Centrale Raad van Beroep, 10-03-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:492, 19/608 PW

Appellante heeft van 29 juni 2016 tot en met 18 februari 2018 van de gemeente Vaals bijstand op grond van de Participatiewet (PW) ontvangen naar de norm van een alleenstaande. Op 19 februari 2018 is zij verhuisd naar een adres in [woonplaats] , gemeente Kerkrade (uitkeringsadres).

Op 19 februari 2018 heeft appellante zich bij de gemeente Kerkrade gemeld voor het doen van een aanvraag om bijstand. Appellante heeft de aanvraag op 7 maart 2018 ingediend (aanvraag 1). Appellante heeft verschillende gegevens ingeleverd, waaronder bankafschriften.

Omdat appellante bij aanvraag 1 werd bijgestaan door een vriend uit [plaatsnaam 1] (X), die haar ook financieel hielp, heeft een sociaal rechercheur van de gemeente Kerkrade een onderzoek ingesteld naar de woon-, leef- en inkomenssituatie van appellante. De sociaal rechercheur heeft onder meer de gegevens van Suwinet en de Dienst Wegverkeer geraadpleegd. De sociaal rechercheur heeft een internetonderzoek gedaan en 26 waarnemingen verricht bij het uitkeringsadres in de periode van 12 maart 2018 tot en met 6 april 2018. Bij vrijwel al deze waarnemingen is een auto van X bij of in de nabijheid van het uitkeringsadres aangetroffen.

Op 6 april 2018 heeft de sociaal rechercheur met een collega een onaangekondigd huisbezoek uitgevoerd op het uitkeringsadres. Bij dit huisbezoek opende X de deur van de woning. De sociaal rechercheurs hebben geconstateerd dat appellante zeven raskatten heeft. Er is een aantal zaken van X, zoals kledingstukken, deodorant en een poststuk, op het uitkeringsadres aangetroffen. Na het huisbezoek hebben de sociaal rechercheurs met appellante en X gesproken. In dit gesprek hebben appellante en X hun woon- en leefsituatie toegelicht. Aansluitend aan het gesprek hebben de sociaal rechercheurs een huisbezoek afgelegd op het woonadres van X. De woning van X was volledig ingericht.

De sociaal rechercheur heeft gegevens van het gas-, water- en elektriciteitsverbruik opgevraagd van het uitkeringsadres en het woonadres van X. Daarnaast heeft hij een buurtonderzoek verricht bij het uitkeringsadres.

De bevindingen van het onderzoek staan in een rapport van 9 april 2018. Gelet op deze bevindingen heeft het college bij besluit van 10 april 2018 (besluit 1), na bezwaar gehandhaafd bij besluit van 29 augustus 2018 (bestreden besluit 1), aanvraag 1 afgewezen. Het college heeft aan de afwijzing ten grondslag gelegd dat appellante de op haar rustende inlichtingenverplichting heeft geschonden door geen duidelijkheid te verschaffen over haar woon- en leefsituatie. Appellante heeft geen duidelijkheid verschaft over de frequentie en omvang van het verblijf van X op het uitkeringsadres, terwijl zij betwist dat zij een gezamenlijke huishouding voert met hem. Hierdoor kan het college het recht op bijstand niet vaststellen.

Appellante heeft zich op 16 april 2018 opnieuw gemeld bij het college voor een aanvraag om bijstand. Zij heeft de aanvraag op 3 mei 2018 ingediend (aanvraag 2).

Tijdens het onderzoek van aanvraag 1 heeft het college een melding van de sociale recherche in [plaatsnaam 2] ontvangen dat appellante zich mogelijk zou bezighouden met het fokken en verkopen van raskatten. Appellante heeft onder andere wederom bankafschriften ingeleverd. Een sociaal rechercheur heeft gegevens over appellante gevorderd bij een online dierenwinkel, omdat appellante daar bestellingen heeft geplaatst, en bij een dierenarts, omdat appellante daar betalingen heeft verricht. Er zijn geen gegevens ontvangen van de online dierenwinkel. Een medewerker van de dierenarts heeft medegedeeld dat appellante daar bekend is als fokker van katten. Uit de gegevens van de dierenarts blijkt dat de pinbetalingen op de facturen voor de behandelingen van de katten van appellante niet overeenkomen met betalingen op de bankafschriften over de periode van 20 november 2017 tot en met 2 mei 2018. De sociaal rechercheur heeft appellante op 12 juni 2018 gehoord. Appellante heeft verklaard dat zij maandelijks ongeveer € 40,- uitgeeft aan haar katten als de katten niet ziek zijn. Zij heeft verklaard dat ze bij de dierenarts staat geregistreerd als fokker, omdat dan lagere tarieven worden gehanteerd. Over haar levensonderhoud heeft zij verklaard dat zij goedkoop eten koopt op de markt.

Appellante heeft zich op 9 juli 2018 gemeld voor het doen van een aanvraag om bijstand. Appellante heeft verschillende stukken ingeleverd. Op 30 juli 2018 heeft appellante de aanvraag om bijstand ingediend (aanvraag 3).

De sociaal rechercheur heeft met appellante gesproken op 23 augustus 2018. Appellante heeft daarbij het volgende verklaard. Zij heeft inmiddels drie maanden huurachterstand en heeft een schuld bij X, omdat hij haar geld heeft geleend om huur te betalen. In augustus heeft hij nog eens € 500,- aan haar geleend voor het doen van boodschappen. Verder leeft zij van haar huurtoeslag. Zij leeft heel zuinig en koopt haar boodschappen als er aanbiedingen zijn. Zij heeft maandelijks ongeveer € 50,- aan kosten voor haar katten.

De sociaal rechercheur heeft gegevens gevorderd en ontvangen van de online dierenwinkel. De sociaal rechercheur heeft appellante uitgenodigd voor een nader gesprek op 13 september 2018 om de onduidelijkheden in haar financiële situatie te bespreken. Appellante heeft bankafschriften ingeleverd maar heeft zich afgemeld voor het gesprek, omdat de urenlange gesprekken te veel van haar vergen en er al meerdere gesprekken hebben plaatsgevonden. Volgens haar is duidelijk hoe zij in haar levensonderhoud voorziet. Het college heeft appellante nog tweemaal uitgenodigd voor een gesprek met de toelichting dat het gesprek doorgang zal moeten vinden, omdat er onduidelijkheden in de inkomenssituatie van appellante blijven bestaan en het onderzoek zich nu richt op haar huidige situatie. Appellante heeft zich afgemeld voor beide gesprekken onder verwijzing naar de eerdere toelichting bij de eerste afmelding.

De bevindingen van het onderzoek zijn neergelegd in een rapport dat is ondertekend op 8 oktober 2018. Het college heeft in de bevindingen reden gezien om bij besluit van 2 oktober 2018 (besluit 3) aanvraag 3 af te wijzen, omdat de onduidelijkheden in de financiële situatie van appellante niet zijn opgehelderd en zij vervolgens herhaaldelijk geen medewerking heeft verleend. Hierdoor is het recht op bijstand niet vast te stellen.

Appellante heeft zich op 16 oktober 2018 gemeld voor het doen van een aanvraag om bijstand. Appellante heeft verschillende stukken ingeleverd. Op 1 november 2018 heeft appellante de aanvraag om bijstand ingediend (aanvraag 4).

De sociaal rechercheur heeft appellante uitgenodigd voor een gesprek op 26 en op 28 november 2018 om de ontstane onduidelijkheid over onder meer haar inkomstensituatie te bespreken. Appellante heeft zich afgemeld voor deze gesprekken omdat zij de nodige stress blijft ervaren bij deze langdurige gesprekken en dit slecht is voor haar gezondheid. Daarnaast worden naar haar idee elke keer dezelfde vragen gesteld. Appellante heeft vermeld bereid te zijn om alle nieuwe zaken en vragen te beantwoorden. Zij heeft een verklaring van X overgelegd van de dierenartskosten die hij voor haar heeft betaald.

Het college heeft bij besluit van 28 november 2018 (besluit 4) aanvraag 4 afgewezen, omdat de onduidelijkheden in de financiële situatie en in de woon- en leefsituatie niet zijn weerlegd en zij herhaaldelijk geen medewerking heeft verleend. Hierdoor is het recht op bijstand niet vast te stellen.

Bij besluit van 13 maart 2019 (bestreden besluit 3) heeft het college de bezwaren van appellante tegen besluiten 3 en 4 ongegrond verklaard. Aan dit besluit ligt ten grondslag dat er wat betreft aanvragen 3 en 4 een discrepantie bestaat tussen het inkomsten- en het uitgavenpatroon van appellante die zij niet met bewijsstukken gemotiveerd heeft weerlegd. Daarnaast is wat betreft aanvraag 4 onduidelijk gebleven wat de hoedanigheid is van X in de woon- en leefsituatie van appellante. Omdat appellante bij zowel aanvraag 3 als aanvraag 4 geen medewerking heeft verleend aan de rechtmatigheidsgesprekken, heeft zij de onduidelijkheden niet weggenomen.

Appellante had zich inmiddels op 9 januari 2019 gemeld voor het doen van een aanvraag om bijstand. Appellante heeft verschillende stukken ingeleverd. Op 28 januari 2019 heeft appellante de aanvraag om bijstand ingediend (aanvraag 5).

De sociaal rechercheur heeft met appellante gesproken op 20 februari 2019. Zij heeft het volgende verklaard. Er is niets veranderd in haar situatie. Zij leeft nog steeds van de toeslagen die zij van de Belastingdienst ontvangt. Daarnaast verstrekt X haar nog steeds leningen. Zij heeft alles ingeleverd waaruit blijkt hoe zij in haar levensonderhoud voorziet. De bevindingen van het onderzoek zijn neergelegd in een rapport van 20 februari 2019.

Bij besluit van 22 februari 2019 (besluit 5), gehandhaafd na bezwaar bij besluit van 30 juli 2019 (bestreden besluit 4), heeft het college aanvraag 5 afgewezen omdat de onduidelijkheden in de financiële situatie van appellante niet zijn weerlegd, waardoor het recht op bijstand niet is vast te stellen.

Bij aangevallen uitspraak 1 heeft de rechtbank het beroep tegen bestreden besluit 1 ongegrond verklaard.

Bij aangevallen uitspraak 2 heeft de rechtbank het beroep tegen bestreden besluit 2 ongegrond verklaard.

Bij aangevallen uitspraak 3 heeft de rechtbank de beroepen tegen bestreden besluit 3 en 4 ongegrond verklaard.

3. In hoger beroep heeft appellante zich op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraken gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

De te beoordelen periode loopt van 19 februari 2018, de datum waarop appellante zich heeft gemeld voor aanvraag 1, tot en met 10 april 2018, de datum van besluit 1 (periode 1).

Appellante heeft aangevoerd dat zij volledige openheid van zaken heeft gegeven over haar feitelijke woon- en leefsituatie. Deze beroepsgrond slaagt. Daartoe is het volgende van belang.

Gelet op 4.3 tot en met 4.3.5. slaagt het hoger beroep van appellante. Het college heeft immers twijfels over de woon- en leefsituatie van appellante, maar kan op basis van de beschikbare gegevens niet vaststellen dat sprake is van een gezamenlijke huishouding tussen haar en X. Het college concludeert vervolgens ten onrechte dat als gevolg van het niet of onvoldoende verstrekken van inlichtingen over de woon- en leefsituatie het recht op bijstand niet kan worden vastgesteld. Hieruit volgt dat bestreden besluit 1 niet zorgvuldig is voorbereid en niet berust op een deugdelijke (feitelijke) grondslag. De aangevallen uitspraak moet daarom worden vernietigd. De Raad zal het beroep tegen aangevallen uitspraak 1 gegrond verklaren en bestreden besluit 1 vernietigen wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Algemene wet bestuursrecht (Awb). Aansluitend moet worden bezien welk vervolg aan deze uitkomst moet worden gegeven. Het is niet mogelijk om de rechtsgevolgen van het te vernietigen bestreden besluit in stand te laten of zelf in de zaak te voorzien, aangezien het college ter zitting heeft verklaard dat als bestreden besluit 1 geen standhoudt er nader onderzoek nodig is naar de financiële situatie van appellante in de te beoordelen periode. Het college zal worden opgedragen een nieuw besluit op het bezwaar te nemen met inachtneming van deze uitspraak. Met het oog op een voortvarende afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

Het verzoek van appellante om vergoeding van de wettelijke rente kan nu niet worden toegewezen, omdat nadere besluitvorming door het college noodzakelijk is. Het college dient in het nieuwe besluit ook over dit verzoek een beslissing te nemen. Voor zover een aanvullend recht op bijstand bestaat, moet het college tot vergoeding van de wettelijke rente overgaan. Voor de wijze waarop het college de rente moet berekenen, wordt verwezen naar de uitspraak van 25 januari 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BV1958.

De te beoordelen periode loopt van 16 april 2018, de datum waarop appellante zich heeft gemeld voor aanvraag 2, tot en met 25 juni 2018, de datum van besluit 2 (periode 2).

Voor de beoordeling of de aanvrager verkeert in bijstandbehoevende omstandigheden, is zijn of haar financiële situatie een essentieel gegeven. De aanvrager is gehouden de voor een goede beoordeling van de aanvraag vereiste gegevens over te leggen. De bijstandverlenende instantie is in het kader van het onderzoek naar het recht op bijstand bevoegd om gegevens te vragen die betrekking hebben op de financiële situatie, ook over de periode die onmiddellijk voorafgaat aan de datum met ingang waarvan bijstand wordt gevraagd. Dit is vaste rechtspraak (uitspraak van 4 januari 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BP1399).

Appellante heeft aangevoerd dat zij met de overgelegde gegevens en haar verklaringen haar financiële situatie duidelijk heeft gemaakt en dat aannemelijk is dat zij in periode 2 in bijstandbehoevende omstandigheden verkeerde. Deze grond slaagt. Daartoe is het volgende van belang.

Uit wat in 4.8 tot en met 4.8.4 is overwogen volgt dat de grondslag van de afwijzing van aanvraag 2, namelijk dat appellante onvoldoende inzicht heeft gegeven in de wijze waarop zij in de periode voorafgaand aan de bijstandsaanvraag in haar levensonderhoud heeft voorzien, geen stand kan houden. Dat betekent dat bestreden besluit 2 niet zorgvuldig is voorbereid en niet berust op een deugdelijke (feitelijke) grondslag en daarom niet in stand kan blijven. De aangevallen uitspraak moet daarom worden vernietigd. De Raad zal het beroep tegen aangevallen uitspraak 2 gegrond verklaren en bestreden besluit 2 vernietigen wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Awb.

Aansluitend moet worden bezien welk vervolg aan deze uitkomst moet worden gegeven. Het is niet mogelijk om de rechtsgevolgen van het te vernietigen bestreden besluit in stand te laten of zelf in de zaak te voorzien, aangezien het college ter zitting uitdrukkelijk naar voren heeft gebracht dat als bestreden besluit 2 geen standhoudt er nader onderzoek nodig is. In aanloop naar de zitting is het college gestuit op nieuwe informatie, die nog niet is beoordeeld maar mogelijk een nieuw licht werpt op deze zaak, ook in de te beoordelen periode. Het college zal worden opgedragen een nieuw besluit op het bezwaar te nemen met inachtneming van deze uitspraak. Met het oog op een voortvarende afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

Wat betreft bestreden besluit 3 lopen de te beoordelen periodes van 9 juli 2018, de datum waarop appellante zich heeft gemeld voor aanvraag 3, tot en met 2 oktober 2018, de datum van besluit 3 (periode 3) en van 16 oktober 2018, de datum waarop appellante zich heeft gemeld voor aanvraag 4, tot en met 28 november 2018, de datum van besluit 4 (periode 4). Wat betreft bestreden besluit 4 loopt de te beoordelen periode van 9 januari 2019, de datum waarop appellante zich heeft gemeld voor aanvraag 5, tot en met 22 februari 2019, de datum van besluit 5 (periode 5).

Appellante heeft aangevoerd dat zij met haar verklaringen ook haar financiële situatie duidelijk heeft gemaakt en dat aannemelijk is dat zij in periodes 3, 4 en 5 in bijstandbehoevende omstandigheden verkeerde. Deze beroepsgrond slaagt. Daartoe is het volgende van belang.

Appellante heeft aangevoerd dat zij de medewerkingsverplichting niet heeft geschonden. Deze beroepsgrond slaagt. Daarvoor is het volgende van belang.

Verder heeft appellante ook terecht naar voren gebracht dat haar woon- en leefsituatie niet onduidelijk is. Appellante heeft verklaard een relatie met X te hebben en dat X haar ondersteunt. Dat hierom de woon- en leefsituatie van appellante onduidelijk is, heeft het college niet geconcretiseerd.

Uit 4.11 tot en met 4.14 volgt dat de grondslagen van de afwijzingen van aanvragen 3, 4 en 5 geen stand kunnen houden. Dat betekent dat bestreden besluiten 3 en 4 niet zorgvuldig zijn voorbereid en niet berusten op een deugdelijke (feitelijke) grondslag. De aangevallen uitspraak moet daarom worden vernietigd. De Raad zal het beroep tegen aangevallen uitspraak 3 gegrond verklaren en bestreden besluit 3 en 4 vernietigen wegens strijd met de artikelen 3:2 en 7:12, eerste lid, van de Awb.

Aansluitend moet worden bezien welk vervolg aan deze uitkomst moet worden gegeven. Het is niet mogelijk om de rechtsgevolgen van het te vernietigen bestreden besluit in stand te laten of zelf in de zaak te voorzien, aangezien het college ter zitting uitdrukkelijk naar voren heeft gebracht dat als bestreden besluiten 3 en 4 geen standhouden er nader onderzoek nodig is. In aanloop naar de zitting is het college gestuit op nieuwe informatie, die nog niet is beoordeeld maar mogelijk een nieuw licht werpt op deze zaak, ook in de te beoordelen periodes. Het college zal worden opgedragen een nieuw besluit op het bezwaar te nemen met inachtneming van deze uitspraak. Met het oog op een voortvarende afdoening van het geschil bestaat aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij de Raad beroep kan worden ingesteld.

5. Aanleiding bestaat het college te veroordelen in de proceskosten van appellante. Deze kosten worden begroot op € 5.859,- in beroep (vier punten voor het indienen van de beroepschriften en drie punten voor de behandeling ter zitting) en € 4.185,- in hoger beroep, in totaal € 10.044,- (drie punten voor het indienen van de beroepschriften, twee punten voor de behandeling ter zitting) wegens verleende rechtsbijstand.

6. Appellante heeft in alle zaken verzocht om schadevergoeding wegens overschrijding van de redelijke termijn, als bedoeld in artikel 6, eerste lid, van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.

In procedures als deze mag de behandeling van het bezwaar ten hoogste een half jaar duren, de behandeling van het beroep bij de rechtbank ten hoogste anderhalf jaar en de behandeling bij de Raad ten hoogste twee jaar. Doorgaans zal er geen sprake zijn van een overschrijding van de redelijke termijn, als de fase van bezwaar, beroep en hoger beroep gezamenlijk niet langer dan vier jaar heeft geduurd. Er is geen aanleiding om in dit geval van deze termijn af te wijken. In beginsel, en ook in dit geval, is een vergoeding van immateriële schade gepast van € 500,- per half jaar of gedeelte daarvan, waarmee de redelijke termijn is overschreden.

Het bezwaarschrift tegen besluit 1 is op 23 april 2018 door het college ontvangen. Vanaf die datum tot aan de datum van deze uitspraak is meer dan vier jaar verstreken, zodat de redelijke termijn is overschreden. Omdat de redelijke termijn is overschreden met ruim tien maanden, komt appellante in aanmerking voor een schadevergoeding van € 1.000,-. Het bezwaarschrift tegen besluit 2 is op 28 juni 2018 door het college ontvangen, zodat de redelijke termijn is overschreden met ruim acht maanden, zodat appellante in aanmerking komt voor een schadevergoeding van € 1.000,-. Het bezwaarschrift tegen besluit 3 is op 9 november 2018 door het college ontvangen, zodat de redelijke termijn is overschreden met minder dan zes maanden, zodat appellante in aanmerking komt voor een schadevergoeding van € 500,-. Het bezwaarschrift tegen besluit 4 is op 8 januari 2019 door het college ontvangen, zodat de redelijke termijn is overschreden met minder dan zes maanden, zodat appellante in aanmerking komt voor een schadevergoeding van € 500,-. Het bezwaarschrift tegen besluit 5 is op 3 april 2019 door het college ontvangen, zodat de redelijke termijn wat betreft dit besluit niet is overschreden. De overschrijdingen zijn volledig aan de rechterlijke fase toe te rekenen. Dit leidt tot een veroordeling ten laste van de Staat voor in totaal € 3.000,-.