitting nader is toegelicht, heeft het college het onderzoek bij betrokkene ingesteld in het kader van GALOP II.

4.4.

Volgens vaste rechtspraak (uitspraak van 14 april 2015, ECLI:NL:CRVB:2015:1229) mag een bijstandverlenende instantie in beginsel bij het toepassen van de algemene onderzoeksbevoegdheid risicoprofielen toepassen. Dit is toegestaan met het oog op effectiviteit, efficiëntie en kostenbesparing en wegens het grote belang van bestrijding van onjuist gebruik van sociale voorzieningen. Daarbij mag de bijstandverlenende instantie bijvoorbeeld niet in strijd handelen met het discriminatieverbod, zoals onder meer opgenomen in artikel 14 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en artikel 1 van Protocol 12 bij het EVRM. Ook mag deze instantie geen ongerechtvaardigde inbreuk maken op het recht op respect op privacy, zoals opgenomen in artikel 8, tweede lid, van het EVRM. Verder dient de bijstandverlenende instantie bij het toepassen van risicoprofielen op transparante wijze en niet in strijd met andere beginselen, zoals het verbod van willekeur of het rechtszekerheidsbeginsel en het verbod van détournement de pouvoir, te handelen.

4.5.

In het projectvoorstel GALOP II is vermeld dat SyRI wordt ingezet. Zoals in het eindrapport GALOP II is beschreven en ter zitting nader is toegelicht, is SyRI vanwege uitvoeringsproblemen niet ingezet in het geval van betrokkene. In zoverre slaagt het verweer respectievelijk de beroepsgrond van betrokkene niet wegens gebrek aan feitelijke grondslag.

4.7.

Uit 4.6 volgt dat in dit geval wel duidelijk is dat het college zijn algemene onderzoeksbevoegdheid heeft toegepast op een bepaalde selectie van bijstandsgerechtigden in de betrokken wijken, en dat het in zoverre gebruik heeft gemaakt van een risicoprofiel. Niet duidelijk is in welke gevallen het college binnen dit project en daarin gekozen wijken gebruik heeft gemaakt van die bevoegdheid. De in 4.6.1 beschreven alternatieve manier om te komen tot verwonderadressen is onvoldoende duidelijk, omdat niet is aangegeven op welke wijze de genoemde factoren een rol speelden en omdat deze factoren, ook in onderlinge samenhang bezien, onvoldoende concreet zijn en geen inzicht bestaat welke criteria de ketenpartners hanteerden. Ook in het geval van betrokkene is niet duidelijk waarom zijn adres als verwonderadres is aangemerkt. De gezinssamenstelling is op zichzelf een objectief en relevant gegeven in het kader van de bijstand, maar in welke gevallen het college aanleiding zag voor een verder onderzoek, is niet duidelijk geworden. Evenmin bestaat inzicht om welke reden de – onbekend gebleven – ketenpartner(s) juist belangstelling had(den) voor het adres van betrokkene. De werkwijze bij het selecteren van de verwonderadressen is niet transparant en daardoor niet controleerbaar. Het is daarmee ook niet te beoordelen of het college bij het gebruikmaken van de algemene onderzoeksbevoegdheid met toepassing van risicoprofielen heeft gehandeld in overeenstemming met de rechtspraak van de Raad en de beginselen, genoemd in 4.4, en kan het in 4.1 beschreven vermoeden van betrokkene niet worden ontzenuwd. Voor zijn oordeel vindt de Raad steun in het in 3.2 genoemde vonnis van de rechtbank Den Haag. Het verweer respectievelijk de beroepsgrond van betrokkene slaagt. Dit betekent dat het in het kader van het project uitgevoerde huisbezoek al om die reden onrechtmatig moet worden geoordeeld en dat de met het onderzoek verkregen gegevens onrechtmatig bewijs vormen.