Centrale Raad van Beroep, 26-10-2021, ECLI:NL:CRVB:2021:2616, 18/6550 PW

1.1.

Appellant ontving sinds 2 januari 2011 bijstand, laatstelijk op grond van de Participatiewet (PW) naar de norm voor een alleenstaande. Naar aanleiding van een bij de unit Bijzondere Onderzoeken van de gemeente Rotterdam (uBO) binnengekomen melding dat appellant naast zijn uitkering financieel wordt ondersteund door zijn ouders, heeft een toezichthouder van de uBO onderzoek verricht naar de rechtmatigheid van de aan appellant verleende bijstand. In dat kader heeft de toezichthouder onder meer dossieronderzoek gedaan, diverse bestanden geraadpleegd, bankafschriften opgevraagd en meerdere gesprekken met appellant gevoerd. De onderzoeksbevindingen zijn neergelegd in een rapport van 31 maart 2017.

1.2.

Bij besluit van 20 april 2017 (herzienings- en terugvorderingsbesluit) heeft het college de bijstand van appellant herzien over de periode van 2 januari 2011 tot en met 31 december 2016 en de gemaakte kosten van bijstand over die periode tot een bedrag van € 40.599,84 bruto van appellant teruggevorderd. Hieraan heeft het college ten grondslag gelegd dat appellant in strijd met de op hem rustende inlichtingenverplichting geen melding heeft gemaakt van gelden die hij van zijn ouders heeft ontvangen.

1.3.

Bij besluit van 25 augustus 2017 (boetebesluit) heeft het college aan appellant met toepassing van artikel 18a, eerste lid, van de PW wegens schending van de inlichtingenverplichting een boete opgelegd van € 1.180,-. Het college is daarbij uitgegaan van normale verwijtbaarheid en heeft de hoogte van de boete, rekening houdend met de draagkracht van appellant, vastgesteld op twaalf maal 10% van de voor appellant geldende bijstandsnorm.

1.4.

Bij besluit van 16 januari 2018 (bestreden besluit 1) heeft het college het bezwaar tegen het herzienings- en terugvorderingsbesluit deels gegrond verklaard en de terugvordering verlaagd naar een bedrag van € 39.161,39 bruto.

1.5.

Bij besluit van 14 februari 2018 (bestreden besluit 2) heeft het college het bezwaar tegen het boetebesluit ongegrond verklaard.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank de beroepen tegen de bestreden besluiten ongegrond verklaard.

3. In hoger beroep heeft appellant zich op hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraak gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De te beoordelen periode loopt van 2 januari 2011 tot en met 31 december 2016.

4.2.

Een besluit tot herziening of terugvordering van bijstand is een voor de betrokkene belastend besluit. Daarom rust de bewijslast om aannemelijk te maken dat aan de voorwaarden voor herziening en terugvordering is voldaan in beginsel op de bijstandverlenende instantie. Dit betekent dat de bijstandverlenende instantie de nodige kennis over de relevante feiten moet verzamelen.

4.3.

Ingevolge artikel 17, eerste lid, van de PW doet de belanghebbende aan het college op verzoek of onverwijld uit eigen beweging mededeling van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op het recht op bijstand.

4.4.

Vaststaat dat in de te beoordelen periode op de bankrekening van appellant regelmatig bedragen door zijn ouders zijn bijgeschreven, waaronder een bijschrijving van € 1.000,- in januari 2011 en dat eenmaal een storting van € 250,- heeft plaatsgevonden. Verder staat vast dat appellant maandelijks € 300,- contant van zijn ouders heeft ontvangen.

4.5.

Appellant heeft aangevoerd dat niet mag worden teruggevorderd, voor zover dit voortvloeit uit de bijschrijving van € 1.000,- in januari 2011. Hij heeft destijds een bankafschrift overgelegd waarop de bijschrijving stond. Het college heeft meer dan zes jaar na het overleggen van het bankafschrift teruggevorderd. De vordering was in zoverre verjaard.

4.6.

Appellant heeft aangevoerd dat hij de inlichtingenverplichting niet heeft geschonden. Hij heeft het Regionaal Bureau Zelfstandigen (RBZ) geïnformeerd dat hij van zijn ouders geld ontving voor de financiering van een eigen bedrijf. Voorts heeft appellant in dit verband aangevoerd dat in de inlichtingenverplichting een kenbaarheidsvereiste besloten ligt. Het was voor appellant niet kenbaar dat hij stortingen en bijschrijvingen op zijn rekening moest melden. Het college heeft appellant nooit geïnformeerd dat dit van invloed was op het recht op bijstand en heeft daarmee niet voldaan aan zijn zorgplicht.

4.7.

Appellant heeft aangevoerd dat de van zijn ouders ontvangen bedragen giften waren voor het kunnen kopen van biologische producten. De bijstandsnorm voorziet niet in deze kosten en is daartoe ontoereikend. Het college had meer maatwerk moeten leveren door te beoordelen of de ontvangen middelen deels als giften voor het kopen van biologisch voedsel kunnen worden aangemerkt. Deze beroepsgrond slaagt niet. Daartoe is het volgende redengevend.

4.8.

Appellant heeft aangevoerd dat er dringende redenen zijn om van terugvordering af te zien. Hij gaat nog zeer gebukt onder de terugvordering en ervaart deze als uitzichtloos. Ook de periode van tien jaar voordat om kwijtschelding kan worden gevraagd, voelt voor hem als eindeloos. Appellant werkt inmiddels wekelijks tussen de vijftien en twintig uur als vrachtwagenchauffeur. Meer uren lukt hem fysiek en mentaal niet. Zijn bijstandsuitkering heeft hij ongeveer twee jaar geleden laten stopzetten en hij lost al ongeveer vier jaar af op de terugvordering met € 50,- per maand.

4.9.

Dringende redenen als bedoeld in artikel 58, achtste lid, van de PW doen zich alleen voor als de terugvordering onaanvaardbare sociale en/of financiële gevolgen voor de betrokkene heeft. Het moet dan gaan om gevallen waarin iets bijzonders en uitzonderlijks aan de hand is. In die gevallen zal een individuele afweging van alle relevante omstandigheden moeten plaatsvinden. Degene die zich beroept op dringende redenen, moet die redenen aannemelijk maken. Wat appellant in dit verband heeft aangevoerd, brengt niet mee dat sprake is van onaanvaardbare gevolgen van de terugvordering. De beroepsgrond dat sprake is van dringende redenen om van terugvordering af te zien slaagt niet.

4.10.

Uit 4.5.3 volgt dat het hoger beroep slaagt, voor zover dat ziet op bestreden besluit 1.

4.11.

Op grond van artikel 18a, eerste lid, van de PW legt het college een bestuurlijke boete op indien de belanghebbende de inlichtingenverplichting heeft geschonden. Ingevolge artikel 5:41 van de Awb legt het bestuursorgaan geen bestuurlijke boete op voor zover de overtreding niet aan de overtreder kan worden verweten.

4.12.

Uit 4.6.1 en 4.6.2 volgt dat het college ook heeft aangetoond dat appellant de op hem rustende inlichtingenverplichting heeft geschonden. Van deze gedraging kan niet worden gezegd dat elke verwijtbaarheid ontbreekt. Daarmee staat de verwijtbaarheid van de schending van de inlichtingenverplichting vast. Het college was dan ook in beginsel gehouden met toepassing van artikel 18a, eerste lid, van de PW een boete op te leggen van ten hoogste het benadelingsbedrag.

4.13.

Voor een weergave van de relevante wetgeving en uitgangspunten bij de beoordeling van de evenredigheid van een bestuurlijke boete wordt verwezen naar de overwegingen 5.1 tot en met 5.11 van de uitspraak van 11 januari 2016, ECLI:NL:CRVB:2016:12, en de tekst van artikel 18a van de PW en de artikelen 2 en 2a van het Boetebesluit socialezekerheidswetten, zoals deze per 1 januari 2017 luiden.

4.14.

De beroepsgrond dat sprake is van verminderde verwijtbaarheid slaagt niet. De overgelegde medische stukken bieden geen steun voor het oordeel dat appellant in de te beoordelen periode door cognitieve en emotionele stoornissen in een zodanige geestelijke toestand verkeerde dat het hem niet of verminderd valt aan te rekenen dat hij de inlichtingenverplichting heeft geschonden. De Raad acht daarbij van belang dat appellant over de reden voor het niet melden van de maandelijkse ontvangst van € 300,- heeft verklaard dat als hij het had opgegeven, die € 300,- was gekort op zijn uitkering en hij dan niet zijn biologische eten kon betalen. Gelet hierop kan immers ook niet worden gezegd dat appellant door zijn gestelde psychische gesteldheid niet de consequenties van zijn gedraging heeft kunnen doorzien. Uitgaande van normale verwijtbaarheid is in dit geval in beginsel een boete van 50% van het benadelingsbedrag aangewezen.

4.15.

Het college heeft, gelet op vaste rechtspraak en rekening houdend met de financiële omstandigheden van appellant, de hoogte van de boete beperkt tot € 1.180,-. Dit is het bedrag dat appellant op basis van een fictieve draagkracht bij een inkomen op bijstandsniveau in maximaal twaalf maanden kan voldoen.

4.16.

Indien de hoogte van de boete aan het oordeel van de rechter wordt onderworpen, dan dient deze zijn oordeel daarover te vormen met inachtneming van de omstandigheden op dat moment. Onder die omstandigheden valt ook de op dat moment bestaande draagkracht uit inkomen en vermogen en de dan geldende beslagvrije voet. Vergelijk de uitspraken van 17 juli 2018, ECLI:NL:CRVB:2018:2155, en 15 december 2020, ECLI:NL:CRVB:2020:3292. Gelet op het verhandelde ter zitting is niet in geschil dat appellant nog steeds inkomsten ontvangt, die niet boven het bijstandsniveau komen.

4.17.

Op 1 januari 2021 is de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet van 8 maart 2017 (Stb. 2017, 110) in werking getreden. Met deze wet is de beslagvrije voet voor schuldenaren met een inkomen op of onder bijstandsniveau verhoogd van 90% naar 95% van het netto-inkomen inclusief vakantietoeslag.

4.18.

Gelet op 4.16 en 4.17 zal de Raad bij de beoordeling van de hoogte van de boete, gelet op de draagkracht van appellant, uitgaan van een beslagvrije voet van 95% van de toepasselijke bijstandsnorm. Dit betekent dat afstemming van de boete op de draagkracht van appellant meebrengt dat de boete in een periode van twaalf maanden moet kunnen worden terugbetaald, rekening houdend met de voor beslag vatbare ruimte van 5% van de toepasselijke bijstandsnorm. In de situatie van appellant als alleenstaande betekent dit dat de boete dient te worden bepaald op € 647,22, te weten twaalf maal 5% van de alleenstaandennorm, die ten tijde van deze uitspraak € 1.078,70 bedraagt. De persoonlijke omstandigheden van appellant geven geen aanleiding om de boete verder te matigen.

4.19.

Uit 4.18 volgt dat het hoger beroep ook slaagt voor zover dit betrekking heeft op bestreden besluit 2.

5.1.

Met het oog op een voortvarende afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

5.2.

Uit 4.19 volgt dat de aangevallen uitspraak ook voor vernietiging in aanmerking komt voor zover daarbij het beroep tegen bestreden besluit 2 ongegrond is verklaard. De Raad zal het beroep tegen bestreden besluit 2 gegrond verklaren, dit besluit vernietigen voor zover daarbij de hoogte van de boete is vastgesteld op € 1.080,- en het besluit van 25 augustus 2017 in zoverre herroepen. De Raad zal met toepassing van artikel 8:72a van de Awb het bedrag van de boete vaststellen op € 647,22, aangezien een boete ter hoogte van dat bedrag hier passend en geboden is en bepalen dat zijn uitspraak in zoverre in de plaats treedt voor het vernietigde deel van bestreden besluit 2. De aangevallen uitspraak zal voor het overige worden bevestigd.

5.3.

Nu niet is gebleken van schade als gevolg van onrechtmatigheid van het herzienings- en terugvorderingsbesluit en het boetebesluit wordt het verzoek om het college te veroordelen tot vergoeding van schade afgewezen.